Bibliography

Внимание, новая литература!
Информационный бюллетень

28. Биологические науки.

28.

A 98

7Ahmedov, N. Odam anatomiyasi [Matn] : Atlas / N. Ahmedov : [ Mas’ul muharrir : T. Soatov]. J.II. – Toshkent :“O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 256 b. -ISBN 978-9943-07-642-6

Ushbu kitobda tomirlar sistemasi, qon tomirlar sistemasi, yurak haqida ma’lumotlar berilgan.

40. Сельское и лесное хозяйство

40я2

Ё 53

Ёш деҳқон энциклопедияси [Матн] : энциклопедия / С. Холназаров. – Тошкент : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2019. – 392 б. -ISBN 978-9943-07-697-6

Энциклопедияда қишлоқ хўжалигини юритишнинг илмий ва амалий асослари, Ўзбекистонда ўстириладиган жами экин турлари, боқиладиган чорва зотлари, агрономия, генетика ва селекция, ўсимликшунослик, тупроқшунослик, қишлоқ хўжалиги техникаси ва бошқа соҳаларга доир 300 га яқин мақолалар берилган.

42. Специальное растениеводство

42.16(5Ў)

Ў 31

Неъматов, Ҳ. Ўзбекистон пахтачилигининг ютуқлари [Матн] : пахтачилик ҳақида / Ҳ. Неъматов. – Тошкент : “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2015. – 288 б. -ISBN 978-9943-07-385-2.

Ушбу китобда хусусан, уруғлик пахта етиштириш ва тола сотиш, ўзбек пахта толасининг жаҳон бозоридаги нуфузи, селекция ва уруғчилик соҳасида қўлга киритилаётган муваффақиятлар билан бир қаторда республикамизнинг 14 та маъмурий худудий бирлигида соҳа ривожига муносиб ҳисса қўшиб келаётган пахтакорлар фаолияти ҳам атрофлича ёритилган.

74.Народное образование. Педагогика. Педагогические науки

74.00я2

П 29

Педагогика [Матн] : энциклопедия.III жилд / тузувчилар: / жамоа. – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2017. – 424 б. -ISBN 978-9943-07-572-6.

74. 2

М 91

Мусурманова, Ю. Внеклассное чтение 4. [Текст] : Ю. Ю. Мусурманова. – Ташкент : ИПТД имени Чулпана, 2018. – 208 с. ISBN 978-9943-5086-4-4

Литературные материалы, подобранные в данной книге, помогут формированию у младших школьников умений и навыков чтения, развитию интересов и кругозора, нравственных качеств, познокомят их с устным народным творчеством, обогатят их знания о нашей Родине, семье проведенное после уроков.

74. 2

М 91

Мусурманова, Ю. Внеклассное чтение 3. [Текст] : Ю. Ю. Мусурманова. – Ташкент : ИПТД имени Чулпана, 2018. – 192 с. ISBN 978-9943-5086-3-7

82. Фольклор. Фольклороведение.

82.3(3)

D 11

Roald, D. Charli va shokolad fabrikasi [Matn] : ingliz ertak-qissasi / tarjimon K. Nosirova. Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-05-725-8

Roald Dalning mazkur ertak-qissasi kambag’al oila farzandi bo’lgan kichkintoy Charli Baketning mashhur va g’ayrioddiy qandolatchi janob Vonkaning shokolad fabrikasida boshidan kechirgan sarguzashtlari haqida.

82.3(5O’)

O 52

Oltin beshik [Matn]: so’z boshi M. Mahmudov; rassomlar : A. Mahkamov, A. G’ulomov. – 11- nashri. – Toshkent :- Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -224 b.: rangli rasm – (O’zbek xalq ertaklari.) ISBN 978-9943-05-782-1

O’zbek xalq ertaklari dunyo badiiy durdonalari sirasiga kiradi. Ularning barchasi bir joyga jamlansa, bir necha o’nlab kitoblar paydo bo’lishi, shubhasiz.Ushu to’plamga xalqimizning eng sara ertaklari kiritildi.

82.(5O’)

Ya 73

Yarimta no’xat [Matn] : o’zbek xalq ertaklari. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-05-596-4

O’zbek xalqining og’zaki ijodini bitmas tuganmas tubsiz ummonga Mengzas mumkin. Bu ummonga sho’ng’ir ekansiz,uchqur xayollar sizni qadim-qadimzamonlarga, devlaru parilar yashaydigan maskanlarga yetaklaydi.

82.3(5O’)

S 97

Susambil [Matn] : o’zbek xalq ertaklari / – Toshkent : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi’ Davlat ilmiy nashriyoti, 2018. – 144 b. ISBN 978-9943-07-658-7

Susambil degan mamlakat bor ekan. U joyda o’tning quyug’I, suvning tinig’I mo’l ekan. Unda birov bilan birovning ishi hamyo’q, azob-uqubat, g’am yo’q, ovqat bisyor, qorning doim to’yib yuradi.

82.3(5O’)

B 83

Bola-podshohdir [Matn]: O’zbek xalq ertaklari / – Toshkent : “O’zbekiston” milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2019.– 208 b. – ISBN 978-9943-07-705-8

Ushbu to’plamda o’zbek xalqining baxshilari, ertakchilari tomonidan aytilib,ular og’zidan yozib olingan tng sara ertaklar jamlangan.

82.3(4Ger)

E 83

Vangeliy, Spirido’n Yettiyulduz [Matn] : olmon xalq ertaklari / tarjimonlar : X. Rahimov va Sh. Salimova – Toshkent : Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 192 b. ISBN 978-9943-05-898-9

83. Литературоведение

83.3(5O’)8

O 80

Osim, M. Sehrli so’z [Matn] : hikoyalar / M. Osim.– Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 80 b. ISBN 978-9943-05-945-0

Ushbu to’plamda taniqli yozuvchi Mirkarim Osimning buyuk mutafakkir Alisher Navoiy haqidagi hikoyalari jamlangan. Hikoyalarda ulug’ shoir olijanob inson, sadsoqatli do’st, yosh ijodkorlarga mehribon ustoz sifatida gavdalangan.

83.3(5Ў)6-8

А 50

Алимбеков, А, Юлдузнинг беш қирраси [Матн] : монография / А. Алимбеков. – Тошкент : Чўлпон номидаги НМИУ, 2017. – 328 б. ISBN 978-9943-05-912-2

Ушбу монография Ўзбекистон халқ ёзувчиси, Давлат мукофоти совриндори Муҳаммад Али ҳаёти ва ижодига бағишланган.

83.3 (5U)6

Y 18

XX asr O’zbek hikoyai antologiyasi / Tahrir hay’ati: A. Oripov va boshq.; Tuzuvchi va nashrga tayyorlovchilar: B. Karimov, H. Abdiyev. – Toshkent : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2016. – 624 б. -ISBN 978-9943-07-467-5

Ushbu hikoyalar XX asr o’zbek hikoyasi xazinasidan saralab olindi. Eng muhimi ushbu antologiya muxlislar uchun o’ziga xos sovg’a bo’libgina qolmay,undan oily o’quv yurtlarida qo’shimcha o’quv qo’llanma sifatida ham foydalanish mumkin.

84. Художественная литература (произведения)

84(5O’)6

T 93

To’xtabayev, X. Sir ochildi [Matn]: qissa va hikoyalar / ikkinchi nashr. X. To’xtabayev. – Toshkent: Cho’lponnomidagiNMIU, 2019. – 184 b. ISBN 978-9943-5380-7-8

Ushbu to’plam bolalarga mehnatsevarlik, mardlik, faollik, to’grilik, mehribonlik kabi ko’plab insoniy fazilatlarnising dirishga xizmat qiladigan qissa vahikoyalarnio’zidajamlagan.

84(5O’)7

T 98

To’xtabayev, X. Tagob qishloq ertaklari [Matn] / Bolaligimdan lavhalar: roman / X. To’xtabayev / to’rtinchichi nashri. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 244 b. ISBN 978-9943-05-909-2

Mazkur roman sevimli adib X. To’xtabayevning yangi asari bo’lib, uni “Jannati odamlar” romanining uzviy davomi deyish mumkin.

84(5O’)6

O 14

Obidjon, A. Mo’ttivoy [Matn] : hangomalar / A. Obidjon / – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 272 b. ISBN 978-9943-5088-6-6

Adibning ichakuzdi hangomalariga yo’grilgan Mo’ttivoy haqidagi asari “Yoshlik” jurnalida bosilishi bilanoq katta shov-shuvga sabab bo’ldi.

84(5O’)6

T 93

To’xtabayev, X. Donishmandbobo ertaklari [Matn] : ertaklar / birinchi qism/ X. To’xtabaye / ikkinchichi nashri. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 92 b. ISBN 978-9943-5380-6-1

Ushbu kitobda tarihiy rivoyatlar,qissa va hikoyalar bugungi zamon tiliga moslab, ertakshaklida taqdim etilgan.

84(5O’)6-44

T 98

To’xtabayev, X. Uch sayyohning safari [Matn] : qissa, ertak va rivoyatlar / X. To’xtabaye / beshinchi nashri. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 148 b. ISBN 978-9943-05-863-7

Tuman patent va soliq bo’limining bolalarni sevib, ardoqlab ham ma’naviy ham moddiy yordam berib kelayotgan bolaparvar xodimlarga bagishlanadi.

84(5 O’)

M 22

Malik, E. Champootli ilon [Matn]: qissalar / E. Malik. – Toshkent : Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 204 b. ISBN 978-9943-05-5383-1-3

Bu kitob, nafaqat ajoyib va garoyib ilonlar vafodor itlar jin va parilar haqida balki urushda bedarak ketib sotqin degan nom olgan bobosining qutlug’ nomini tiklagan nevaralar haqidagi qissalardan iborat.

84(5O’)6

O 14

Obidov, A. Nozikoy va Maymoq [Matn]: ertak-qissa / A. Obidov – Toshkent : Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-5383-8-2

Ezgulik va yaxshilik inson qalbini xoh keksa,xohyosh bola bo’lsin nurlantirad

84(4Mol)

V 21

Vangeliy, S. Gugutsening sarguzashtlari [Matn] : ertaklar to’plami/ S. Vangeliy Tarjimon N. Mirzayeva. Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-05-768-5

Siz moldavan yozuvchisi Spiridon Vangeliyning bu asarini o’qib, Gugutsening sarguzashtlari bilan tanishasiz. Asar qahramoni bilan birga sayohat qilib, turli voqealarning guvohi bo’lasiz.

84(4Vel)

C 37

Svift, J. Gulliverning sayohatlari [Matn] :/ Svift ; Tarjimon V. Ro’zimatov. – Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -128 b. ISBN 978-9943-05-773-9

Ingliz yozuvchisi Jonatan Sviftning “Gulliverning sayohatlari” asari jahon bolalar adabiyotining durdonalaridan hisoblanadi. Bu nodir asar juda ko’p tillar qatori o’zbek tiliga ham tarjima qilinib, chop etilgan.Muallif Gulliverning liliputlar va darozlar mamlakatida boshidan kechirgan g’royib sarguzashtlarini tasvirlab, o’quvchilarga zavq bag’ishlaydi.

84(5Қоз)

Қ 54

Қозоқнинг қирқ оқинидан қирқўлан [Матн] : шеърлар / А. Алимбеков. – Тошкент : “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 128 б.

Ушбу тўпламда қардош қозоқ шеъриятининг турли авлодларига мансуб қирқ атоқли шоирнинг энг сара шеърларидан таржималар берилмоқда.

84(2Рос-Рос)

Т 64

Толстой, ЛевАвлиё Сергий [Матн] : қисса / Л. Толстой. – Тошкент : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 12б. -ISBN 978-9943-07-689-1

Ёзувчи тасаввуридаги чин инсон образи- Авлиё Сергийнинг ботиний ва зоҳирий олами, у бутун умри давомида комилликка интилади. Асарда бош қахрамон мисолида инсоний кечинмалар ортиқча бўёқларсиз талқин этилади. Воқеалар замирида инсоннинг руҳий изтиробга чўккан ҳаёт йўлини қайта назардан ўтказади.

84(2Рос-Дог)

Ҳ 24

Ҳамзатов, Р.Менинг Дўғистоним [Матн] : бадиа / Р. Ҳамзатов; А. Мўмин. – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 368 б. ISBN 978-9943-07-688-4

Ушбу китобда Тил, миллат, халқ, қадрият, Ватан меҳри, давр руҳи, севги сеҳри, ҳақиқат ва ёлғон, яхшилик ва ёмонлик, тинчлик ва уруш мавзулари ҳассосана ёритилган.

84(5Ў)6

М 22

Малик, Т.Шайтанат [Матн]: роман / Т. Малик (4-китоб: Оққуш қўшиғи) масъул муҳаррир И. Солиҳова – Тошкент : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 528 б.ISBN 978-9943-07-639-6

Ушбу китобда жиноятчилик оламининг сир-асрорлари ҳақида сўз юритилади. Асар детектив жанрга ихлосманд китобхонлар учун муносиб туҳфадир.

84(5Ў)6-44

Н 79

Норқобилов, Н.Четдаги одам [Матн] : ҳикоялар / Н. Норқобилов. – Тошкент: Чўлпон номидаги НМИУ, 2019. – 184 б. ISBN 978-9943-05-862-0

Ушбу китобдан ўрин олган ҳикояларида Н. Норқобилов инсоннинг ички кечинмалари, туйғуларини шундай ранг-баранг бўёқлар билан очиб берганки, ўт-ўланлар, ҳайвонлар ҳатто гармсел шамоллар билан сизни ошно қилиб қўядики мириқиб ўқиш ва завқ олишдан бошқа чорангиз қолмайди.

84(5Ў)6

Х 87

Худойшукур, З. Тузоқ [Матн] : қиссалар ва ҳикоялар / З. Худойшукур. – Тошкент: Чўлпон номидаги НМИУ, 2019. – 240 б. ISBN 978-9943-5383-5-1

Истиқлол йилларида бой тарихимиз, миллий урф-одатларимиз ҳамда қадриятларимизни ўрганиш ва уларни келгуси авлодларга бор бўйи билан етказиш ҳарактлари бошланди. Ушбу китобдан ўрин олган “Тузоқ” ва “Оқ ўтовнинг мунгли ўлани” қиссалари ҳамда “Кайвони момом чўпчаклари” туркумидаги ва бошқа ҳикоялар шу эзгу саъй- ҳаракатларга уйғунлиги билан аҳамиятлидир.

84(5Ў)6

В 89

Воҳидов, Э. Севги шундай навбаҳорки [Матн] : шеърлар / Э. Воҳидов. – Тошкент: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 144 б. -ISBN 978-9943-07-645-7

Ушбу сайланмада Ўзбекистон Қахрамони, Ўзбекистон халқ шоири Эркин Воҳидов қаламига мансуб инсон қалбининг энг инжа туйғуси – муҳаббат тараннуми ҳақидаги шеърлар жамланган

87. Философия

87.7

F 60

Fitrat, A. Oila yoki oila boshqarish tartiblari / A. Fitrat ; tarjimon va izohlar muallifi Sh. Vohidov; mas’ul muharrir H. Boltabayev. – Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -144b. ISBN 978-9943-05-591-9

Ularda komil inson shaxsini shakllantirish bilan bo’gliq muammolar va ularning yechimi aks ettiriladi.

92. Энциклопедические словари. Справочники

92 ya70

B 94

Bu juda qiziq [Matn] : Bolalar ensiklopediyasi. (“Mening birinchi ensiklopediyam” urkumidan). Tuzuvchi I. Jovliyev – Toshkent: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi’ Davlat ilmiy nashriyoti, 2019. – 96 b. ISBN 978-9943-07-692-1

Kitobda o’zingizga-vujudingizga tayanmog’ingiz lozimligi aytiladi.

Ахборот-кутубхона марказига фондига 2021 йилда келиб тушган адабиётлар

821.512.

E 45

Elbek o’gli, Niyatillo.

Ko’nglimdagilar [Matn] : she’rlar / N. Elbek o’gli. – Toshkent: «Adabiyot” nashriyoti, 2020. -64 b. – ISBN 978-9943-6779-9-9

Ushbu kitobda Niyatilla Elbek o’glining samimiy ko’ngil chiziqlariga, vijdon shakliga ko’zingiz tushadi. Kitobda o’quvchilarni bepoyon kengliklardan olib o’tib shahar tomon yetaklaydi.

821.512

A 37

Aziz, Nurmuhammad.

Zarif qissalar [Matn] : she’rlar / N. Aziz. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. -96 b. – ISBN 978-9943-6779-5-1

Ushbu kitobda jamlangan she’rlarni o’qir ekansiz, Nurmuhammad singari iste’dodli ijodkorlar borligidan quvonasiz. Uning she’rlarida go’zallikka oshiq ko’ngil, ezgulik va adolat tuyg’ulari chinakam sayqallanganini ko’rasiz.

821.512.

A 49

Ali, Bek.

Men axir senman [Matn] : she’rlar / B. Ali. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. -64 b. – ISBN 978-9943-6473-3-6

Mazkur to’plamdan joy olgan she’rlari inson qalb kechinmalari mohir musavvirining chizgan mo’jizaviy suratlaridir. Yosh ijodkor hayotni, insonlarni, borliqni yorug’ tuygularda ifodalaydi.

821.512.

N 52

Ne’mat, Nurulloh.

Tong xumori [Matn] : she’rlar / N. Ne’mat. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. -32 b. – ISBN 978-9943-6781-0-1

Mazkur to’plamda joy olgan she’rlarni o’qib. Nurulloh singari iste’dodli ijodkorlar borligidan quvonmasligingiz dargumon Uning she’rlarida vodiyning samimiy nafasi ufurib turadi..

821.512.

N 52

Ne’matullayev, Feruz.

Kabisa [Matn] : she’rlar / F. Ne’matullayev. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6779-1-3

Ko’plab is’tedodli tengdoshlari ichida ajralib turgan, o’z so’zini aytishga intilayotgan yosh shoir Feruz Ne’matullayevning yangicha nigohi, botin ifodasi, yoniq bir ovozi ta’bi nozik she’rxonni-da befarq qoldirmaydi.

821.512.

G 87

G’ochchiyeva, Rohilabonu.

Olasoyning olmasi [Matn] : hikoyalar / R. G’ochchiyeva. – Toshkent: «Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6780-9-5

To’plamdan joy olgan hikoyalar xalqonaligi, milliy koloritga boyligi bilan ajralib turadi. Muallif qir-adirlar qo’ynida yashaydigan odamlarning o’y-xayollarini, ko’ngil kechinmalarini, samimiy ifodalaydi.

821.512.

E 74

Ergashaliyev, Shahzod.

Ufqqa tutash yo’l [Matn] : hikoyalar / Sh. Ergashaliyev. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6780-7-1

Ushbu kitobchadan o’rin olgan hikoyalarda insonni faqatgina go’zal fazilatlar ulug’lab turishi ifodalangan. Muallif o’zi ko’rgan-bilgan voqea- hodisalarni o’quvchining ko’z o’ngida jonlantiradi.

821.512.

N 79

Norchayeva, Madina.

Kaftdagi yo’l [Matn] : she’rlar / Sh. Ergashaliyev. – Toshkent: «Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6780-7-1

821.512.

M 84

Muzaffar, Mirzohid.

Fosh [Matn] : she’rlar / M. Muzaffar. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 40 b. – ISBN 978-9943-6472-5-1

Mirzohidning hammamiz ko’rib turgan dunyo ichida o’zigagina tegishli ichkin dunyosi bor. Uning teran nigohidan borliqdagi hech bir narsa chetda qolmaydi.

821.512.

U 84

Umirzoqo’va, Mahliyo.

Tuyg’ular alangasi [Matn] : she’rlar / M. Umirzoqova. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48b. – ISBN 978-9943-6472-7-5

Ushbu kitobda Mahliyoxonning samimiy ko’ngil egasi ekanligiga, vijdoni tozaligiga guvoh bo’lasiz.

821.512.

T 91

Tursunov, Akmal.

Burgutqoya [Matn] : she’rlar / A. Tursunov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6472-9-9

Kitobda yosh ijodkor A. Tursunovning olamga hayrat va o’zgacha, shoirgagina xos zehniyat bilan qarab, o’z kechinmalarini jilovlab o’tirmay bitganlari, yurak tubidan to’kilgan satrlarini o’qiymiz.

821.512.

A 45

Abdurashid, Xurshid.

O’sha men edim… [Matn] : she’rlar / X. Abdurashid. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 72 b. – ISBN 978-9943-6472-3-7

Yoshlar orasida o’z ovoziga ega is’tedodli ijodkorlar yetishib chiqayotgani so’z ixlosmandlarini quvontiradi. Uning an’anaviy yo’lda yozilgan she’rlaridan ham, tuyg’ular misralar qolipidan toshib chiqqan yangicha bitiklarda ham betinim izlanish borligi ayon ko’rinib turadi.

821.512.

F 14

Yahyoxon, Fayz.

Baxtimizning zar tumorlari [Matn] : she’rlar / F. Yahyoxon. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 56 b. – ISBN 978-9943-6472-8-2

Yahyoxonning she’rlarida ona yurt sog’inchi, bolaligi kechgan damlarni, yaqin kishilarini qo’msash kechinmalari yetakchilik qiladi.Hatto dala-dashda mung’ayib turgan cho’ponning g’aribgina kulbasining qadr-qimmati ham egasi uchunqarshilikdan kam emasligini anglashdir.

821.512.

Q 97

Qo’chqorov, Islom.

Seni izlayman [Matn] : she’rlar / I. Qo’chqorov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6779-6-8

821.512.

N 79

Norqulov, Aziz.

Posangi [Matn] : hikoyalar / A. Norqulov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 56 b. – ISBN 978-9943-6780-6-4

Ijod ko’ngil mulki.Uning hikoyalarida sodda, to’pori, jaydari insonlarning turmushini, o’zbekona hayot manzaralarini tasvirlaydi.

821.512.

B 88

Anvar, Botir.

Ulg’ayish [Matn] : g’azallar / A. Botir. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 56 b. – ISBN 978-9943-6473-0-5

Anvar Botirning g’azallari “Endi aruzda hech yozmay qo’yadimi”, degan tashvishdan bizni xalos etadi. Quvonarlisi shundaki, uning g’azallarini o’qiyotib zamonaviy she’riyatdan ko’ra ko’proq mumtoz nazm bo’stonida yurgandek taassurotga ega bo’lasiz.

821.512.

S 21

Sayid, Jaloliddin.

Cho’qqi [Matn] : she’rlar / J. Sayid. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 76 b. – ISBN 978-9943-6781-1-8

Mazkur to’plamda she’r va shoirlok yo’llarini fe’liga xos ravishda sokinlik bilan bosib o’tayotgan ijodkorning ortiqcha shovqindan xoli xayolot tegirmoniga kuzatuv, hayrat, hatto falsafiy qarashlari suv quygan mardonavor, dadil she’rlarini o’qiysiz.

821.512.

Sh 14

Shavkat, Shahriyor.

Ruhim qushlari [Matn] : she’rlar / Sh. Savkat. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978-9943-6779-2-0

Ushbu mo’jaz to’plam yosh shoir Shahriyor Shavkatning ovozli she’rlarini o’ziga jamlangan.

821.512.

O’ 80

O’rmonova, Yulduz.

Uyg’oq yulduzlar [Matn] : she’rlar / Y. O’rmonova. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6473-2-9

Yulduzning she’rlari o’quvchini g’oya yulduzlarning sirli olamiga yetaklaydi, yonadi-kuyadi, kishiga samimiy, mehrga limmo-lim tuyg’ular va ziyoga to’la nur ulashadi, ammo baribir dildagi inja sir-asrorlarini ochib tashlayvermay sirli sandiqda saqlab qolaveradi va shunisi bilan ayollarga xos hayo pardasi ortidan turib kishini o’z jozibasiga maftun etadi.

821.512.

Z 74

Zokirov, Abdurauf.

Ona zamin [Matn] : she’rlar / A. Zokirov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6779-4-4

Ushbu to’plamda jamlangan sherlarini o’qib, Abdurauf singari iste’dodli ijodkorlar borligidan quvonmasligingiz dargumon. Uning sherlarida Surxon vohasining nafasi ufirib turadi.

821.512.

A 45

Allabergenov, Anvar.

Gullayotgan chechaklar [Matn] : Adabiy-tanqidiy maqolalar / A. Allabergenov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 88 b. ISBN 978-9943-6779-4-4

Anvar Allabergenov qoraqalpoq zaminida tug’ilib voyaga yetgan bo’lishiga qaramay, qoraqalpoq adabiyoti bilan birga o’zbek adabiyotini ham chuqur o’rganib, katta jur’at bilan tahlil qilayotganining o’ziyoq ibratli va tahsinga sazovor.

821.512.

H 31

Hasanov, Farrux.

Ichkari [Matn] : she’rlar / F. Hasanov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 68 b. – ISBN 978- 9943-6780-4-0

Ushbu kitobda yosh ijodkor Farrux Hasanovning samimiy ko’ngil kechinmalariga guvoh bo’lasiz. “Ichkari” nomi ostida chop etilgan birinchi kitob, o`quvchisini adoqsiz kengliklardan o’tib, xayoliy mo’jizalar tomon yetaklaydi.

821.512.

M 98

Muxammadiyarov, Aydos.

Manzilsiz xat[Matn] : she’rlar / A. Muxammadiyarov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6779-3-7

821.512.

A 49

Ali, Bek.

Men axir Senman [Matn] : she’rlar / B. Ali. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6473-3-6

Shoir Bek Alining mazkur to’plamdan joy olgan she’rlari inson qalb kechinmalari mohir musavvirining chizgan mo’jizaviy suratlaridir. Uning she’rlari Vatanga, ona tuproqqa, yurt tonglari va tunlariga, daryolari-yu irmoqlariga, yomg’irlar-u qorlarga jon rishtalari ila bog’liqdir.

821.512.

S 21

Solijonov, Asror.

Sevgirang nigoh [Matn] : she’rlar / A. Solijonov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 80 b. –ISBN 978- 9943-6473-5-0

Ushbu to’plam farg’onalik shoir Asror Solijonovning yillar davomida oq qog’ozga tushirgan tuygulari tajassumidir. Asrorning she’rlarini o’qir ekansiz, yangi gulzor va undagi anvoyi gullar iforini tuyasiz.

821.512.

N 79

Norov, Azizbek.

Eynshteyn jumbog’I [Matn] : she’rlar / A. Norov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 72 b. –ISBN 978- 9943-6780-5-7

Aziz Norovning hikoyalarini o’qir ekansiz, unda voqeabozlikdan yiroq voqealik, qismatning o’yinlari oldida inson qalbining evrilishlari, turfa taqdirlar g’oyatda sinchkovlik va mahorat bilan qalamga olinganiga, yosh yozuvchining hayotni teran nigohlar ila kuzatishiga guvoh bo’lasiz.

821.512.

K 64

Komilov, Orifjon.

Xayol raqsi [Matn] : she’rlar / O. Komilov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 96 b. –ISBN 978- 9943-6780-3-3

Ushbu kitobda Orifjon Komilovning samimiy qalb yoziqlariga, vijdon pokizaligining insoniylik sharti ekaniga zimdan ishora qiluvchi satrlarga guvoh bo’lasiz. Kitob o’quvchiga tarix va bugunning uyg’un haqiqatlarini bir-bir bayon etadi.

821.512.

H 25

Hamroyev, Bobur.

Shiroqning qaytishi [Matn] : Pyesalar va ssenariylar / B. Hamroyev. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 148 b. –ISBN 978- 9943-6473-9-8

Qo’lingizdagi kitobchada yosh, iqtidorli ijodkor Boburbek Hamroyevning saralangan asarlari joy olgan.

821.512.

H 40

Haqmurod, Ravshan.

Yangi rivoyat [Matn] : she’rlar / R. Haqmurod. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6780-0-2

Kitob o’quvchiga tarix va bugunning uyg’un haqiqatlarini bir-bir bayon etadi.

821.512.

A 90

Ahmedova, Raxshona.

Orzu va dengiz [Matn] : hikoyalar / R. Axmedova. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 118 b. –ISBN 978- 9943-6473-8-1

Ushbu to’plamdagi hikoyalarni o’qir ekansiz, unda avvalo ayol qalbi rang-barang hissiyotlari bilan bo’y ko’rsatib turadi.

821.512.

S 52

Siddiq, Muhammad.

Yohu [Matn] : she’rlar / M. Siddiq. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6779-0-6

Ushbu to’plamdagi hali yosh bo’lishiga qaramasdan o’zining keskin hayotiy xulosalari,chuqur hissiy kechinmalarini she’riy satrlarga mohirona tuza olgan Muxammad Siddiqning she’rlari jamlangan.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Kitob haqida xitob” mavzusida
tematik-badiiy kecha stsenariysi

Toshkent 2021

“Kitob va kitobxonlik” mavzusida bilimdonlar

bellashuvini tashkil qilishga tavsiyalar

Bilimdonlar bellashuvini o’tkazishdan maqsad kitobning yaratilishi, kitob haqidagi allomalar va mutafakkirlar, olimlar, yozuvchilar aytgan ibratli bitiklari, kitob tanlash va o’qish, kitobxonlik to’g’risida nashr etilgan asarlarni o’rganish hamda keng kitobxonlar ommasiga targ’ib etishdan iborat.

Bellashuvni o’tkazishdan oldin kitobxonlardan har biri 10 kishidan iborat bo’lgan 2 ta bilimdonlar guruhi tuziladi. Ularga, asosan, maktab, litsey o’quvchilari, oliy o’quv yurtlapri bakalavrlari va magistrlari, turli soha egalari bo’lgan kitobxonlar kiritilishi mumkin.

Bellashuv tashkilotchilari ikkita guruhga mo’ljallab savollar tuzib qo’yadi. Berilayotgan savollarga doir adabiyotlar tayyor turishi kerak. Bellashuvga tayyorlanish jarayonida qatnashuvchilar o’sha manbalarni puxta o’qib chiqishlari zarur.

Bilimdonlarning e’tiborini mavzuga doir alohida nashrlarga va ilmiy hamda badiiy asarlarga, kitob, kitobxonlik to’g’risida yozilgan ilmiy va ommabop-publitsistik maqolalarga qaratish kerak. Bellashuv o’tkaziladigan axborot-kutubxona markazlarida, kutubxonada mavzuni aks ettiradigan kitob ko’rgazmasini tashkil etishni tavsiya qilamiz.

Quyida bellashuvga qo’yiladigan savollardan namunalar keltiramiz.

Kitob nima?

Kitob-axborotlarni, g’oya, obraz va bilimlarni saqlash hamda tarqatish, ijtimoiy-siyosiy, ilmiy, estetik qarashlarni shakllantirish vositasi.

“Kitob o’qishni bilasizmi?” nomli kitobning muallifi kim?

“Kitob o’qishni bilasizmi? Nomli kitobni Safo Matjon yozgan.

Yoshlarni kitob o’qishni unutib qo’yishiga sabab nima?

Hozirgi texnika asrida, haqiqatdan ham, ayrim yoshlar kitob o’qishni unutib qo’yishgan. Balki bunga sabab kattalarning, ota-onalarning yoshlarga kitob o’qishning tub mohiyatini zamonaviy usullar bilan ko’rsatib bera olmayotganliklaridir. Targ’ibotetarli bo’lsa, yoshlarning badiiy adabiyotga, umuman, kitobga bo’lgan munosabat o’zgarar. Unga kitob o’qishning naqadar zavqli mashg’ulot ekanligini tushuntirib berish kerak, xolos.

Kitob haqidagi o’zbek xalq maqollaridan namunalar keltiring.

Kitob- aql qayrog’i.

Kitob ko’rmagan kalla –

Giyoh unmagan dala.

Kitobsiz aql- qanotsiz qush.

Ushbu keltirilgan ibratli bitikning mullifini toping.

“Ey aziz! Kishi uchun kitobdan azizroq va yoqimliroq suhbatdosh yo’qdir. Kitob fasohat, balog’atda, latofatda tengi yo’q, munofiqlikdan holi hamrohdir. Yolg’izlikda va g’amli ayyomlarda munis ulfatdir. Unda na nifoq bor-u, na gina. U shunday hamdamki, so’zlarida yolg’on va xato bo’lmaydi.Suhbatidan esa kishiga malollik etmaydi. U o’z do’stinining dilini og’ritmaydi. Yuragini esa siqmaydi. U shunday rafiqdirki, kishi orqasidan g’iybat qilib yurmaydi. Uning suhbatidan senga shunday fayzli foydalar etadiki, bunday foydani odamlardan topa olmaysan. Aksincha, aksar odamlar suhbatidan kishiga zarar etadi. Kitobdek do’st ichida barcha ilmu hilm mujassamdirki, u kishilarni o’tmishdan va kelajakdan ogoh qilib turadi. Shuning uchun ham: “Kitob aql qal’asidir” deganlar.

Yuqorida keltirilgan ibratli bitik: alloma Muhammad Jabalrudiyning qalamiga mansubdir.

Ushbu keltirilgan fikrlar qaysi faylasufning qalamiga mansub?

“Kitoblar bilan bizning munosabatimiz odamlar bilan munosabatimizga o’xshaydi. Juda ko’plar bilan tanishamiz-u faqat ba’zilarinigina o’zimizga do’st bilib bir umrlik samimiy yo’ldosh qilib tanlaymiz.

Yuqorida keltirilgan fikrlar nemis faylasufi Lyudvig Feyerbaxning qalamiga mansub.

Ingliz dramaturglaridan qaysi biri ushbu fikrlarni bildirgan?

“Kitob menga toju taxtdan ortiqroq”.

Yuqorida keltirilgan fikr ingliz dramaturgi Vilyam Shekspirning qalamiga mansub?

O’rta asr sharq olimi Yoqut vatandoshimiz Al-Beruniyning qaysi kitobiga yuqori baho bergan?

O’rta asar sharq olimi Yoqut: “Beruniyning “Ma’sud qonuni” kitobi matematika va astronomiya sohasida ungacha yozilgan jamiki kitoblarning borini bosib ketadi” degan.

Ushbu keltirilgan jumla kimning qalamiga mansub?

“Yangi toifadagi asar yangi toifadagi kitobxonni yaratadi”.

Keltirilgan jumla A. Lunacharskiyning qalamiga mansubdir.

Respublikamizda mutolaa, kitobxonlik va boshqa mavzularda qanday ommaviy tadbirlar o’tkaziladi?

Respublikamizda “Mutolaa bayrami”, “Yil kitobxoni” va boshqa tadbirlar, tanlovlar o’tkaziladi.

Nosir Muhammadning kitob haqida aytilgan bitiklaridan misol keltiring.

“Kitoblar ajdodlarning o’z avlodlariga qoldirgan vasiyatnomasidir.”degan bitigi bor.

Ushbu keltirilgan parcha qaysi yozuvchining qalamiga mansub?

“Har kim bir narsa yozar ekan, oldin vijdonini tarozu qilsinda, qalam yuritsin…”

Yuqorida keltirilgan parcha yozuvchi Abdulla Qodiriyning qalamiga mansub.

Bellashuv yakunini hakamlar ma’lum ball qo’yish bilan yakunlaydilar. Hakamlar hay’atiga adabiyotshunoslar, shoir va yozuvchilar, jurnalistlar va boshqalar taklif etiladi. Sovg’a tariqasida kitoblar, gullar va esdaliklar topshirish mumkin.

“Kitob haqida xitob” mavzusida tematik-badiiy kecha stsenariysi

Tadbirni AKM va kutubxonalarda o’tkazish mumkin. Buning uchun sahna sharoiti ham e’tiborga olinadi.Tadbirda adabiyotlar ko’rgazmasi tashkil qilish va obzor o’tkazilishi maqsadga muvofiq. Stsenariydagi olib boruvchilar va ishtirokchilar so’zi namuna sifatida berilmoqda. Tadbirni Xalqaro kitob va mualliflik huquqlarini himoya qilish kuni (23 aprel), kitobga bag’ishlangan kunlarda yoki bayramlarda o’tkazish mumkin. Tadbirga o’quv yurtlari o’quvchilarini, kitobxonlarni taklif etish mumkin.

Badiiy kechani 2 nafar boshlovchi yigit va qiz olib boradi.

1-boshlovchi: Assalomu alaykum, davra ishtirokchilari, kechamizga xush kelibsiz.

2-boshlovchi: Assalomu alaykum, davra ishtirokchilari, kechamizga xush kelibsiz.

1-boshlovchi: Atoqli o’zbek yozuvchisi Oybek shunday degan edi: “Kitoblar inson tafakkurining javohirlarini yig’ib, avlodlarga meros qilib qoldiradi” yoki Deni Didroning mashhur naqlini eslaylik: “Odamlar kitob o’qishdan to’xtasalar, fikrlashdan ham to’xtaydilar….” Xo’sh, bugungi kunda kitob tanlash, o’qish va mutolaa qanday?

2-boshlovchi: Bizning kutubxonamiz shu munosabat bilan “Kitob haqida xitob” mavzusida kecha tayyorlagan.

1-boshlovchi:

Shunda ochiladi asta kitobing,

Varaqlar kuylaydi ovozing bo’lib.

Unda bor yuraging, mehring, xitobing,

Qushdek qanot qoqar parvozing bo’lib.

2-boshlovchi: Deydilar-ki, kitob-oftob,

Ming oftobga bergusiz kitob.

Kun nuridan ko’z bo’lar ravshan,

Kitob dilga berar obu tob.

1-boshlovchi: E’zozaxon, bugungi kechamizga adabiyotshunos……..ni taklif etamiz. KEling, hozir ularni davraga taklif etsakda, ular bizlarga kitobning inson tafakkurini rivojlanishida o’rni, kitob o’qish intellektual salohiyatni yuksaltirish, har doim mutolaa bilan shug’ullanish haqidagi mulohazalari bilan o’rtoqlashsalar. Marhamat!

Adabiyotshunosning chiqishi.

2-boshlovchi: Sermazmun fikrlaringiz uchun tashakkur.

1-boshlovchi:O’rta asrlarda xorijiy mamlakat zodagon oilalarida ota-ona merosidan mahrum etilarkan. Shunga o’xshash odat hozir ham ba’zi mamlakatlarda bor. Masalan, Meksikada politsiya xodimlari har oyda loaqal bitta kitob mutolaa qilmasa, ishdan bo’shatiladi. Bizningcha, bu munosabatlardan ko’zlangan asosiy maqsad –odamlarni muntazam mutolaa bilan shug’ullanishga da’vat etish, kitobga mehr uyg’otishdir.

2-boshlovchi: Binobarin, kitobsiz yuksak ma’naviyat va ma’rifatni, ertangi kunni, ayniqsa, millat kelajagini tasavvur etib bo’lmaydi.

1-boshlovchi: E’zozaxon, bugungi kechamiz kitob mavzusida ekan, yoshlarning kitob tanlash va mutolaa haqidagi fikrlari bilan tanishsak, yaxshi bo’lardi.

Shu payt sahnadan bir yigit o’tib ketayotgan bo’ladi.

1-boshlovchi: Og’ayni, to’xtang, sizga savolim bor.

Yigit to’xtaydi va boshlovchi bilan salomlashadi.

1-boshlovchi: Aytingchi, kitob siz uchun nima, kitob mutolaa qilib turasizmi?

Yigit bir zum xayol surib qoladi.

Yigit: Kitobmi? Maktabda juda ko’p kitob o’qiganman (Yigit qo’l harakati bilan kitobdan to’yganlikni ifodalovchi harakatni ko’rsatadi). Lekin hozir kitob mutolaa qilmayman. Sabab, savdo bilan shug’ullanaman. Vaqt yo’q. Pul topish asosiy o’rinda turadi. Kitobning boshqa foydali tomonlari ham bor.

2-boshlovchi: Masalan, qanday?

Yigit: Kimgadir sovg’a qilish, bir joydan boshqa joyga borib narxi ustiga pul qo’zyib sotish, ya’ni daromadni ko’paytirish. Xullas, foydali jihatlari bisyor. Boshqa savollar yo’qmi? Men ketdim, xayr.

Yigit shosha-pisha ketib qoladi.

2-boshlovchi: Tovba qildim, bu yigit uchun kitob-daromad topish, pul to’plash ekanda.

1-boshlovchiKeling, endi huv anavi kelayotgan qizni to’xtatib savolga tutamiz.

Sahnada qo’lida kitob bilan bir qiz o’tib ketayotgan bo’ladi. Boshlovchilar uni to’xtatib salomlashadilar.

1-boshlovchi: Siz, albatta, kitob mutolaa qilasiz, to’g’rimi?

Qiz: Ha, mutolaa qilaman.

2-boshlovchi: Kitobni nima maqsadda o’qiysiz?

Qiz: Nima maqsadda bo’lardi? Ko’proq axborot va ma’lumotlar olish, ruhiy dunyomni boyitish, tafakkurimni charxlash, ma’naviy qadriyatlarimiz va boy meroslarimizdan bahramand bo’lish uchun. Yozuvchi Yo. Shukurov aytganlaridek: “ Kitob-ajoyibotlar, javohirlar dengizi bo’lsa, kitobxon uni o’rganuvchidir. Binobarin, dono kitobxon dengiz tubiga chuqurroq kirib, o’z istiqbolini bezaydigan javohirlarni terib olsa, nodon kitobxon dengiz ustidagi po’kak singari suzib yuradi”. Men o’z istiqbolim uchun o’sha javohirlarni terib olishni istayman.

2-boshlovchi: Ammo ba’zilar kitob boshqa, hayot boshqa, deydilar.

Qiz: Menimcha, kitobiy bilim va hayotiy bilim – bu bir-birini uzviy to’ldiruvchi, inson uchun eng zarur narsalar. Aqlli odam intellektual salohiyatini kengaytirish uchun har ikkisiga etarlli e’tibor beradi. Va ikkovini egallamay turib, bittasining o’zini o’zlashtirolmasligini biladi. (qiz sahnadan chiqib ketadi).

2-boshlovchi: Ko’rdingizmi, shunday kitobsevarlar ham bor.

1-boshlovchi: Kelinglar, azizlar, endigi so’z navbatini jurnalist ……..ga bersak. Ularning hozirgi kunda yoshlar qanday adabiyotlarni qiziqish bilan tanlalayotgani va mutolaa qilayotgani haqidagi ma’lumotlari bilan tanishsak.

Jurnalistning chiqishi.

2-boshlovchi: Endigi navbatni san’atkorlarimizga beramiz. Marhamat.

Qo’shiq ijro etiladi.

1-boshlovchi: Rahmat, ijodlaringizga baraka tilaymiz.

2-boshlovchi: Mana, bugungi kechamiz ham poyoniga etib qoldi. Kechamizni yakunlar ekanmiz, barchangizga kitob bilan doimo oshno bo’lishingizni tilab qolamiz.

1-boshlovchi: Keyingi tadbirlarda uchrashguncha xayr.

2-boshlovchi: Xayr, sog’-omon bo’linglar.

Adabiyotlar

Jumaniyozov R. Targ’ibot ta’sirchan bo’lmasa niyatning amalga oshishi mushkul. An’ana G’ R. Jumaniyozov G’G’ Yangi O’zbekiston, 2021 yil.9 yanv. – B. 5.

Umarova A. Mutolaa-ehtiyoj farzandi G’G’ Hayot va qonun. – 2005.- №2. – B. 71-73.

Sultonova B. Uyingizdagi kutubxona eng katta boylikdir G’G’ O’zbekiston adabiyoti va

san’ati. -2010. -5 fevr.

Ahmedov A Kitobxon xalq – baxtiyor xalq bo’ladi G’ A. Ahmedov G’G’ Yangi

O’zbekiston. – 2020. – 26 dek, 252 – son. – B .6

Методические пособия

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Nazm osmonining yorqin yulduzi”

(O’zbekiston xalq shoiri BAROT BOYQOBILOV tavalludining

85 yilligiga bag’ishlanadi)

(1937. 14.03. – 2006 y. )

ESLATMA

Toshkent 2022

“Nazm osmonining yorqin yulduzi” (O’zbekiston xalq shoiri Barot Boyqobilov tavalludining 85 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2022. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbekiston xalq shoiri B. Boyqobilov tavalludining 85 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.O’zbek adabiyotining eng ulkan vakillaridan biri Barot Boyqobilov – publitsistik tafakkur shoiri. Uning doston va she’rlarida otalarimizning shonli yo’li porloq kelajak sari dadil odim tashlayotgan zamondoshlarimiz jasorati kuylanadi. Shu bilan birga, bu yo’lda to’siq bo’lishga urinayotgan ayrim nobop kimsalar ayovsiz fosh etiladi.

Eslatma B. Boyqobilov shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Kirish

Boyqobilov Barot Tillaevich (1937.14.3, Urgut tumani Kenagas qishlog’i — 2006) — O’zbekiston xalq shoiri (1997). SamDU filologiya fakultetini tamomlagan (1962). O’zbekiston davlat badiiy adabiyot nashriyoti (1962—63), yoshlar gazetasi (1963—68), bolalar adabiyoti nashriyoti (1968—74)da muharrir, bo’lim mudiri, bosh muharrir o’rinbosari, «Muloqot» jurnali bosh muharriri (1991 yildan) bo’lib ishlagan.

Barot Boyqobilovning «Samarqand satrlari» (1962), «Visol» (1965), «Seni izlayman» (1968), «Samarqand ushshog’i» (1969), «Afrosiyob» (1970), «Kim sokin yashaydi O’zbekistonda» (1990) va boshqa she’riy to’plamlari, bir nechta dostonlari nashr etilgan. Uning «Kun va tun» (1968) she’riy qissasida Boburning badiiy obrazi o’zbek adabiyotida ilk bor namoyon bo’ldi. Keyinchalik Barot Boyqobilov Alisher Navoiy hayoti va ijodiga bag’ishlangan «Shukuxli karvon» (1981), «Notinch Xuroson» (1985), «Sokin Xurson» (1992) va «Qonli Xuroson» (1992) dostonlarini, «Hayrat ul-Ahror» (1997) she’riy romanini e’lon qildi. So’ng ular asosida besh dostondan iborat «Yangi xamsa»ni (1998) va «O’zbeknoma» (1999) she’riy romanini yaratdi.

Barot Boyqobilov o’zbek she’riyatida sonet janrining ravnaq topishiga katta hissa qo’shdi. B. Petrarka, V. Shekspir, P. Neruda, R. Hamzatov sonetlarini, o’zbek tiliga tarjima qilgan. Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Respublikasi Davlat mukofoti laureati (1994).

B. Boyqobilov mehnatkash shoir. Mehnat uni she’riyatning ichiga tobora chuqur olib kirmoqda.

B. B. buni yurakdan his qilib turibdi. U xalq taqdiriga yo’ldosh bo’lishni istaydi. Mana shu hissiyotdan uning she’ri rangdorlik va ohangdorlik kasb etadi. Ona diyorni, bunyodkor xalqni, partiya dahosini, yangi barkamol insonni ulug’lagan shoirona so’zning qadri doimo balanddir.

Talantli shoir, Navoiyning chinakam muxlisi Barot Boyqobilov adabiyotimizda ko’pdan buyon Navoiy mavzuida qalam tebratib kelmoqda. Uning Navoiy hayotining Samarqand davriga bag’ishlangan «Shukuhli karvon» nomli she’riy romani kitobxonlar tomonidan iliq kutub olingani hammaga ma’lum. Bundan ilhomlangan shoir navbatdagi asarida Navoiyning bolaligini yoritishga ahd qilgan. Asar “Notinch Xuroson” deb atalgan. Navoiyning bolaligi ko’pdan buyon shoir va adiblarimizning diqqatini o’ziga tortib kelmoqda. Ulug’ Vatan urushidan sal oldin S.Ayniy “Navoiyning bolaligi” nomi bilan bir turkum hikoyalar yozgani ma’lum. Rus adibasi Lidiya Bat “Hayot bo’stoni”, Mirkarim Osim “Zulmat ichra nur” qissalarini Navoiyning bolalik yillari tasviridan boshlashgan. Barot Boyqobilov bu mavzuni she’riy roman doirasida yoritishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan. B.Boyqobilov Alisherning ilk bor shoirona xayollar bilan bog’da kezib yurishini tasvirlar ekan, unga Husayn (Boyqaro) duch keladi va istehzo bilan uning bog’da nima qilib yurganini so’raydi.

Alisher so’ylaydi: “Ajabsen, oshna,

Sayroqi qushlarni qilgum tomosha”.

Romanda Navoiy bolaligi katta hayot fonida yoritilgan. Navoiyning otasi G’iyosiddin Bahodir thukmdorlar bilan aloqali amaldor. Uni podshog’ Shohruhdan, barcha shahzodalardan tortib barcha amaldorlar taniydi. U chin ko’ngildan Ulug’bekni sevadi. Chunki Ulug’bek podshohgina emas, katta olim ham. Shuning uchun uning boshida, uning ilmiy faoliyati ustida qora bulutlar paydo bo’lgan paytda ich-ichidan unga achinadi, reaktsion ruhoniylar bilan birlashib otasining boshiga turli kulfatlar solayotgan Abdullatifni la’natlaydi. Barot Boyqobilov romaniga Sharq she’riyatining masnaviy shaklini tanlagan. Ma’lumki, Sharq xalqlari adabiyotlarida masnaviyda yuzlab dostonlar bitilgan, bu sohada katta tajriba mavjud. Xususan, Navoiyning o’zi she’rning bu shaklini nihoyatda yoqtirgan kengligida ko’rgan. B. Boyqobilov bu shaklni ancha puxta egallagan desak hato bo’lmas.

B.Boyqobilov mehnatkash shoir. Mehnat uni she’riyatning ichiga tobora chuqur olib kirmoqda. B. Boyqobilov buni yurakdan his qilib turibdi. U xalq taqdiriga yo’ldosh bo’lishni istaydi. Mana shu hissiyotdan uning she’ri rangdorlik va ohangdorlik kasb etadi. Ona diyorni, bunyodkor xalqni,yangi barkamol insonni ulug’lagan shoirona so’zning qadri doimo balanddir.

Shoir Barot Boyqobilov ulug’ ustozlar xotirasiga she’riy kitoblar yaratib ezgu bir ish qilgan. Ulug’ Alisher Navoiy aytganlaridek, istaymizki, “ulus ko’ngli oni qabul aylasin”.

Foydalanilgan adabiyotlar

Boyqobilov B. Zamon zayli [Matn] : she’rlar / Barot Boyqobilov. – Toshkent : Yosh gvardiya, 1987. – 256 b.

Boyqobilov B. Notinch Xuroson [Matn] : tarixiy-she’riy roman /So’z boshi A. Haytmetovniki. – Toshkent : Adabiyot va san’at nashriyoti, 1985. – 312 b.
Boyqobilov B. Sonetlar [Matn] : sonet /So’z boshi I. G’afurov. – Toshkent : Adabiyot va san’at nashriyoti, 1982. – 456 b.
Boyqobilov B. Shukuhli karvon [Matn] : she’riy roman va qissa / Rassom Q. Basharov . – Toshkent : Adabiyot va san’at nashriyoti, 1981. – 344 b.
Boyqobilov B. O’zbeknoma [Matn] : tarixiy-falsafiy va ma’naviy-ma’rifiy doston / Barot Boyqobilov. – Toshkent : Sharq, 1999. -846 b.: il.; 27 sm.
Baykabulov B. Trevojno’y Xorasan [Tekst] : roman v stixax / Avtoriz.per. s uzb. G. Registana. – Tashkent : Yosh gvardiya, 1985. – 288 s.
Baykabulov B. Luchezarno’y karavan. Den i noch [Tekst] : roman v stixax /Avtoriz.per. s uzb. G. Registan i A. Kano’kin. – Tashkent : Izd-vo literaturo’ i iskusstva, 1984. – 352 s.
https://arboblar.uz/ erkin, murojaat sanasi : 14.03.22.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“ERK KUYChISIGA EHTIROM”

USMON NOSIR

(1912-1944)

tavalludining 110 yilligiga bag’ishlanadi

ESLATMA

Toshkent 2022

“Erk kuychisiga ehtirom” (O’zbek she’riyatining yorqin va so’nmas yulduzi Usmon Nosirtavalludining 110 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2022. – 5 b.

Ushbu eslatma o’zbek she’riyatining yorqin va so’nmas yulduzi Usmon Nosirtavalludining 110 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Usmon Nosir shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning uning she’riyatidan namunalar, vaqtli matbuot nashrlaridagi maqolalar, shoir haqida chop etilgan kitoblar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Kirish

Prezidentimizning 2022-yil 10 fevralda qabul qilingan Usmon Nosir tavalludining 110 yilligini mamlakat miqyosida keng ko’lamda nishonlash haqidagi qarori otashin shoirning xotirasini abadiylashtirishda muhim dasturamal bo’ldi.

Mazkur hujjat asosida ishchi guruh tomonidan ijodkorning hayoti va faoliyatini, xususan, uning qatag’on davrida kechgan yillarini o’rganish, hozirgi kunga qadar noma’lum bo’lib kelayotgan qo’lyozma asarlarining taqdiri haqida ma’lumotlar to’plash ishlari olib borilmoqda.

Kitoblarini qayta nashr etish, shoir hayoti va ijodiy faoliyati haqida hujjatli film suratga olish, spektakllar sahnalashtirish ko’zda tutilgan.

Usmon Nosir hayoti va ijodi

Usmon Nosir 1912 yil 13 noyabrda Namanganda tug’ildi. Ammo uning keyingi hayoti shoirlar va fozillar shahri sifatida mashhur bo’lgan Qo’qonda kechdi. Usmonning go’zallikka, shehriyatga, ona xalqining ruhiy madaniyatiga muhabbati shu qadar tabiiy va otashin ediki,u hali internatda ta’lim-tarbiya olayotgan kezlaridayoq she’r yoza boshladi, hali navqiron yoshidayoq Qo’qon ahli o’rtasida shuhrat topdi. Shuning uchun ham Usmon o’rta maktabni tugatib, pedagogik kurslarda qisqa muddat ishlaganidan so’ng Kinematografiya institutida tahsil olish uchun Moskvaga yuborildi.

Ammo u kasalligi tufayli bir yildan keyin quyoshli yurtiga qaytib, 1932 yilda Samarqanddagi Pedagogika akademiyasiga o’qishga kirdi. Uning “Quyosh bilan suhbat”, “Safarbar satrlar” deb nomlangan dastlabki to’plamlari shu yili nashr etilib, Usmon Nosirni iste’dodli shoir sifatida mashhur etdi. Usmon Nosir 1935 yilda Toshkentga ko’chib kelib, rang-barang voqea va hodisalarga boy adabiy hayotda faol ishtirok eta boshladi. U shu yillarda o’zining eng sara she’rlarini yaratish bilan birga, Pushkin va Lermontov she’riyatining shohona namunalari – “Bog’chasaroy fontani” va “Iblis” dostonlarini tarjima qildi.

Usmon Nosir o’z iste’dodini dramaturgiya sohasida ham sinab ko’rgan. Bizga uning “Atlas” dramasidan tashqari, “Zafar”, “Dushman”, “So’nggi kun” dramalari va “Go’ro’g’li” operasi librettosini yozgani ham ma’lum. Shoir 1937 yilda tuhmatga uchrab, qatag’on qilindi. “Usmon Nosir ulug’ va abadiy she’riyatning diydasidan oqib ulgurmagan shabnamdir, – deb yozgan edi A.Oripov, – u hali qahqahaga aylanmay lablarimizda manguga qotib qolgan nim tabassumdir”.

“YuRAK”

Yurak, sensan mening sozim,

Tilimni nayga jo’r etding.

Ko’zimga oyni berkitding,

Yurak, sensan ishqibozim.

Senga tor keldi bu ko’krak,

Sevinching toshdi qirg’oqdan.

Tilim charchar, ajabgohi

Seni tarjima qilmoqdan.

Erkin Vohidov shoir haqida quyidagilarni qayd etadi: “Usmon Nosirni ko’rganlar uning mard va o’ktam yigit bo’lganini, shu bilan birga, nozik ruhiyat egasi ekanini ta’kidlaydi. Haqiqatan ham Usmon Nosir hayoti ayanchli kechdi, fojiali yakun topdi. Chunki u yurak shoiri edi. Shu yurak bilan yurt taqdiri uchun qayg’urgan, Vataniga sodiqlikni hayoti va ijodiga shior qilib olgan edi.

Shoir ijodi bilan tanishar ekansiz, avvalo, yurakning bedor urishi eshitiladi, so’ng she’rning ko’z ilg’amas torlaridan taralayotgan ruhiyat ohanglari, nolalari endi sizning yuragingizni bedor qiladi.Sho’ro hukumatining kundasi oldida turgan shoir dorilomon zamonlar kelib, yana e’zozlanishini bilgan va ana shu ishonch unga mislsiz yovuzlik va tengsiz kuchga qarshi kurashda madad bergan.

1937 yilning 13 iyulida hibsga olinganidan to so’nggi nafasiga qadar Usmon Nosir oyning yorug’ kunlarini ko’rmadi. Oyning qorong’i 15 kuni esa uning uchun etti yildan ortiq davom etdi. Stalincha qirg’in yillarida minglab kishilar “Xalq dushmani” sifatida o’lim lagerlarida inson zoti chidash mumkin bo’lmagan azoblarga duchor bo’ldilar. Lekin ular orasida Usmon Nosirchalik do’zax qiynoqlarini boshdan kechirgan jabrdiyda kam topilsa kerak. “Usmon Nosirning so’nggi kunlari” kitobida bunday yoziladi:

“1944 yil, 9 mart, payshanba o’zbek she’riyatining yoqut yulduzlaridan biri Usmon Nosirning so’nggi kuni. Stalincha istibdodga asoslangan tuzum uni shu kuni ajdaho singari, nihoyat, yamlab-yutib yubordi!

Shoir jasadi qariyib bir hafta davomida o’likxonada yotdi. Suslova qishlog’idagi mahbuslar qabristoni hali karaxt uyquda, qalin qor ostidagi tuproq esa toshdan ham qattiq edi. Buning ustiga, murdalarni lager aravasida qabristonga tashuvchi mahbuslar, odatga ko’ra, bir necha kun aravaning to’lishini kutar edilar.

Xullas, 15 mart, chorshanba kuni olis va sovuq rus tuprog’i Usmon Nosirning muzlab qolgan jasadini o’z bag’riga oldi.

Mana, nihoyat, bu dunyoga sig’magan baxtsiz shoir 32 yoshida qora er ostiga kirdi. Bu dunyoga bulbul bo’lib kelgan, ammo qalb tori, she’riy iste’dodi tori endigina tarang tortila boshlagan, o’z yurtining, xalqining peshonasida mustaqillik oftobi nurlarini ko’rishni orzu qilgan shoir – qor zulmning, qora tuhmat va qora hasadning qurboni bo’lgan shoir shu zaylda olamdan o’tdi.

O’Zbekiston Prezidentining “Otashin shoir, tarjimon va dramaturg Usmon Nosir tavalludining 110 yilligini keng nishonlash to’g’risida”gi qarori talantli shoirimizning xalqimiz qalbida mangu barhayot ekanini yana bir karra isbot etdi.

Usmon Nosirning o’zi “Bog’im” she’rida ishonch bilan yozgandi:

Bargdek uzilib ketsam,

Unutmas meni bog’im.

“Tarixga nazar”

Uzoq izlanishlardan keyin tadqiqotchi olimlar tomonidan Usmon Nosirning tug’ilgan joyi, ya’ni onasi Xolambibi kelin bo’lib tushgan mulla Mamatxo’janing xonadoni Namangandagi hozirgi Amir Temur nomidagi mahalla, Jiydakapa ko’chasi, 60-uy manzilida joylashgan 22-maktab yonida ekani aniqlandi, -deydi Usmon Nosir hayoti va ijodini arxivlardan o’rganib, ilmiy tadqiqotlar olib borgan, shu asosda ikkita kitob chop etgan jurnalist Rahimjon Irisov. Arxivlardan topilgan manbalarga ko’ra, o’tgan asrning boshlarida bu joy “Chuqurkuchinskiy daha, ulitsa Chukurkuchinskaya”deb qayd etilgani ma’lum bo’ldi. Keyinchalik u bolshevilar tomonidan Kuybishev ko’chasi (hozirgi Jiydakapa) deb nomlangan.Xuddi ana shu joyda istiqomat qilgan taqvador Mamatxo’ja eshon masjid imomi mulla Adham Oxunning to’ng’ich qizi – Xolambibiga uylangan. To’ydan keyin 1912 yilning 13 noyabrida Usmon dunyoga keladi. Lekin oradan ikki yil o’tar-o’tmas mulla Mamatxo’ja og’ir dardga chalinib vafot etadi. Shundan keyin Xolambibining inilari – Abdurahmon va Abduqayum ularni o’z uylariga ko’chirib ketishadi. Shu tariqa Xolambibi Nosir hoji Masodiqovga turmushga chiqqunga qadar “Tanhogo’r buva” ziyoratgohi yonidagi ota hovlisida yashaydi.

O’tgan asrning 40-50 yillarida Usmon Nosir tug’ilgan xonadon o’rnida sobiq Engels jamoa xo’jaligining idorasi va klubi qurilgan, uning ro’parasidagi katta maydonda Lenin haykali bo’lgan. Klubda Namangan shahridagi 2-bolalar kutubxonasi joylashgan. Keyinchalik ushbu joydan Andijon-Namangan viloyatlaroro qatnaydigan avtobuslarning to’xtash manzili sifatida foydalanib kelingan. Viloyatda tuzilgan ishchi guruhi tomonidan otashin shoir haykalini ana shu maydonga o’rnatish taklifi berilgan va qo’shimcha tarzda viloyat markazidan yana bir xudud tavsiya etilgan. Shaharda Usmon NosirDavlatimiz rahbarining sa’y-harakati bilan mamlakatimizda inson qadrini ulug’lash, Vatan ozodligi uchun kurashgan qatag’on qurbonlarining nomini abadiylashtirish, ularning ruhi-poklariga izzat-ikrom ko’rsatish yo’lida juda ko’p xayrli ishlar amalga oshirilyapti. Vatan sha’ni, yurt ozodligini o’z she’rlarida baralla kuylagan shoir xotirasi yuksak hurmat ehtiromga loyiq.

Foydalanilgan adabiyotlar

Jamolova, Yo. Chaqmoqdek umr mo’’jizalari (Usmon Nosir tavalludining 110 yilligi) / Yo. Jamolova // Yangi O’zbekiston. – 2022. – 14 iyul. – B. 6.
Ostonov, N. Erk kuychisiga ehtirom. U tug’ilgan go’shaga e’tibordan boshlansin. (Usmon Nosir tavalludining 110 yilligi) / N. Ostonov G’G’ Xalq so’zi. – 2022. – 16 iyul. – B. 4.
Isajonova, D. Sahnaga muzlatkichdan chiqqan “Usmon Nosir” / D.Isajonova // Darakchi. – 2022. – 14 iyul. – B. 38.
Usmon Nosir (1912-1944) – WWW.ziyouz.uz / erkin.
Toshkent : Entsiklopediya / Bosh tahrir hay’ati : A. Akromov, B. Sh. Alimov, M. N. Aminov va boshq. – Toshkent : “O’zbekiston Milliy Entsiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. – 784 b. : rangli surat xarita.
Usmon Nosir. 583 b.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Yodimizda, yonimizda…”

(O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, shoir Azim Suyun (1948-2020)

tavalludining 75 yilligiga bag’ishlanadi)

ESLATMA

Toshkent 2023

“Yodimizda, yonimizda…” ( O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, shoir Azim Suyun (1948-2020) tavalludining 75 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2023. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, shoir Azim Suyun (1948-2020) tavalludining 75 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Аzim Suyun shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

1948-yil Samarqand viloyatiga qarashli Nakurt qishlogʻida tugʻilgan. Oliy maʼlumotli. 1977-yilda Toshkent universiteti (hozirgi OʻzMU)ning jurnalistika fakultetini bitirgan. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputati. Azim Suyun harbiy xizmat burchini oʻtab qaytgach, poytaxt qurilishlarida mehnat qildi. Keyinchalik „Toshkent universiteti“ gazetasida adabiy xodim, Gʻafur Gʻulom nomidagi adabiyot va sanʼat nashriyotida muharrir boʻlib ishladi. Oʻzbekiston Matbuot Davlat qoʻmitasida adabiy maslahatchi, Oʻzbekiston yozuvchilar uyushmasida mas’ul kotib, „Xalq soʻzi“ gazetasida boʻlim muharriri, 1993–2002-yillarda „Oʻzbekiston ovozi“ va „Golos Uzbekistana“ gazetalarining Bosh muharriri, „Guliston“ jurnalining Bosh muharriri vazifalarida xizmat qildi. Azim Suyun butunjahon shoirlar kongressi aʼzosi.

Ijodi

Azim Suyun sheʼrlari, sheʼriy turkumlari va kitoblari turk, ingliz, arab, rus, qozoq, tojik, qirgʻiz, turkman, qoraqalpoq, tuva va boshqa tillarda chop etilgan. Azim Suyunning „Sarbadorlar“ tragediyasi, „Zamin taqdiri“, „Oʻzbekiston“, „Bir tomchi suv dengizga aylangan kecha va yoki imorat“ kabi dostonlari mashhur. Azim Suyun keng qamrovli dramaturg, haqsoʻz publitsist sifatida ham tanilgan.

Toʻplamlari

Azim Suyunning oʻzbek tilida nashr etilgan toʻplamlari:

„Mening osmonim“ — 1978-yil.
„Zarb“ — 1979-yil.
„Zamin taqdiri“ — 1981-yil.
„Xayolot“ — 1984-yil.
„Ziyo yoʻli“ — 1986-yil.
„Javzo“ — 1987-yil.
„Olis tonglar“ — 1989-yil.
„Kuyganim-suyganim“ — 1992-yil.
„Sarbadorlar“ — 1994-yil.
„Qora koʻzing sening“ — 1994-yil.
„Saylanma“ — 1997-yil.
„Oʻzlik“ — 1999-yil.

Taniqli shoir Azim Suyun 2020-yil 9- martda 72 yoshida vafot etdi.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Суюн Ахзим – биография – Arboblar.uz/

2. Азим Суюн – Vikipediya

3. Азим Суюн. Ўзлик [Матн] : мақолалар, суҳбатлар, шеърлар. Ҳикоялар, таржималар. – Тошкент : “Шарқ”, 1999. – 448 б.

4.Ibrohim Gʻofurov. „Jimjit bulut ichidan chaqin“, „Oʻzlik“ (toʻplam), Tошкент : 1999, „Sharq“ NMAK, (3–7-betlar)

5.Umarali Normatov. „Soʻz tuzalsa – el tuzalar“, „Xalq soʻzi“ — 1992-yil.

6.Abdulla Oripov. „Bitik – mustaqil janr“, „Tafakkur“ jurnali, 2002-yil, 3-son.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Buyuk olim dahosiga ehtirom”

Buyuk o’zbek mutafakkir olimi Abu Rayhon Muhammad Ibn Ahmad Beruniy

(4.09. 973-1048 y) tavalludining 1050 yilligi

Eslatma

Toshkent 2023

“Buyuk olim dahosiga ehtirom” (Buyuk o’zbek mutafakkir olimi Abu Rayhon Muhammad Ibn Ahmad Beruniy (4.09. 973-1048 y) tavalludining 1050 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2023. – 9 b.

Ushbu eslatma buyuk o’zbek mutafakkir olimi Abu Rayhon Muhammad Ibn Ahmad Beruniy (4.09. 973-1048 y) tavalludining 1050 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Abu Rayhon Beruniy shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Abu Rayhon Beruniy

Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al-Beruniy (4-sentabr, 973, Kat, Xorazm, — 13-dekabr, 1048 G’azna) — Islom oltin davrining zabardast Xorazmlik qomusiy allomalaridan biri.

Prezidentimiz SH. Mirziyoevning 2022 yil 25 avgustdagi “Buyuk mutafakkir va qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy tavalludining 1050 yilligini xalqaro miqyosda keng nishonlash to’g’risida”gi qarori ijrosi yuzasidanjoylarda ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etilmoqda. Shu sababli xalqimiz tomonidanbuyuk qomusiy olim Abu Rayhon Beruniyni ilmiy-ma’rifiy merosini yanada chuqur o’rganishga doir faoliyat avj oldi.

Al-Beruniy nomi forscha „birun“ (“chet” degan maʼnoni anglatadi) soʻzidan olingan boʻlib, u Afrigʻiy Xorazmshohlar poytaxti Kat shahrining chekka tumanida tugʻilgan.

Al-Beruniy hayotining dastlabki 25 yilini Xorazmda oʻtkazdi, u yerda islom, fiqh, ilohiyot, grammatika, riyoziyot, falakiyot, tibbiyot va falsafa, fizika va boshqa ilmlar bilan ham shugʻullandi. Beruniy ona tili boʻlgan xorazmiy tilidan tashqari fors, arab yunon, ibroniy va suryoniy tillarini bilgan va 50 yoshida sanskrit tilini oʻrgandi. Iroqiylarning oxirgi vakili Abu Nasr Mansur ibn Iroq Beruniyning ustozi edi. Al-Beruniy falakiyot, riyoziyot, geodeziya, jugʻrofiya va mineralogiya va tabiiy fanlarni yaxshi bilgan. Shuningdek, tarixchi, xronolog va tilshunos sifatida ham ajralib turardi. U oʻz davrining deyarli barcha fanlarini mukammal oʻrgangani sabab qomusiy alloma deb nomlanadi va koʻplab ilm sohalarida tinimsiz izlanishlari uchun moʻl-koʻl mukofotlangan. Shoh xonadoni va jamiyatdagi boshqa qudratli unsurlar Al-Beruniyning tadqiqotlarini moliyalashtiradi. Oʻziga xos taʼsirga ega boʻlgan Al-Beruniyning oʻzi ham falsafani oʻrganish davomida, boshqa xalqlarning olimlaridan, xususan, yunon olimlaridan ham ilhom olgan.

Beruniy Iroqiylar xonadoniga mansub edi va oʻsha paytda Xorazmdagi hukmron Afrigʻiylarga xayrixoh edi, 995-yil Katni, Xorazmning ikkinchi poytaxti, Gurganj (Urganch)ning amiri Maʼmun ibn Muhammad bosib oladi va Afrigʻiylar sulolasini taxtdan agʻdardi va natijada Beruniy vatanini tashlab Buxoroga ketdi. U yerda u Ibn Sino bilan yozishmalar olib borgan va bu ikki olim oʻrtasida fikr almashilgan.

U oʻzining „Geodeziya“ asarida 990-yil Kat shahrining geografik kengligini aniqlaganini yozadi. Maʼlumki, geografik kenglikni aniqlash uchun geografiya, matematika va astronomiyadan yetarlicha bilimga ega boʻlish lozim. Ray shahriga (hozirgi Tehron yaqinida) keladi. U Rayda mashhur olim — matematik va astronom al-Xoʻjandiy, tabib va faylasuf ar-Roziylar bilan tanishadi. Beruniy Rayda oʻzining „Al-Faxriy sekstanti“ risolasini yozadi. 997-yil Beruniy Katga qaytdi. Bu davrda Xorazmda oʻzgarishlar boʻlib, Maʼmun vafot etib, uning oʻrniga Ali ibn Maʼmun taxtga chiqqan edi. 997-yilda mashhur tabib Abu Ali Ibn Sinoham Urganjga keladi.

998-yil Beruniy Jurjonga keldi. U Jurjonda 1004-yilgacha yashaydi. Oʻzining oʻn beshga yaqin asarini shu yerda yaratdi. Jumladan, olimning „Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“ asari 1000-yil atrofida shu yerda yozilgan. 1004-yilning bahorida Beruniy Xorazmga qaytdi. Bu vaqtda Xorazmning poytaxti Urganj edi. Urganjda u Oy tutilishini kuzatdi. Saroyda al-Masihiy, tabib al-Hammar, Ibn Iroq va boshqalar ishlar edilar.

Urganjda Beruniy matematika, astronomiya bilan bir qatorda fizika va mineralogiyaning baʼzi masalalari bilan shugʻullandi. Minerallarni aniqlash, ularni tizimga solishda solishtirma ogʻirliklardan foydalanish gʻoyasi ham mana shu yerda tugʻildi.

1017-yil yozida turkiy podsho Mahmud Gʻaznaviyning buyrugʻiga koʻra Beruniy asir sifatida Gʻaznaga olib ketildi. U yerda ogʻir sharoitda yashadi. 1019-yildan keyin ilmiy ish bilan shugʻullanish sharoitiga erishdi. 1022—1024-yillarda Mahmud Hindistonga qilgan yurushida Beruniyni oʻzi bilan olib ketdi. Safarda ham Beruniy ilm bilan shugʻullandi. U Panjobdagi Nandna qalʼasi yonida yer shari meridianini bir gradusining uzunligini oʻlchadi va u 110,895 km. ekanini aniqladi. Bu maʼlumot hozirgi zamon oʻlchashlari natijasi — 111,1 km bilan taqqoslansa, Beruniy oʻlchashlarining aniqligi qay darajada ekani koʻrinadi. U umrining koʻp qismini hozirgi Afgʻonistonning janubiy-sharqiy qismidagi oʻsha paytdagi Gʻaznaviylar davlati poytaxti Gʻazna shahrida oʻtkazdi. Hindiston yarimoroliga sayohat qilganda, Hindistonda amalda boʻlgan hinduiylik dinini oʻrganib chiqqandan soʻng 1030-yilda “Tarix al-Hind” (Hindiston tarixi) nomli hind madaniyati haqida risola yozdi. U oʻz davri uchun hayratlanarli darajada xolis yozuvchi edi. Turli xalqlarning urf-odatlari va eʼtiqodlari, uning ilmiy ob’ektivligi 11-asr boshlarida Hindistonni ajoyib tasvirlagani uchun unga al-Ustad („Ustoz“) unvonini berdi.

1030-yilda Mahmud Gʻaznaviy vafot etdi va uning oʻrniga oʻgʻli Masʼud taxtga chiqdi. Masʼud Beruniyga koʻp iltifotlar koʻrsatdi. Shu sababli, Beruniy oʻzining shoh asarini Masʼudga bagʻishlab „Qonuni Masʼudiy“ deb atadi. Bu asar asosan astronomiyaga oid boʻlsa ham Beruniyning matematikaga oid, yaʼni trigonometriya va sferik trigonometriyada qilgan anchagina kashfiyotlari shu asarda bayon etilgan. Beruniyning matematikaga va fanning boshqa sohalariga qoʻshgan hissasini yozib qoldirgan 100 dan ortiq asaridan ham koʻrish mumkin. Ulardan eng yiriklari — „Hindiston“, „Yodgorliklar“, „Qonuni Masʼudiy“, „Geodeziya“, „Mineralogiya“ va „Astronomiya“. Qolganlarini quyidagicha taqsimlash mumkin: matematikaga doirlari — 22 ta; astronomik asboblar haqida — 10 ta; astrologiklari — 21 ta; turli fanlar (fizika, mineralogiya, adabiyot, tarix va boshqalar) — 38 ta; turli tillardan tarjima asarlar — 21 ta. Beruniyning bu asarlaridan atigi 30 ga yaqini bizning kunlargacha yetib kelgan. Beruniy yoshligidayoq koʻp vaqtini turli kuzatishlar bilan oʻtkazgan. U bolaliastronomik asbob yasagan. Xorazmning turli joylari koordinatalarini aniqlash bilan shugʻullangan va 995—996-yillarda Kat shahrida diametri 15 ziroʻ (Ziroʻ — qadimgi oʻlchov birligi, 49 santimetr chamasida) boʻlgan doira va boshqa asboblar bilan astronomik oʻlchash ishlarini olib borgan. Beruniyning 152 asari maʼlum boʻlib, bizgacha uning faqat 30 tasi yetib kelgan. Jami asarlarining 70 tasi astronomiyaga, 20 tasi matematikaga, 12 tasi geografiya va geodeziyaga, 4 tasi mineralogiyaga, 1 tasi fizikaga, 1 tasi dorishunoslikka, 15 tasi tarix va etnografiyaga, 4 tasi falsafaga, 18 tasi adabiyotga bagʻishlangan.

Beruniy jahon astronomiya va geografiya fani olimi

Beruniyning boy ilmiy merosi hali toʻla oʻrganilmagan. Beruniy yirik olim Abu Nosir ibn Iroqdan Evklid geometriyasi, Ptolemeyning astronomik taʼlimotlari boʻyicha dars olgan. 995-yilgacha u astronomiya, geografiya, geodeziya amaliy masalalarini hal etish bilan birga Yer va osmon globusini yasadi hamda astronomiyaga oid bir necha kitoblar yozdi. Olimning ana shunday asarlaridan biri „Geodeziya“ 1025-yilda yozib tugatilgan. Bu asar „shaharlar orasidagi masofalarni aniqlash uchun joylarning chegaralarini belgilash“ga doirdir. Kitobning 4-bobi oxirida Beruniy Yer aylanasining kattaligini oʻlchash haqida fikr yuritgan. Qadimdan insonlar Yerning shakli va kattaligini bilishga qiziqqanlar va turli xalqlar Yer shaklini turlicha tasavvur qilishgan.

Miloddan avval oʻtgan Pifagor, Arastu, Arximed, Eratosfen kabi buyuk olimlar Yer dumaloq va shar shaklida degan fikrni aytganlar. Jumladan, miloddan avvalgi 250-yilda iskandariyalik olim Eratosfen Yer shar shaklida deb, uning oʻlchamlarini quyidagicha aniqlagan. Iskandariya bilan Sienya (hozirgi Asvon) shaharlari orasidagi masofani karvonlarning yurish muddati bilan oʻlchaydi, keyin bu qiymatni ikki shahar kengligining ayirmasiga boʻladi va Yer radiusini 6840 kilometr deb chiqaradi. Bu gradus meridian yoyining uzunligi esa 119,444 boʻladi yoki meridian yoyining uzunligi 70 121 ga tengligini aniqlab, bu yoy meridian aylanasi uzunligining 1G’50 qismi ekanligini hisoblagan. Yer meridian aylanasining uzunligi 39500 kilometrga yaqin boʻlsa kerak, degan fikrga kelgan. Eratosfendan soʻng Misr, Xitoy va yunon olimlaridan bir qanchasi Eratosfen oʻlchagan usul bilan Yerning kattaligini aniqlaganlar. Oʻrta asrlarda Yerning hajmini aniqlashda yurtimizdan yetishib chiqqan olimlarning xizmatlari katta boʻlgan. Muso Muhammad al-Xorazmiy bir gradus meridian yoyning uzunligi 111,8 kilometrga tengligini isbotlab bergan.

Beruniy hikmatlari

Tenglik hukm surgan joyda sotqinlik, aldamchi ehtiroslar, g’am-g’ussa bo’lmaydi.

Daryolarning doimo dengizga quyilishi uning suviga ta’sir ko’rsatmaganmidek, amal va lazzat – haqiqiy ilm oluvchiga ta’sir ko’rsata olmasligi kerak.

Har bir yangi narsada lazzat bor.

Bugunning chorasini ko’rib, ertaga ehtiyoji qolmagan kishi aqllidir.

Asalarilar ham o’z jinsidan bo’laturib ishlamay, uyadagi asalni bekorga eb yotadiganlarini o’ldirib tashlaydilar.

Minnat qilish berilgan ehsonni yo’qqa chiqaradi.

Ikkala da’vogar rozi bo’lishibdi-yu, qozi rozi bo’lmabdi.

Har bir kun uchun haq va haqiqat hozir narsa.

Tenglik hukm surgan joyda sotqin, aldamchi ehtiroslar, g’am-g’ussa bo’lmaydi.

Ulug’ hodisalar har vaqt yuz beravermaydi.

Buzuq niyatli va yomon axloqli kishilar o’rtaga kirib olishi bilan ish to’g’ri bo’lmaydi.

Fors tilida yozilgan „Kitob al-Tafhim“da Beruniy tomonidan keltirilgan Oyning turli xil fazalari
Bagʻdodda tashkil topgan „Donishmandlik uyi“ nomli oʻsha davrning fanlar akademiyasida Oʻrta Osiyolik olimlardan Xorazmiy, Fargʻoniy, Habash Xasib, Marvaridiy kabi olimlar turli sohalarda ish olib borganlar. Beruniy ham shu „Donishmandlik uyi“ning aʼzosi boʻlib, u yerda 7 yil ishlagan. Uning yozishicha, xalifa Maʼmun buyrugʻiga binoan „Donishmandlik uyi“ning olimlari ikki guruhga boʻlinib, Iroqning Mosul shahri gʻarbidagi Sanjar sahrosida gradus oʻlchash usuli asosida Yer kattaligini aniqlashga kirishishgan, bunda Xolid al-Marvaridiy bir guruhga, Abu ibn Iso as Asturlobiy ikkinchi guruhga rahbarlik qilgan. Har qaysi guruh oʻzi oʻlchab topgan natijalar boʻyicha bir gradus meridian yoyning uzunligini hisoblagan. Birinchi guruhdagilarning hisoblashicha, bir gradus meridian yoyning uzunligi 111,815 kilometrga teng chiqqan, ikkinchi guruh topgan qiymat 1315 metr kam boʻlgan. Beruniy natijalar oʻrtasidagi bu tafovutning sababi ikki xil oʻlchashda, deydi va oʻzi bu natijalarni tekshirib koʻrishga qiziqib, gradus oʻlchash ishlarini olib bormoqchi boʻladi. Buning uchun u Dehiston dashtini (Kaspiy dengizining janubi-sharqiy qismi) tanlagan, lekin yordamchisi va yetarli mablagʻi yoʻqligi uchun bu ishni amalga oshira olmagan. Yer oʻlchamini gradus oʻlchovi usuli bilan aniqlash uchun maʼlum kenglikda tekis joy kerak boʻladi va bu yerda bir necha oʻn kilometr aniq oʻlchanishi lozim. Bu ish koʻp vaqt, katta mablagʻ va puxta tayyorgarlik talab qilardi. Bu haqda Beruniy: „Yer aylanasi uzunligini sahroni kezib yurmasdan quyidagicha aniqlash mumkin. Buning uchun dengiz sohilidagi yoki tekis joyda qad koʻtarib turgan baland toqqa koʻtarilib quyosh chiqishi yoki botishi oldidan quyosh gardishining yarmi ufq orasida boʻlgan vaqtda doirali armillyar asbob bilan uning pasayish burchagi oʻlchanadi“ deydi. Ufq pasayishini oʻlchash usulini chizma va formulalar yordamida tushuntiradi. Bunda, togʻ tepasida quyosh chiqishi yoki botishiga qarab koʻrish nurining togʻ tepasidan oʻtgan gorizontal chiziq bilan hosil qilgan burchak oʻlchanadi.

Abu Rayhon Beruniy Yerning kattaligini oʻlchashda yangi usul qoʻllab, bir gradus meridian yoyning uzunligi 111,16 kilometr ekanligini hisoblab chiqargan. Beruniy Yerning radusini oʻsha davr uchun aniq oʻlchab bergan. U Yerning meridian aylanasining uzunligini 40183 kilometr ekanligini hisoblab chiqargan. Sulton Mahmud Gʻaznaviy Hindistonga qilgan safarining birida Beruniyni ham birga olib ketadi, yoʻlda sharqiy Pokistonning Moʻlton shahrida vaqtincha istiqomat qilishga toʻgʻri keladi. U oʻzga yurtda boʻlishiga qaramay, fursatdan foydalangan holda Moʻltondan 400 kilometr gʻarbdagi Nandna qoʻrgʻonida Yer kurrasi oʻlchamini aniqlashga kirishadi, avval shu joyning geografik kengligini oʻlchab 320001 ga teng ekanligini aniqlaydi. Soʻngra ufqning pasayish burchagini oʻlchaydi. Bu haqda olimning oʻzi quyidagicha yozadi: „Hindiston yeridagi Nandna qoʻrgʻonida istiqomat qilishimga toʻgʻri keldi. Qoʻrgʻonning gʻarb tomonida baland togʻ, janubiy tomonida esa keng sahroni koʻrdim va shu on (ufq pasayishini oʻlchash usulini) sinab koʻrishga kirishdim. Togʻ tepasidan turib yerning lojuvard rangdagi osmon bilan tutashganini yaqqol koʻrdim. Qarash chizigʻi vertikalga perpendikulyar boʻlgan chiziqdan 00 341 pasaydi. Perpendikulyar boʻlgan togʻ balandligini oʻlchadim, u shu yerda qoʻllanadigan oʻlchovda 652,055 choʻzim (gaz)ga teng keldi“.

Beruniyning “Al asar al-baqiya” asaridan, 16 asr qulyozmasi

Beruniy oʻlchab topgan qiymatlar boʻyicha oʻziga xos usul bilan Yer kurrasi radiusining uzunligi 12803337,036 gazga teng ekanligini hisoblab chiqardi. Agar bir gaz 0,4933 metr ekanligini eʼtiborga olsak, Yer kurrasi radiusi uzunligi, Beruniy hisobicha, 6315,886 kilometr boʻladi. Bu raqam hozirgi vaqt¬da olingan qiymatdan juda kam farq qiladi, yaʼni xatolik radius uzunligining 0,9 foizini tashkil etadi. Soʻngra Beruniy shu 320 001 kenglikdagi bir gradus meridian yoyning uzunligi 223550,329 gaz yoki 110,277 kilometr ekanini hisoblab chiqadi. Bu raqamni hozirgi davrda aniqlangan bir gradus yoyning qiymati 110,885 kilometr bilan taqqoslasak, bundan ming yil ilgari Beruniy bir gradus yoy uzunligini hisoblashda atigi 618 metr xato qilganligi maʼlum boʻladi. Yer aylanasining uzunligini aniqlash, Beruniy aytganidek, sahrolarni kezib 10 yoy uzunligini aniqlashga nisbatan aniq va qulay. Shu bois, u trigonometrik usullardan foydalanib, togʻ balandligini oʻlchashda avvalgi astronomlardan ham aniqroq natijaga erishgan. Yer aylanasining uzunligini topish haqida Beruniy bunday deydi: „Yer aylanasining uzunligini topish uchun hamma hollarda ham shu topilgan topilmani, yaʼni radiusni ikkilantirib 22 ga koʻpaytir, hosil boʻlgan koʻpaytmani 7 ga boʻl, shunda sen oʻlchagan birliklarda Yer aylanasining uzunligi kelib chiqadi“.

Beruniy aytgan amallarni bajarganda lq2pR ni aylana uzunligini hisoblash mumkin. Bunda 22G’7q3,14… ni ifodalaydi. Shunday qilib, Beruniy shaxsan oʻzi bir qancha shaharlarning geografik kengliklarini hisobladi. Masalan, Gʻaznaning kengligi 330 351, Kandaniki 330 551, Dumpurniki 340 201. Uning hisoblashiga koʻra, Buxoro shahrining kengligi 390 201 deb topilgan. Hozirgi kunda bu qiymat 390 461 dir. Demak, bu Beruniy hisobidan faqat 00 261ga farq qiladi. Xullas, buyuk bobomiz Abu Rayhon Beruniyning ilmiy va madaniy merosini oʻrganish, uni oʻquvchi va talabalarga yetkazish azaliy qadriyatlarimiz sirasiga kiradi. Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Beruniy oʻrta asrlarning buyuk qomusiy olimlaridan edi. Uning buyukligi oʻsha davrning deyarli barcha fanlariga qoʻshgan betakror ilmiy merosida namoyon boʻladi. Beruniyning olimlilik salohiyatiga mashhur sharqshunos olim I.Yu.Krachkovskiy „uning qiziqqon ilm sohalaridan koʻra qiziqmagan sohalarini sanab oʻtish osondir“ deb baho bergan edi. Gʻarb tadqiqodchilaridan M.Meyerxoff esa „Beruniy musulmon fanini namoyish

etuvchi qomusiy olimlarning eng mashhuri boʻlishi kerak“ degan fikrni bildiradi.

Beruniy etnograf va antropolog

Al-Beruniy Hindiston yarim orolidagi xalqlar, urf-odatlar va dinlar toʻgʻrisida ilmiy asar yozgan. Olim Akbar S. Ahmadning soʻzlariga koʻra, zamonaviy antropologlar singari, u ham maʼlum bir guruh odamlar bilan keng ishtirokchilarni kuzatishda qatnashgan, ularning tillarini oʻrgangan va ularning asosiy matnlarini oʻrgangan, oʻz xulosalarini madaniy taqqoslashlar yordamida xolislik va betaraflik bilan taqdim etgan. Axbar S. Ahmad Al-Beruniyni birinchi antropolog deb hisoblash mumkin, degan xulosaga kelgan.

Beruniy Xorazmda 1000-yilga yaqin yozilgan „Qadimiy xalqlardan qolgan yodgorliklar“ asarida Xorazmning turkiy aholisi foydalangan yillarning turkiy nomlarini beradi. Xuddi shu asarida u oy nomlarini turkchada beradi: ulugʻ-oy, kichik-oy, birinchi-oy, ikkinchi-oy, uchinchi-oy, toʻrtinchi-oy, beshinchi-oy, oltinchi-oy, yetinchi-oy, sakkizinchi-oy, toʻqqizinchi-oy, oʻninchi-oy.

Baʼzi asarlarining yaratilish tarixi

Beruniy tibbiyotga bagʻishlangan „Saydana“ asarida mingdan ortiq dorivor moddalar nomini 30 tilda yozib chiqqan. Xorazmdagi siyosiy vaziyatni oʻzgarishi natijasida Beruniy 998-yili Joʻrjon shahriga ketishga majbur boʻladi. U bu davrga qadar Kat va Ray shaharlarida oʻzining dastlabki ilmiy izlanishlarini boshlab yuborgan edi. Jurjonda kechgan yillar (998—1004-yillar) Beruniy uchun yirik izlanishlar va ijodiy kamolot davri boʻldi. Oʻzining ilk astronomik tajribalarni 16 yoshida Kat shahrida boshlagan alloma, Joʻrjonda nafaqat astronomiya va boshqa tabiiy fanlar bilan shugʻullandi, balki tarix va din tarixi bilan ham qiziqdi. Olimning muhim asarlaridan biri „Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“ uning Jurjon saroyida xizmat qilgan davrida yaratiladi. 1000-yili tugallagan bu asar muallifning koʻp qirrali olim ekanini namoyish etdi va unga katta shuhrat keltirdi. Umuman, Beruniy Joʻrjonda 10 dan ortiq asrlarini bitishga muyassar boʻldi. Xorazmning yangi hukmdori Abu Abbos Maʼmun ibn Maʼmun Beruniyni oʻz saroyida katta izzat-hurmat bilan qabul qiladi. Maʼmun rahnamoligida vujudga kelgan ilmiy markazda faoliyat koʻrsatish bilan birga siyosiy jarayonlarda ham Xorazmshohning yaqin maslahatchisiga aylanadi. Xorazmning Mahmud Gʻaznaviy tomonidan bosib olinishi Beruniy hayotini xavf ostiga qoʻydi. U Xorazmshoh saroyidagi aksariyat olimlar, jumladan, ustozi Abu Nasr ibn Iroq, Abul-Xayr Hammar va boshqalar bilan birga Gʻazna shahriga olib ketiladi. Maʼlumki, Xorazm ilmiy mazkazidagi olimlardan faqat Ibn Sino va Abu Sahl Masihiylar Mahmud Gʻaznaviy zulmidan havotirlanib, Gʻaznaga emas, Joʻrjonga qarab yoʻl olgan edilar. Beruniyning 1017—1048-yillarda Gʻaznada kechirgan hayoti moddiy va siyosiy jihatdan mashaqqatli boʻlishiga qaramasdan, uning ilmiy faoliyati uchun mahsuldor davr boʻldi. U Mahmud Gʻaznaviy saroyida kechgan dastlabki yillarda astronomiya va geodeziya masalalariga katta eʼtibor berdi.

Yerning aylana uzunligini oʻlchash

Muallifning ilmiy adabiyotlarda qisqacha „Geodeziya“ deb yuritiladigan „Turar joylar orasidagi masofani tekshirish uchun joylarning oxirgi chegaralarni aniqlash“ nomli astronomiya va geografiyaga bagʻishlangan asari 1025-yilda yozib tugatildi. Beruniyning „Munajjimlik sanʼatidan boshlangʻich tushunchalar“ asari ham 1029-yilda Gʻaznada yoziladi. Oradan bir yil oʻtgandan soʻng u oʻzining „Hindiston“ nomi bilan tanilgan „Hindlarning aqlga sigʻadigan va sigʻmaydigan taʼlimotlarini aniqlash“ kitobini yakunlaydi. Bunda Beruniy hozirgi Amerika qitʼasini mavjudligini Kolumbdan bir necha asr avval ilmiy asoslab bergan. Bu shoh asarning vujudga kelishiga Mahmud Gʻaznavining Hindistonga yurishlari sabab boʻldi. Saroyning eng nufuzli astrologlaridan sanalgan Beruniy Mahmud Gʻaznaviy bilan Hindistonda bir muddat istiqomat qiladi va u yerda sanskrit tilini mukammal egallashga muvoffaq boʻladi. U bu til yordamida hindlarning tarixi, urf-odati madaniyati va fani bilan yaqindan tanishadi va natijada yuqoridagi asarni taklif etadi. 1030-yili Mahmud Gʻaznaviy vafot etib taxtga uning oʻgʻli Masʼudning oʻtirishi Beruniyning ahvolini ancha yaxshilaydi. Olim oʻzining astronomiyaga oid eng yirik asarini mazkur hukumdorga bagʻishlab „Masʼud qonuni“ deb ataydi. oʻrta asrning mashhur olimlaridan Yoqut Al-Xamaviyning yozishiga koʻra, Sulton Masʼud bu asar uchun Beruniyga bir filga ortilgan katta miqdordagi kumush tangalar hadiya etadi. Yoqut Al-Xamaviyning fikricha „Masʼud qonuni“ kitobi matematika va astronomiya boʻyicha ungacha yozilgan barcha kitoblarning izini oʻchirib yuborgan.

Olim Sulton Masʼudning oʻgʻli Mavdudning hukumronlik yillarida (1041—1049) oʻzining „Mineralogiya“ va „Farmakognoziya“ deb atalgan ikki asarini yozadi. Ularning har biri mazkur sohalardagi betakror asarlardan boʻlib, jahon madaniyatiing noyob durdonalaridan hisoblanadi. Abu Rayxon Beruniy 1048-yili Gʻaznada vafot etadi. Olim yozib qoldirgan 150 ga yaqin asarlari bilan astronomiya, astrologiya, matematika, geodeziya, geologiya, mineralogiya, geografiya, arifmetika, tabobat, farmokognoziya, tarix, filologiya va boshqa fanlarning rivojiga noyob xissa qoʻsha oldi. Beruniyning betakror ijodi uning vatani Oʻzbekistonda alohida eʼtibor qozongan.

Qarilik chog’ida ko’z nuridan ayriladi, lekin hayotining so’nggi daqiqalarigacha hayot “mexanizmi” tetik ruhdadir, degan. Erga 1048 yil 11 dekabrida Ғazna shahrida qo’yilgan.

XOTIRA

2009 yil iyun oyida Eron hukumati tomonidan Venadagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining bo’limiga hozirda Vena xalqaro markazi Memorial maydonidan joy olgan Fors olimlari pavilonini tortiq etadi. Fors olimlari paviloni o’z ichiga to’rt mashhur olimlarni olgan: Avitsenna, Beruniy, Zokiriy Roziy (Reyz hamda Umar Xayyom).

Al Beruniyning ona shahri 1957 yil uning sharafiga Beruniy nomini olgan.
1973 yil akademik I.M.Mo’minov tomonidan O’zbekistonda Abu Rayhon Beruniy tavalludining 1000 yilligi munosabati bilan tadbirlar o’tkazilgan.
Toshkentdagi Sharqshunoslik ilmiy-tekshirish instituti Abu Rayhon Beruniy nomini olgan.
Toshkentdagi Beruniy metro stantsiyasi.
Toshkent hamda Xorazmdagi Beruniy haykallari.
Toshkent texnika universitetiga ham Beruniy nomi berilgan.
Al Beruniy oy vulqoni hamda asteroid 9936 Al Beruniy ham olim sharafiga nomlangan.
Taniqli olim S.P.Tolstov o’zining “Qadimiy Xorazm sivilizatsiyasi izidan” nomli monografiyasini xorazmlik Abu Rayhon al Beruniyga bag’ishlagan.

ADABIYOTLAR RO’YXATI

Saidov, A. Abu Rayxan Beruni – velikiy uchyono’y – entsiklopedist epoxi pervogo Renessansa : [o prazdnovanii v 2022-2023 godax v mejdunarodnom masshtabe 1050-letie Abu Rayxana Muxammadi ibn Axmada Beruni] // Narodnoe slovo.– 2022. – 17 noyab.
Madrahimova, M. Asrlar qa’ridan nur sochgan daho : [Abu Rayhon Beruniy asarlarida ilgari surilgan ilmiy g’oyalar hozirgi kunda ham olimlar uchun o’ziga xos bir mayoq vazifasini o’tayotganligi to’g’risida] / M. Madrahimova // Yangi O’zbekiston. – 2022. – 3 dek.
Abu Rayxon Beruniy. Izbranno’e proizvedeniya, Tashkent. AN UzSSR. 1957, s.87-89.
Buyuk yurt allomalari [Matn] / tuzuvchi va nashrga tayyorlovchi U. Uvatov ; O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi, O’zbekiston musulmonlari idorasi, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi. Uchinchi nashri. – Toshkent : “O’zbekiston” NMIU, 2020. – 424 b.
Muhammadieva. B. Ilk renessans davrining yorqin namoyandasi : [buyuk mutafakkir va qomusiy olim Abu Rayxon Beruniy hayot va faoliyati haqida] / B. Muhammadieva // Madaniyat. – 2022. – 1sent.
Qo’chqorov, Ya. Buyuk xalqning buyuk olimi : [Abu Rayxon Beruniy ilmiy merosi xususidagi manbalar haqida] / Ya. Qo’chqorov // Yangi O’zbekiston. – 2022. – 30 sent. – B. 6.
Ma’naviyat yulduzlari / muharrir F. Hasanov. – Toshkent : O’zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2011, 368 b.
Fyodorov, M. Abu Rayxan. Novello’ o Beruni. – Toshkent : “Yosh gvardiya”, 1974. – 174 s.
Qayumov, A. Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino. – Toshkent : “Yosh gvardiya”, 1987. – 240 b.
Buyuk siymolar, allomalar : (o’rta osiyolik mashhur mutafakkir va donishmandlar). K. 1. – / nashrga tayyorlovchi M. M. Xayrulllaev / – Toshkent : A. Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 1995. – 104 b.
Abduhalimov, B. Beruniy dahosiga yuksak ehtirom : [Prezidentimizning “Buyuk mutafakkir va qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy tavalludining 1050 yilligini xalqaro miqyosda keng nishonlash to’g’risida”gi tarixiy qarori xususida] / B. Abduhalimov // Yangi O’zbekiston. .– 2022. – 1 sent. – B. 6.
Bekova, Nazora. Buyuklar hayoti – ibrat maktabi : [ilk Renessans davri yorqin namoyondasining ilmiy-ma’rifiy merosini yanada chuqur o’rganish, targ’ib qilish haqida] / N. Bekova // Yangi Ўzbekiston. – 2022. – 16 sent. – B. 6.
Ma’naviyat yulduzlari : ( Markaziy Osiyolik mashhur siymolar, allomalar, adiblar) // To’plovchi va mas’ul muharrir : M. Xayrullaev / . – To’ldirilgan qayta nashr. – Toshkent : A. Qodiriy nomidagi xalq merosi nashr., 2001. – 408 b.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Mirzo Ulug’bek shox va olim”

Buyuk o’zbek astranomi va matematigi, davlat arbobi (1394-1449)

M. Ulug’bek tavalludining 630 yilligiga bagíshlanadi

E s l a t m a

Toshkent- 2024

U-39 “Mirzo Ulug’bek shox va shoir” (buyuk o’zbek astranomi va matematigi, davlat

arbobi M. Ulug’bek (1394-1449) tavalludining 625 yilligiga bagíshlanadi)[Matn] :

eslatma / tuzuvchi M. Kavlasheva ; Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi Axborot-bibliografiya xizmati. – Toshkent, 2024. – 2 b.

Hayoti va ijodi

Mana oradan qariyb 625 yil o‘tgan bo‘lishiga qaramay nafaqat O‘zbekistonda, balki butun dunyoda Mirzo Ulug‘bek siymosi ulug‘lanib kelinmoqda. Uni butun dunyo faqatgina shoh yoki sarkarda deb emas shu bilan birgalikda tarixchi, olim va buyuk munajjim sifatida ham yaxshi biladi. Ulug‘bek 1394 yilning mart oyida Eronning g‘arbidagi Sultoniya shahrida, bobosi Temurning harbiy yurishi paytida tug‘ildi.U Shohrux Mirzoning to‘ng‘ich o‘g‘li bo‘lib, unga Muhammad Tarag‘ay ismi berilgan, lekin bolaligidayoq u Ulug‘bek deb atala boshlab, bu ism keyinchalik uning asosiy ismi bo‘lib qoldi. Yoshligida Ulug‘bek fan va san’at turlariga, ayniqsa, matematik va astronomiyani katta qiziqish o‘rganagan. Uning aqliy dunyoqarashi kengayishida otasi va bobosi to‘plagan boy kutubxona zamin bo‘ldi, u yerda ko‘p vaqtini o‘tkazgan va buning zamirida butun dunyoni hayratda qoldiradigan darajada kashfiyotlar qilib samolarni eng birinchilardan bo‘lib o‘rgandi.Ulug‘bek kuchli xotira, aql va zehnga ega bo‘lgani bois taxtni ham erta egallaydi. Shohrux to‘ng‘ich o‘g‘li Ulug‘bekni 1411 yili Movarunnahr va Turkistonning hokimi etib tayinlaydi. Ulug‘bek 17 yoshida hokim bo‘lib, bobosidan farqli o‘laroq harbiy yurishlar bilan qiziqmas, ko‘proq ilm-fanga moyil edi. U salatanatni marifatparvarlik bilan uzoq yil boshqaradi. Bu davr mobaynida madrasalar, masjidlar honaqohlar, va yana ko‘plab obidalar qo‘rilishiga bosh-qosh bo‘ladi.Eng kattasi va haligacha butun dunyo katta qiziqish bilan o‘rganadigan dargoh bu shubxasiz Ulug‘bek qo‘rgan va ko‘plab izlanishlar olib borgan rasadxonadir. U o‘zining rasadxonasida 1018 ta yulduz joylashuvini va astronomik yil uzunligini 365 kun 6 soat 10 daqiqa 8 soniya aniqlashga muvofaq bo‘lgan. Bir so‘z bilan aytganda Ulug‘bek davlat rivoji, tarix va ilm ma’rifat yuksalishi uchun ulkan hissa qo‘shdi.

Bu kishi Temurning saroyidagi eng yirik olimlardan bo‘lib, sayyoralarning kelajak ikki yuz yillik taqvimlari jadvallarini tuza olgan. Ulug‘bekning o‘zi keyinchalik asosiy asari bo‘lmish “Zij”ida Qozizoda Rumiyni ham “ustozim” deb ataydi va hurmat bajo keltiradi. Albatta Ulug‘bekning bunday ustoziga sodiqlik, hurmat va ehtirom ko‘rsatishi xozirgi yosh avlod uchun shak-shubhasis chinakkam namuna bo‘lib xizmat qiladi.

Ulug‘bek mana shunday yuksak darajaga erishishi va yetuk inson bo‘lib yetishishida uning ustozlaring o‘rni beqiyos, albatta.Afsuski, Ulug‘bekning boshlang‘ich ma’lumoti va murabbiy hamda ustozlari haqida aniq ma’lumot saqlanmagan. Lekin Ulug‘bek bolalik yillarida buvisi Saroymulk xonim tarbiyasida bo‘lgan. Bundan tashqari, Ulug‘bekning ustozlaridan biri munajjim Mavlono Ahmad bo‘lganligi ham tarixdan ma’lum.

U naqadar buyuk va insonparvar shaxs bo‘lishiga qaramay, o‘z o‘g‘li qo‘lida jon beradi. Taxt uchun kurashda o‘g‘il o‘z otasini o‘ldirib padarkushga aylanadi, lekin uning bu urunishlari uzoq bormagan, uni huddi otasi Ulug‘bekni o‘ldirgani kabi taxtdan mahrum etishadi.
Shuni alohida ta’kidlab o‘tish joizki, Ulug‘bek men uchun o‘rta asrning atoqli olimi bo‘lgani uchungina emas, balki xalqlarimiz tarixidagi eng murakkab og‘ir fojiani boshdan kechirgan alloma bo‘lganligi uchun ham ulug‘dir. Buyuk olim, davlat arbobi Ulug‘bek hayotiga ko‘p adiblar murojaat etganlar.

Ulug‘bek siymosi yaratilgan sarlar orasida Odil Yoqubovning “Ulug‘bek xazinasi” romani alohida ajralib turadi. Ulug‘bekdan so‘z ochgan har bir qalamkash bu ajoyib asarni chetlab o‘tishi mumkin emes. Ushbu romandan men juda katta taasurotlar oldim.

Jumladan, romanda Ulug‘bek hayotining so‘nggi davrini hikoya qilishdan boshlanadi. Roman aynan o‘z o‘g‘li uo‘lida o‘ldirilgani ham va ko‘pgina hodisalar ham tilga olinadi, bir qancha tarixiy shaxslar bu yerda ham ishtirok etgani manda yananda qiziqish uyg‘otdi.Eng esda qolarli va taasurotga boy bo‘lganni, Ulug‘bekda insoniy g‘urur juda kuchli bo‘lgani ekanligini ko‘rdim ushbu romanda. O‘g‘li uni o‘ldirish chog‘ida o‘limga ketayotganini bilsa ham Ulug‘bek hammadan ham Movarounahrga qirq yil rahnamolik qilib ortirgan asosiy boyligi-madrasalariyu rasadxonasi, nodir xazinasi-to‘plagan kutubxonasiyu yaratgan asarlari yo‘q bo‘lib ketishi uni tashvishga soladi.

Xulosa o‘rnida shuni aytoqchimanki, Ulug‘bek, uning hayoti va bu unga bag‘ishlangan roman personajlar ruhiy dramasi tasviri jihatdan adabiyotimizda muhim yangilik bo‘lganini aytish mumkin. Biz yosh avlod mana shunday mahorat bilan yozilgan asarlar orqali o‘tmishda naqadar buyuk ajdodimiz yashab o‘tganini bilamiz va kelajak aqlod uchun faxr—iftixor bilan ayta olamiz.

Foydalanilgan adabiyotlar

Қодиров, П. Ҳумоюн ва Акбар (Авлодлар довони) [Матн] : тарихий роман / таҳрир ҳайъати : И. Шоғуломов ва бошқ. – Tошкент : “Шарқ”, 1997. – 608 б.

Қудратуллаев, Ҳ. Бобур армони [Матн] : тадқиқот / Ҳ. Қудратуллаев. – Tошкент : “Шарқ”, 2005. – 384 б.

Ёқубов, О. Улуғбек хазинаси [Матн] : роман / О. Ёқубов ; муҳаррир М. Йўлдошева. – Tошкент : Адабиёт ва санъат нашриёти, 1994. – 336 б.

Улуғбек, М. Тўрт улус тарихи [Матн] : проза / М. Улуғбек ; форс тилидан Б. Аҳмедов ва бошқ. тарж. – Tошкент : “Чўлпон”, 1993. – 352 б.

Аҳмедов, Б. Мирзо Улуғбек [Матн] : роман. 2-бадиа. Тузатилган ва тўлдирилган / Б. Аҳмедов. – Tошкент : “Фан”, 1994. – 288

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Yodimizda, yonimizda…”

(O’zbekisto xalq yozuvchisi, adib O’lmas Umarbekov (1934-1994)

tavalludining 90 yilligiga bag’ishlanadi)

ESLATMA

Toshkent 2024

Oʻlmas Umarbekov (1934.25.1 Toshkent — 1994.10.11) — Oʻzbekiston xalq yozuvchisi (1992). Oʻzbekistonda xizmat ko’rsatgan sanʼat arbobi (1984). Oʻrta Osiyo universitetining filol. fakultetini tugatgan (1956). Respublika televideniye va radioeshittirish davlat qoʻmitasida muharrir, bosh muharrir (1956 —71), Oʻzbekiston K.P MKda sektor mudiri (1971—74), “Oʻzbekfilm” kinostudiyasi direktori (1971—81), Oʻzbekiston Madaniyat ishlari vazirining birinchi oʻrinbosari (1982—86), vaziri (1987—89), Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisi (1985—89), Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vazirining oʻrinbosari (1989—91). Ilk kitobi — “Hikoyalar” (1958). “Xatingni kutaman”, “Yurak soʻzlari” (1960); “Boboyongʻoq” (1961), “Yulduzlar”, “Menga ishonmaysanmi?” (1962), “Hayot abadiy” (1964), “Charos” (1966), “Koʻprik” (1968), “Bolgar qoʻshiqlari”, “Oltin yaproqlar” (1972), “Qiyomat qarz” kabi hikoyalarida kishilarning maʼnaviyaxloqiy goʻzalligini tasvirlashga, insonning jamiyat va tabiat oldidagi burchini, masʼuliyatini koʻrsatishga alohida eʼtibor bergan. “Bolgar qoʻshiqlari” (1972) turkum hikoyalari ham ixchamligi, dramatizmga boyligi, sheʼriy ritmik xususiyatlari bilan ajralib turadi. U.ning “Sevgilim — sevgilim” (1963), “Kimning tashvishi yoʻq” (1965), “Urush farzandi” (1972), “Yoz yomgʻiri” (1973), “Oq qaldirgʻoch” (1974) va boshqa qissalari janriy rangbarangligi, qahramonlar ruhiy olamining teranligi, badiiy tasvir usullarining takrorlanmasligi bilan diqqatga sazovor. “Odam boʻlish qiyin” (1970) va “Fotima va Zuhra” (1994) romanlarida yoshlar, kishilarning xulq-atvorida koʻringan salbiy jihatlarni tasvirlash orkali sovet davri maʼnaviyatidagi kamchiliklar haqqoniy ochib berilgan.

Umarbekov ijodida dramaturgiya muhim oʻrinni egallaydi. 70-yillarda oʻz isteʼdodini teatr sanʼati sohasida sinab, “Oqar suvlar” (1971), “Sud”, “Yoshlik dengizi” (1972), “Komissiya” (1974) singari pyesalarni yozgan. Umarbekov 80 yillarda “Oʻz arizasiga koʻra”, “Kuzning birinchi kuni”, “Qiyomat qarz“, “Assalom, quyosh” singari yetuk sahna asarlarini yaratdi. Ayniqsa, mashhur teatr artisti Sh.Burhonov ijrosidagi Sulaymon ota obrazi tufayli U. pyesasi asosida sahnalashtirilgan “Qiyomat qarz” spektakli tomoshabinlar oʻrtasida katta shuhrat qozondi. Umarbekov Hamza nomidagi teatr (x.03. Oʻzbek Milliy akademik drama teatri)da sahnalashtirilgan bu va boshqa pyesalari bilan shu davr oʻzbek dramaturgiyasi taraqqiyotiga muhim hissa qoʻshdi. Umarbekov “Qizimga maktublar” (“Mangu hayot boʻsagʻasida”) deb nomlangan soʻnggi publitsistik asarida hayotga, oʻtkinchi umrga chuqur falsafiy nazar tashlovchi, oʻzining va oʻzgalarning hayotiy tajribasidan yuksak xulosalar chiqaruvchi yozuvchi darajasiga koʻtarilganini namoyish etgan.”Yoz yomgʻiri” qissasi esa detektiv janrga oid hisoblanadi. Umrining soʻnggi yillarida yozgan “Tuhmat” (1987), “Oqsoqol” (1991), “Oʻzing uchun oʻl yetim” (1992, tugallanmagan) dramalari ham eʼtiborga loyiq.

Hayotning botiniy qatlamlarini chuqur oʻrganish va taxlil etish, inson taqdirida roʻy bergan ziddiyat va holatlarni, belgilarni umumlashtirish, badiiy tafakkur tarozisiga qoʻyish, lirizmga moyillik, inson xarakterini uning ruhiy holati, his-tuygʻulari orqali ochib berish U.ning ijodiy uslubiga xos xususiyatlardir. Asarlari xorijiy tillarga tarjima qilingan. Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti laureati (1980).

Umarbekov “Yigit va qiz” (1967), “Asosiy koʻn” (1971), “Ikki soldat qissasi” (1973), “Changalzordagi ov”, “Sevgi afsonasi” (1985) va boshqa kinossenariylarning mualliflaridan biri.

Foydalanilgan adabiyotlar

Умарбеков, Ў. Танланган асарлар [Матн] : роман / Ў. Умарбеков.2 жилд. Қиссалар. – Тошкент : “Шарқ”, -2009. – 384 б.
Умарбеков, Ў. Ер ёнганда [Матн] : сайланма : Биринчи жилд / Ў. Умарбеков. Сўзбоши муаллифи Тоҳир Малик. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат” нашриёти, -1985. – 400 б.
Умарбеков, Ў. Дамир Усмоновнинг икки баҳори [Матн] : қисса / Ў. Умарбеков. – Тошкент : “Шарқ” нашриёти, -1984. – 204 б.
Umarbekov, O’lmas. Tanlangan asarlar [Матн] : uch jildlik, 2-jild. Qissalar. – Toshkent : “Sharq”, 2009. – 384 b.
Umarbekov, O‘. Oyning oltin o‘rog‘i [Matn] : hikoyalar / To‘plab nashrga tayyorlovchi L. Igamova. – Toshkent : “O‘zbekiston” nashriyoti, 2018. – 192 b.
Умарбеков, Ў. Аризасига кўра [Матн] : драма / Ў. Умарбеков. – Тошкент : “Ёш гвардия” нашриёти, 1981. – 45 б.
Умарбеков, Ў. Баҳор булутлари [Матн] : киноқисса / Ў. Умарбеков. – Тошкент : “Шарқ” НМАК нашриёти, 1966. – 50 б.
Умарбеков, Ў. Ёз ёмғири [Матн] : романлар, ҳикоялар / Ў. Умарбеков. – Тошкент : Янги aср aвлоди нашриёти, 2018. – 257 б. – ISBN 978-9943-5319- 6-3
6. Умарбеков, Ў. Кимнинг ташвиши йўқ [Матн] : роман / Ў. Умарбеков. – Тошкент : Турон Замин Зиё, 2023. – 224 б. – ISBN 978-9943-5319-2

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Shoir hayoti va ijodiga nazar”

(15 avgust – O’zbek ma’rifatparvar shoiri Avaz O’tar (1884 – 1919) tavalludining 140 yilligiga bag’ishlangan)

ESLATMA

Toshkent 2024

“Shoir hayoti va ijodiga nazar” (15 avgust – O’zbek ma’rifatparvar shoiri Avaz O’tar (1884 – 1919) tavalludining 140 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2024. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbek ma’rifatparvar shoiri Avaz O’tar (1884–1919) tavalludining 140 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Avaz O’tar shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek tilida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Avaz O’tar hayoti va ijodi. Tarjimai holi. Idoji

Avaz O’tar oʻgʻli 1884 yilning avgust oyida Xiva shahrida, sartarosh oilasida dunyoga keldi. Shoirning otasi Polvonniyoz Oʻtar Gadoyniyoz oʻgʻli xalq orasida “usta” nomi bilan mashhur boʻlib, zamonasining mashhur shoir va sanʼatkorlaridan Ogahiy, Komil, Bayoniy kabilar bilan qalin doʻst boʻlgan. U saroyda sartaroshlik kilgan.

Avaz dastlab maktabda, keyin esa Madamin Inoq madrasasida tahsil oladi. Avazning adabiyotga havasi juda erta uygʻonib, madrasada oʻqib yurgan davridayoq Sharq adabiyoti mumtoz vakillaridan Hofiz Sheroziy, Abdurahmon Jomiy, Lutfiy, Alisher Navoiylarning ijodi bilan yaqindan tanishdi va ularga ergashib mashqiy sheʼrlar yoza boshladi. Avaz tez orada xalq oʻrtasida tanilib, sheʼrlari sozanda va xonandalar tomonidan kuyga solinib qoʻshiq boʻlib aytila boshlanadi.

Shoirning ustozlari Bayoniy, Tabibiy, zamondoshi Jumaniyoz Xivaqiy, doʻsti Hasanmurod Qori – Laffasiy va boshqalar uning isteʼdodiga yuksak baho berganlar. Yosh shoir Avaz Oʻtar haqidagi bu xildagi maʼlumotlar Xiva xoni Muhammad Rahim soniy – Feruz qulogʻiga yetib boradi va Avazni saroyga chaqirtirib, Tabibiyga shogird qilib topshiradi. Tabibiy juda koʻp ilm ahliga gʻamxoʻrlikqilganidek Avazga ham axloq, ilm va sheʼriyat bobida koʻp narsa oʻrgatadi. Shuning uchun shoir turli davrlarda yozilgan sheʼrlarida Tabibiyni oʻziga ustoz bilib zoʻr hurmat bilan tilga oladi.

Ne gʻam emdi, Avaz, nazm ilmida boʻlsang Tabibiydek,

Ki derlar, koʻrgan el nazmingni ustodingga sallomno.

Avaz O’tar kamolotga yetgan bir paytda sil kasaliga chalinadi va davolanish uchun Kavkazga (1905–1906) boradi. Avaz Oʻtar Kavkazga borayotib Bokuda bir oz muddat toʻxtaydi. Bokuda shoir ozarbayjon demokratlari bilan uchrashib doʻstlashadi va ular bilan keyin ham ijodiy aloqada boʻladi. Kavkaz safari Avaz ijodida alohida ahamiyatga ega boʻldi. U safar davomida Rusiya va Kavkaz xalqlari hayoti, madaniyati, adabiyoti va boshqalar bilan yaqindan tanishish imkoniyatiga ega boʻddi, ozarbayjon xalqining ilm-fan, madaniyat yangiliklari bilan qiziqdi. U rus, ozarbayjon, tatar tillarida chiqadigan gazetalarni muntazam ravishda kuzatib bordi. Toshkent va Samarqandda chop etilgan matbuot bilan bevosita aloqada boʻlib, yozgan gʻazallaridan baʼzilarini ularda nashr ham ettirdi.

Shoir ijodi juda ham rang-barang boʻlib, qamrovi nihoyatda keng edi. U mumtoz adabiyotimizdagi gʻazal, muxammas, mustazod, musamman, murabbaʼ, mulammaʼ, tarjeʼband, soqiynoma, ruboiy, qitʼa, fard kabi turlarida ijod qildi. Avaz Oʻtar nihoyatda qisqa umr koʻrdi. U 1919 yilda 36 yoshda vafot etdi. Uning bu qisqa umri ham mashaqqatlar, fojealar bilan oʻtdi.

Avaz O’tardan bizga boy poetik meros qoldi. U hayotlik vaqtidayoq sheʼrlarini bir joyga jamlab devon tartib qildi va ularni “Saodat ul-iqbol” (“Baxtli iqbol”) deb nomladi. Shoir tuzgan devonlarini 1908 yilda xattot mulla Boltaniyoz Qurbonniyoz oʻgʻliga berib koʻchirtirgan. Shoirning bu devonlari OʻzR FA Abu Rayhon Beruniy nomli Sharkshunoslik institutining qoʻlyozmalar fondida saqlanmoqda.Bundan keyin ham Avazning sheʼrlari toʻplanib, ular devon holiga keltirilgan. Uning gʻazallari Xivada litografiya usulida ham oʻzi hayot vaqtidayoq chop etilgan edi. Avaz ijodidan namunalar Xorazmda koʻchirilgan turli xil bayoz va tazkiralardan munosiboʻrin oldi. Shoirning asarlari “Oyna”, “Vaqt”, “Mullo Nasriddin” kabi vaqtli matbuot sahifalarida chop etilgan. Inson va hayotni, sevgi va sadoqatni oʻz ijodining asosi qilib olgan Avaz sevgini sadoqatsiz, mehrni oqibatsiz tasavvur qilolmaydi. Bu esapyuir lirikasining yetakchi gʻoyaviy asosini tashkil kiladi. Avaz Oʻtarning Fuzuliy, Munis, Ogahiy, Komil, Feruz va boshqa shoirlarning gʻazallariga bogʻlangan taxmislari haqida hamshu xildagi fikrlarni aytish mumkin. Shoir ozarbayjon adabiyotining buyuk siymosi Muhammad Fuzuliyning hur muhabbat va shaxs erkinligi masalasiga bagʻishlangan “Yozmishlar” radifli gʻazaliga goʻzal muxammas bogʻlaydi. Muxammasda shoir insonlarning baxtli boʻlishlari ijtimoiy tuzum bilan ham mustahkam bogʻliq degan xulosaga keladi.

Maʼrifatparvarlik gʻoyalarini keng targʻib etish Avaz Oʻtar ijodiga xos xususiyatlardan biridir. Bu uning “Til”, “Maktab”, “Xalq”, “Fidoiy xalqim”, “Topar ekan qachon?” degan sheʼrlarida yaqqol koʻrinadi:

Har tilni biluv emdi bani odama jondur,

Til vositayi robitayi olamiyondur.

Gʻayri tilni saʼy qiling bilgali yoshlar,

Kim ilmu hunarlar bilingki ondin ayondur.

Lozim siza har tilni biluv ona tilidek,

Bilmakka oni gʻayrat eting, foydaga kondur.

Bu gʻazal bugun yozilgandek, davr kun tartibiga qoʻygan buyuk ishlar haqida fikr yuritayotgandek bizga xizmat qiladi.Avaz Oʻtarning hajviy asarlarida esa chor chinovniklari va mahalliy amaddorlar, davlat orttirish yoʻlida aldamchilik, riyokorlik kiluvchi boylar, sudxoʻrlar va shularga oʻxshash razil shaxslarning qilmishlari fosh etilgan.

Avaz Oʻtar bir qator asarlarida ijtimoiy tengsizlikni vauning keskinlashib borayotganligini haqqoniy tasvirlab, falakni “gʻaddor”, zamonani esa “kaj” deb ataydi. Shoir ijtimoiy ruhdagi sheʼrlarida oʻzining ozodlik, baxtli hayot haqidagi qarashlarini bayon qilgan. “Hurriyat”, “Sipohiylarga”, “Xalq”, “Topar ekan qachon?”,

“Fidoyi xalqim”, “Ulamolarga” kabi qator asarlarida Avaz Oʻtarning kelajak xususidagi fikrlari oʻz aksini topgan.

Avaz Oʻtar ijtimoiy sheʼriyati zamirida zulm va zoʻravonlik hisobiga toʻplangan boyliklarga nafrat, ikki tomonlama zulm ostida qolgan mehnatkash xalq hayotiga achinish tuygʻusi yotadi. Shoir oʻsha jamiyatda yashab turgan kishilar oʻrtasidagi tafovutlarni, qarama-qarshiliklarni roʻy-rost ochib tashlaydi.

Chor Rusiyasining birinchi jahon urushiga qoʻshilishi xorazmliklar boshiga ham yangidan-yangi kulfatlarni yogʻdirdi. Mehnatkash xalq ahvoli battar ogʻirlashdi, soliqlarning koʻpligidan xalqning tinkasi quridi. Avaz Oʻtar och-yalangʻoch ahvolga tushib qolgan xalq hayotini qoʻrib qattiq achinadi:

Yoʻq jahon mulkida bizdek ojizu bechora xalq,

Zulm tigʻi birla boʻlgʻan bagʻri yuz ming pora xalq…

Ey Avaz, boʻlmas muningdek barho ovvora xalq.

Avaz Oʻtar oʻz ijodining dastlabki davrlarida xalqning azob-uqubatdayashaganligini koʻrib zorlangan va ozodlikka chiqish yoʻllarini tushunib yetmagan boʻlsa, endi ikki tomonlama zulm va qoloqlikdan qutulish mumkin ekanligini angladi. Uning ijodida ozodlik, erkin-farovon hayot haqidagi fikrlar birinchi oʻringa chiqdi. Xivada 1917 yil aprel oyida xalq ozodlik uchun chorizm siyosatiga qarshi kurashga otlandi. Avaz Oʻtar bu voqealarga bagʻishlab oʻzining “Hurriyat” sheʼrini yozdi:

Siyosat mahv boʻldi, yashasun olamda hurriyat,

Bori el ittifoq ila jahonni aylasun jannat…

Avaz O’tar sheʼrda hurriyat natijasida xalq boshiga tushgan kulfatni, adolatsizlikni kuyinib kuylaydi. Isfandiyorxon hurriyat natijasida “sodiq fuqarolarima idorai mashrutiya berdim. Olar oʻzlari tilagancha mamlakatni idora qilsun, ham fuqarolarning maslahati bilan saylov qilib huqumat ishlarini xalq tilagan odil odamlarni tayin qilsunlar” deb farmon chiqaradi. Lekin chorizm bunga qarshi general Mirbadalov qoʻshinlarini Xivaga yubordi va ular Idorai mashrutaga saylangan vakillarni mahv qildilar, qoʻzgʻalon koʻtargan xalqdan qattiq oʻch oldilar. Bunda Avaz O’tar xalq manfaatlarini himoya qilib sheʼrlar yozdi. Elning orzu-umidlarini hamma narsadan yuqori qoʻydi. Xalq saodati uchun kurashishni baxt va ezgulik deb bildi. Bu ezgu ish uchun jonini qurbon qilishga ham tayyor edi:

Fidoyi xalqim oʻlsun tanda jonim,

Boʻlub qurbon anga ruhi ravonim,

Gar oʻlsam darbadar mazlumlar uchun,

Buddur maqsadi qalbi notavonim.

Mani solsa fano yoʻliga davron,

Yurur ustimdan avlodi zamonim.

Na yaxshi oʻylakim maʼqulu manzur,

Avaz, xalqim uchun toʻkulsa qonim.

Avaz O’tar oʻzining butun ijodiy kuchini xalqiga xizmat qilishga bagʻishladi. Shoir kishilarga baxt-saodat, ozodlik haqida yonib kuyladi. Shu boisdan boʻlsa kerak, oʻzining devoniga ramziy maʼnoda “Saodat ul-iqbol” deb nom qoʻydi. U vafotidan sal ilgari yozgan sheʼrlaridan birida:

Xush oʻl, koʻnglum, kelar bir qun baxt bogʻidagi raʼno,

Koʻkargay mavj urub, qirlarda lola boʻlgusi paydo.

Mani yod etgay avlodim, mozorimni oʻrab guldin,

Ishonchim shundadir boʻlgʻay mozarim bir ziyoratgoh.

Qabih onlarda erkin kuyladim, doʻstlar, birodarlar,

Ezilgan elga, boʻlgʻay bu zamon iqbol yorugʻ dargoh.

Avaz, oʻlgan bilan jisming, qolurki oʻchmagay noming,

Va komu istaginshga gʻov boʻlolmas boʻlsa-da Doro!

– deb yozganida tamoman haq gapni aytgan edi. Shoirning bu istagi va yoniq orzulari bizning davrimizda roʻyobga chiqdi.

Hozir Avaz Oʻtar oʻzining ikkinchi umrini yashamoqda. Uning nomiga maktab, muassasa, jamoa va davlat xoʻjaliklari, koʻcha va xiyobonlar qoʻyilgan. Shoir yubileylari oʻtkazilib, kitoblari qayta-qayta nashr etilmoqda, gʻazallari sozanda va goʻyandalar tomonidan ashula qilib aytilmoqda, adabiy merosi olimlarimiz tomonidan oʻrganilmoqda, ijodi maktab va oliy oʻquv yurtlarida oʻqitilmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar

O’zbek mumtoz she’riyati antologiyasi [Matn] : nasr / to’plovchi va nashrga tayyorlovchilar H. Boltaboyev, D. Qozoqboyeva. – Toshkent : “O’zbekiston” nashriyoti, 2022. – 416 b. – ISBN 978-9943-8569-8-1.
Ўзбек шеърияти антологияси [Матн] : шеърлар. 5 томли. – Тошкент : “Ўзбекистон бадиий адабиёт нашриёти”, 1961. – 429 б.
Ғазал бўстони [Матн] : ғазаллар (катта ёшдаги болалар учун) / тузувчи ва сўз боши муаллифи Ё. Исҳоқов. – Тошкент : “Ёш гвардия”, 1988. – 160 б.
https://ziyouz.uz/ilm-va-fan/tarix/manaviyat-yulduzlari/avaz-utar-1884-1919/?ysclid=lzglb0rxjt106595297.
https://ilmlar.uz/avaz-otar-hayoti-va-ijodi-tarjimai-holi-idoji/?ysclid=lzglbmzqw191865439
https://n.ziyouz.com/portal-haqida/xarita/uzbek-sheriyati/o-zbek-mumtoz-adabiyoti/avaz-o-tar-1884-1919?ysclid=lzglcft54k354594215
https://uz.wikipedia.org/wiki/Avaz_Oʻtar
Бекмуҳаммад, У. Халқ дардини куйлаган Аваз : [маърифатпарвар шоир Аваз Ўтар ҳаёти ҳақида] / У. Бекмуҳаммад // JADID. – 2024. – 23 авг. – B. 1–5.

УЎК 821.

Toshkent shahar “Bilim” axborot-kutubxona

markazi Axborot-bibliografiya xizmati

“Turkiy guliston yohud ahloq”

Abdulla Avloniy

(tavalludining 145 yilligiga bagishlanadi)

Bibliografik sharh

Toshkent – 2024

A13

“Turkiy guliston yohud ahloq” [Matn] : bibliografik sharh / Tuzuvchi M. Kavlasheva ; Toshkent shahar Yashnobod tuman axborot- kutubxona markazi. – Toshkent, 2024. – 4 b.

Hurmatli foydalanuvchilar! E’tiboringizga ma’rifatparvar, jurnalist, davlat va jamoat arbobi Abdulla Avloniy tavalludining 145 yilligiga bag‘ishlab, “Turkiy guliston yohud ahloq” nomli kitoblar ko‘rgazmasiga tayyorlangan bibliografik sharh taqdim etamiz.

“Turkiy guliston yohud ahloq” XIX asr oxiri XX asr boshidagi o‘zbek milliy madaniyatining mashhur vakillaridan biri ma’rifatparvar shoir, dramaturg, jurnalist, olim, davlat va jamoat arbobi Abdulla Avloniydir. U 1878 yilning 12 iyulida Toshkentning Mergancha mahallasida, to‘quvchi Miravlon aka oilasida dunyoga keldi. Bolaligi Mirobod mahallasining egri-bugri ko‘chalarida, ko‘pchilik qismini ruslar tashkil qilgan temir yo‘l ishchilari bolalari orasida kechdi. O‘qchidagi eski maktabda, so‘ng madrasada o‘qidi (1885 – 1886). Mustaqil mutolaa bilan shug‘ullandi. Arab, fors, rus tillarini o‘rgandi. Orenburg, Qozon, Tiflisda chiqib turgan gazeta-jurnallarni kuzatib bordi. Qisqa muddat ichida u ma’rifatparvar sifatida tanildi va o‘lkadagi ijtimoiy-madaniy harakatchilikning faol namoyandalaridan biriga aylandi. Avloniy 1927 yilda Mehnat Qahramoni unvoniga sazovor bo‘ldi. U sovet davrida turli mas’uliyatli lavozimlarda xizmat qildi, qaysi vazifada ishlamasin ilm-ma’rifat tarqatish, ta’lim-tarbiya masalalari bilan shug‘ullanib keldi, bilim yurtlarida, oliy maktablarda o‘qituvchilik qildi. U 1934 yilda vafot etdi. Yosh avlod orasida taniqli jadidning adabiy merosini targ’ib qilish maqsadida, uning asarlari va ijodi haqidagi adabiyotlar bilan tanishtiriishni taklif qilamiz.

Avloniy, Abdulla. Tanlangan asarlar [Matn] : she’rlar, ibratlar. 2 jildlik. J.1. / To‘plovchi, nashrga tayyorlovchi va so‘z boshi muallifi B. Qosimov ; Izohlar va lug‘at O. To‘laboevniki. – Toshkent, «Ma’naviyat», 2009. – 272 b.

Abdulla Avloniy Turkiton milliy uyg‘onish davrining eng faol vakillaridan. O‘zbek teatrining asoschilaridan – Toshkentdagi “Turon” teatrhavaskorlari to‘dasining tuzuvchisi. Afg‘oniston va Turkiston o‘rtasidagi o‘zaro qo‘shnichilik munosabatlarini o‘rnatishga uringan yangi davr diplomatlaridan edi. Ushbu nashrda adib istedodining xilma-xil qirralarini ifoda etuvchi asarlaridan namunalar berishga xarakat qilindi.

Avloniy, Abdulla. Turkiy guliston yoxud axloq [Matn] / A. Avloniy. – Toshkent : Yoshlar nashriyot uyi, 2018. – 96 6.

Abdulla Avloniy merosining shoh asari sanalgan «Turkiy guliston yoxud axloq» asari bolib, unda inson uchun muhim bolgan jamiki axloq-odob meyorlari, talim-tarbiya masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu asar ikki guruhga ajratilib, «yaxshi xulqlar» deb nomlagan qismiga 33 maqolat, «yomon xulqlar» qismiga esa 21 ta maqolat jamlangan. Hayotiy rivoyatlar asosida Avloniy tarbiya va ta’lim bir-biri bilan uzviy bogliqligini, tarbiya avvalo o‘qitish bilan amalga oshirilishini asar maz- muniga singdirib yuborgan.

Avloniy, Abdulla. Djadid adabiyoti namoyondalari [Matn] : pand-nasihatlar / A. Avloniy. – Toshkent : Zabarjad media nashriyoti, 2022. – 432 b.

“Dunyoda eng xor kishi kimdir? Yolgonchi kishidir, xar kimga nima lozim? Rost so’zlik va xushfe’llik. Avloniyning “Yolgonchi chupon” haqidagi she’rida to’gri so’z qutqarar balolardin, deyilgan. Dogi xijron va mojarolardin”, degan goya ham Aziziy goyasiga xamohangdir. Bunday g’oyalar “Birinchi muallim raxbari avval”, “Raxbari muallim” va boshqa darsliklarda xam ko’plab uchraydi.

Avloniy, Abdulla. Afgʻon sayohati [Matn] : kundaliklar, xotiralar / A. Avloniy. – Toshkent : “Sharq yulduzi” nashriyoti, 1990. – 78 b.

1919-melodiy 15-iyunda kech soat 6 da Toshkandan Afg‘onistong‘a qarab harakat qilduk. Bizim ila birga mashhur mustashriqlardan o‘rtoq Brovin ham bor edi. O‘rtoq Brovin bir necha yovrupo tillarin bilmoq ila barobar mukammal forsi tilini (ham) bilurdi. Bizlar ila birga Turkiston Jumhuriyatining «военни атташе» — harbiy qo‘misari o‘rtoq Ivano‘f, savdo va tijorat shu’basi tarafindan o‘rtoq Kuliko‘f, siyosiy qo‘misar o‘rtoq Ziboro‘flardan boshqa bir necha texniklar, havo tilgiromchilari, aftomobil ustolari, o‘n bir nafar qizil askarlar ham bo‘lub, bular(ning) 9 nafari musulmon edi. Bulardan boshqa Afg‘onistondan Turkistonga kelmish afg‘on hay’ati vakolasindan Abdulrahimxon ila birga elli(k) afg‘on askari va bir sartarosh ham bor edi.

Barakaev, R. Abdulla Avloniy va bolalar adabiyoti [Matn] : risola / R. Barakaev. – Toshkent : “Fan” nashriyoti, 2004. – 53 b.

Abdulla Avloniy boshlangich ta’limning mazmunini millat istiqboliga qarab belgilaydi. Unda insonni milliy zaruratga chorlaydigan xalq yaratgan so’z san’atidagi durdonalar o’z aksini topgan. Unda inson qalbiga ziyo nurlarini beradigan ajdodlarimiz meroslari asosiy o’rinni egallaydi. Shuningdek, unda buyuk siymolarning asarlari hamda o’z qalamiga mansub asarlaridan ham foydalaniladi.

Dilova, N. Bolalar adabiyoti va zamonaviylik [Matn] : o‘quv qo‘llanma / R. Dilova. – Toshkent : “Fan” nashriyoti, 1981. – 91 b.

Abdulla Avloniy XIX asr oxiri XX asr boshidagi o‘zbek milliy madaniyatining mashhur vakillaridan biri ma’rifatparvar shoir, dramaturg, journalist, olim davlat va jamoat arbobidir.Turkiston madaniy hayotida yuz bergan inqilobiy o‘zgarishlar davrida millatning tomma’nodagirahnamosi sifatida jadidlarning еtakchi g‘oyalarini ilgari surgan xalq еtakchisi hisoblanadi.Avloniy butun umri davomida ustozlik bilan shug‘ullanib, ko‘plab o‘zbek xalqi farzandlariniilmbulog‘idan suv ichishlariga ko‘maklashdi. U yaratgan ta’rixiy asarlarning tarbiyaviyahamiyatichuqur ma’naviy mazmunga ega.

Qosimov, B. Abdulla Avloniy. [Matn] : hikoyalar / B. Qosimov. – Toshkent : “Fan” nashriyoti, 1979. – 77 b.

XVIII asr fransuz ma’rifatchilari aql va ongning roliga juda yuksak baho bergan edilar. Jahon adabiyotidagi ma’rifatchilik bosqichi bilan shug‘ullangan tadqiqotchilar bu davr Yevropa madaniyatining umuman hamma jabhalarida uning ma’lum darajada ilohiylashtirilganligini e’tirof etadilar. Bu, tabiiyki, Yevropa mamlakatlarida kapitalizmning rivoji, feodal-patriarxal munosabatlarning taraqqiyotga to‘g‘anoq bo‘lib qolishi, jamiyat hayotida ilm-fan rolining birdan kuchayib ketishi kabi qator omillarga bog‘liq edi. XX asr boshlaridagi Turkistonda ham shunga yaqin sharoit maydonga keldi. Nazarimizda, o‘lkamizda 1905 yildan keyin yaqqol ko‘zga tashlangan fikriy uyg‘onish va madaniy ko‘tarilish o‘z mohiyati bilan XVIII asr fransuz ma’rifatchiligiga ko‘p jihatdan o‘xshash edi. Avloniy ma’rifatchiligining ildizi ham shunga borib taqaladi. «Turkiy guliston…»da aql va ilmning, ma’naviy-axloqiy olamning favqulodda ehtiros bilan ulug‘lanishi adib ma’rifatchiligining bevosita mazmunidan kelib chiqadi.

Авлоний, Абдулла. Ватанни суймак [Матн] : мақолалар / Абдулла Авлоний. – Тошкент : “Шарқ” нашриёти, 2019. – 33 б.

Ватан: ҳар бир кишининг туғулиб ўсган шахар ва мамлакатини шул кишининг ватани дейилур. Ҳар ким туғилган, ўсган жойини жонидан ортиқ суяр. Ҳатто бу – Ватан ҳисси – туйғуси ҳайвонларда ҳам бор. Агар бир ҳайвон ўз ватанидан – юртидан айрилса, ўз еридаги каби роҳатда яшамас. Маишати талх бўлур, ҳар вақт дилининг бир гўшасида ўз ватанининг муҳаббати турар.

Қосимов, Б. Абдулла Авлоний [Матн] : адабий-педагогик портрет / Б. Қосимов ; муҳаррир С Аҳмедов. – Тошкент : Ўқитувчи, 1979. – 56 б.

Ушбу мақолада ўзбек ва жадид адабиёти кашфиётчиси, халқаро миқёсдаги олим Бегали Қосимовнинг педагоглик маҳорати ҳақида сўз юритилади. Устоз ва мураббий ҳамда синчков олим Бегали Қосимовнинг педагоглик маҳорати таҳлилга тортилди. Хусусан, “Миллий уйғониш даври ўзбек адабиёти” дарслиги тадқиқотнинг асосий объекти сифатида қаралади ва таҳлилга тортилади.

10. Долимов, У. Абдулла Авлоний – ўзбек педагогикасининг дарғаси: Абдулла Авлоний таваллудининг 140 йиллигига / У. Долимов // Тил ва адабиёт таълими. ‒ 2018. ‒ № 8. ‒ Б. 5-7.

Абдулла Авлоний – шоир, ёзувчи, драматург, театр арбоби. Шу билан бирга, у фаолиятининг илк босқичидан то умрининг соънгги дамларигача оъқитувчилик қилди, педагогика фанининг ҳам назарий, ҳам амалий масалалари билан муттасил шуғулланди, дарслик ва қоълланмалар яратди, янги замон педагогларини тарбиялаб етиштирди. Айтиш мумкинки, у – ХХ аср замонавий ўзбек педагогикасининг асосчиси, ўзбек тили ва адабиётини ўқитиш методикаси фанининг тамал тошини қўйган мутафаккирдир. У ўндан ортиқ дарслик, ўқув қўлланмалар яратди, шўро даврида ҳам педагог кадрлар тарбиялаб етиштиришда фаолият кўрсатди.

Olim, Oltinbek. Jadidlar. Abdulla Avloniy [Matn] : risola. / O. Oltinbek. – Toshkent : Yoshlar nashriyot uyi, 2022. – 156 b.

Abdulla Avloniy – Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyotining yirik vakili. Bu davr adabiyotining biror-bir qirrasi yo’q-ki, Avloniy ijodida bo’y ko’rsatmagan bo’lsa: millatni uyg’otishga va milliy ozodlikka chaqiruvchi she’rlarini deysizmi, teatr sohasidagi faoliyatini hamda dramatik asarlarini sanaysizmi, yangi avlod tarbiyasiga bag’ishlangan pedagogik asarlarini aytasizmi, milliy matbuotni oyoqqa turg’izishdagi sa’y-harakatlari yoxud shuning barchasi bizga Abdulla Avloniy shaxsiyatini millat taraqqiyoti yo’lida fidoyilarcha xizmat qilgan ulkan mutafakkir sifatida namoyon etadi. Ushbu risolada shoir ijodining mana shunday muhim qirralarini qamrab olishga harakat qilindi.

Adabiyotlar keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona мarkazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Odil Yoqubov-sermahsul san’atkor”

(Odil Yoqubov (1926 -2009 y) tavallud topgan kun)

ESLATMA

Toshkent 2024

“Odil Yoqubov-sermahsul san’atkor” (O’zbekiston xalq yozuvchisi, dramaturg Odil Yoqubov tavallud topgan kuniga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2024. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbekiston xalq yozuvchisi, dramaturg Odil Yoqubov tavallud topgan kuniga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma O. Yoqubov shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Odil Yoqubov (1927-yil 20-oktyabr — 2009-yil 21-dekabr) – o’zbek sovet yozuvchisi, davlat va jamoat arbobi.

Faoliyati

1926-yili Qozog’istonning Turkiston tumanidagi Qarnoq qishlogʻida ziyoli oilada tugʻilgan. Ikkinchi jahon urushi boshlangach, urushda qatnashish uchun yoshini katta koʻrsatib, Yaponiya frontiga joʻnagan. 1945-yildan 1950-yilgacha haqiqiy harbiy xizmatda boʻldi. 1951–1956-yillar mobaynida Oʻrta Osiyo Davlat Universiteti (hozirgi Milliy universitet)da taʼlim olgan. Literaturnaya gazeta“ning Oʻzbekiston boʻyicha muxbiri, Oʻzbekiston yozuvchilari uyushmasi raisi, „Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati“ gazetasi bosh muharriri va boshqa mas’ul vazifalarda ishlagan. Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasida adabiy maslahatchi (1955–1959), „Literaturnaya gazeta“ning Oʻzbekistondagi maxsus muxbiri (1959–1963; 1967–1970), „Oʻzbekfilm“ kinostudiyasi va Oʻzbekiston davlat kinematografiya qoʻmitasida bosh muharrir (1963–1967), Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyotida bosh muharrir oʻrinbosari (1970–1982), „Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati“ gazetasi bosh muharriri (1982–1987), Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi boshqaruvining birinchi kotibi (1987–1991), Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Atamashunoslik qoʻmitasi raisi va ayni vaqtda Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati Assambleyasining birinchi vitse-prezidenti boʻlgan. 2009-yil 21-dekabrda Toshkentda vafot etgan. Chigʻatoy qabristoniga dafn etilgan.

Ijodi

Odil Yoqubovning „Er boshiga ish tushsa…“, „Ulugʻbek xazinasi“, „Diyonat“, „Koʻhna dunyo“, „Oq qushlar, oppoq qushlar“, „Adolat manzili“ asarlari oʻzbek adabiyotida psixologik roman maydonga kelishiga zamin boʻldi. Yoqubov qalamiga mansub „Chin muhabbat“, „Olma gullaganda“, „Yurak yonmogʻi kerak“, „Aytsam tilim kuyadi, aytmasam dilim“, „Fotihi Muzaffar yoxud bir parivash asiri“, „Bir koshona sirlari“ kabi dramalar oʻzbek teatrchiligi tarixida muhim ahamiyat kasb etadi. Uning Abdulla Qodiriy, Gʻafur Gʻulom, Oybek, Abdulla Qahhor, Hamid Olimjon, Abdulla Oripov va boshqalar ijodiga bagʻishlangan adabiy portret va maqolalari bor. Asarlari chet tillarga, shuningdek, qardosh turkiy xalqlar tillariga tarjima qilingan. Odil Yoqubov mohir tarjimon, munaqqid, publitsist sifadida ham nom qozongan. Yoqubov ijodi haqida adabiyotshunoslar Matyoqub Qoʻshjonov, Ozod Sharafiddinov, Leonid Terakoyan, Umarali Normatov, Norboy Xudoyberganov, Botir Norboyev va boshqalar ilmiy tadqiqot ishlari qilishgan^[²^].

Mukofotlari

1946-yilda „Yaponiya ustidan qozonilgan gʻalaba uchun“ medali berilgan.

1976-yilda Mehnat Qizil Bayroq ordeni berilgan.

1977-yilda Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti berilgan.

1985-yilda Vatan urushi 2-darajali ordeni berilgan.

1985-yilda Oʻzbekiston xalq yozuvchisi faxriy unvoni bilan taqdirlangan.

1986-yilda Mehnat Qizil Bayroq ordeni berilgan.

1994-yilda Doʻstlik ordeni berilgan^[³^].

1998-yilda El-yurt hurmati ordeni berilgan

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Yoqubov, O. Adolat manzili [Matn] : ijtimoiy-maishiy roman / O. Yoqubov. Abadiy barhayot asarlar” turkumi. – Toshkent : “Zukko kitobxon”, 2022. – 208 b.

2. Yoqubov, O. Ko’hna dunyo [Matn] : tarixiy roman / O. Yoqubov .“Abadiy barhayot asarlar” turkumi. – Toshkent : “Zukko kitobxon”, 2021. – 416 b.

3. Yoqubov, O. Diyonat [matn] : roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “Nurli dunyo” nashriyot uyi, 2024. – 416 b.

4. Yoqubov, O. Er boshiga ish tushsa [Matn] : roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “Nurli dunyo” nashriyot uyi, 2024. – 320 b.

5. Yoqubov, O. Ulug’bek xazinasi [Matn] : roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “ Yangi Kitob”, 2022. – 368 b.

6. Yoqubov, O. Совестъ [Текст] : роман / А. Якубов. – Ташкент : “Советский писателъ”, 1980 г. – 304 стр.

7. Yoqubov, O. Ko’hna dunyo [Matn]: roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “O’zbekiston nashriyoti”, 2022. – 400 b.

8. Шарафиддинов, О. Истеъдод жилолари [Матн] : Адабий портретлар / О. Шарафиддинов. – Тошкент : Адабиёт ва санъат нашриёти, 1976. – 232 б.

9. Мирзаев, С. Шермуҳамедов, С. Ҳозирги замон ўзбек адабиёти тарихи [Матн] : ўқув қўлланма / С. Мирзаев / Т. Бобоев таҳр. қилган /. – Тошкент : Ўзбекистон, 1993. – 422 б.

10. Ўзбек ҳикоялари анатологияси [Матн] : ( Танланган ҳикоялар тўплами) // Тўпловчи ва нашр. тайёрловчилар : Т.Ўзтурк, И. Билан, Т. Ойдуған. Маъсул муҳаррир : Қ. Қаҳрамонов). – Тошкент : Шарқ, 1997, – 288 б.

Худойберганов, Н. Парвоз давом этади [Матн] : рисола / Н. Худойберганов. – Тошкент : Ғ. Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1980.
Мирвалиев,, С. Ўзбек адиблари [Матн] : тўплам / С. Мирвалиев . – Тошкент, Ўқитувчи, 2000.
Ёқубов, Одил. Биллур қандиллар [Матн] : қиссалар ва ҳикоялар / О. Ёқубов. – Тошкент : Янги аср авлоди, 2020. – 320 б.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Odil_Yoqubov

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Sen elimning yuragida yashaysan”

(Iste’dodli shoir, shodlik va baxt kuychisi, dramaturg, olim, davlat va jamoat arbobi

Hamid Olimjon (12. 12.1909 – 1944 y.) tavalludining 115 yilligiga bag’ishlanadi)

Eslatma

Toshkent-2025

O-49

“Sen elimning yuragida yashaysan” (Iste’dodli shoir, shodlik va baxt kuychisi, dramaturg, olim, davlat va jamoat arbobi Hamid Olimjon (12.12.1909 – 03.07.1944 y.)

tavalludining 115 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2024. – 7 b.

Ushbu eslatma iste’dodli shoir Hamid Olimjon tavalludining115 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma H. Olimjon shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Hamid Olimjon hayoti va ijodi

Hamid Olimjon (Hamid Olimjonovich Azimov (1909-yil 12-dekabr, Jizzax – 1944-yil 3-iyul, Toshkent; „Forobiy“ qabristoniga qayta dafn etilgan) – oʻzbek shoiri, adabiyotshunosi va jamoat arbobi.Uning аyolining ismi Zulfiyaxonimdir. Lirik sheʼrlari bilan 20 asr oʻzbek adabiyotiga munosib hissa qoʻshgan. 30-yillarda shodlik va baxt kuychisi sifatida tanilgan. Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi muxbir aʼzosi (1943). Boshlangʻich taʼlimdan soʻng 20-yillarning oxirida Samarqanddagi bilim yurtida (1923–1928), Pedagogika akademiyasining ijtimoiy-iqtisodiy fanlar fakultetida (1928–1931) oʻqigan va ayni paytda „Zarafshon“ gazetasida boʻlim mudiri (1926–1927). „Yoshlar“ gazetasida (1931), „Qurilish“ va „Sovet adabiyoti“ jurnallarida masʼul kotib, Madaniy qurilish ilmiy tadqiqot institutida katta ilmiy xodim (1932–1934), Til va adabiyot instituti (1934–1937) va Oʻquvpedagogika nashriyotida boʻlim mudiri (1938–1939), Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasida masʼul kotib (1939–1944). Hamid Olimjon 1909-yil 12-dekabrda Jizzaxda tugʻilgan.

Asarlari

Hamid Olimjonning soʻz sanʼatiga qiziqishi onasi Komila ayaning ertaklari hamda bobosi Mulla Azim xonadoniga kelib turuvchi Fozil Yoʻldosh oʻgʻlining doston va termalari asosida shakllangan. Dastlabki asarlari – „Koʻklam“ (sheʼrlar, 1929), „Tong shabadasi“ (hikoyalar,1930). “Olov sovchiar” (1931), „Poyga“, „Oʻlim yovga“ (1932), „Daryo kechasi“ (1936), „Sheʼrlar“ (1937), „Oʻlka“, „Oygul va Baxtiyor“ (1939), „Baxt“ (1940), „Qoʻlingga qurol ol!“, „Ona va oʻgʻil“ (1942), „Ishonch“ (1943) sheʼriy toʻplamlari muallifi.

Sheʼrlari

Hamid Olimjon ijodining 1-davrida hikoyalar yozgan boʻlsada, uning isteʼdodi koʻproq lirik sheʼriyat tabiati bilan uygʻun boʻlgan. Dastlabki sheʼrlarida yangi adabiyot va yangi adabiy shakllar yaratish gʻoyasi hukmronlik qilgan. 30-yillarning oʻrtalariga kelib, hayotiy va ijodiy tajribasi oshishi bilan Hamid Olimjon ona-yurt tabiatidan, jamiyat va xalq hayotidan olgan boy taassurotlarini lirik sheʼr doirasida yorqin badiiy ifodalash sanʼatini egallay boshlagan („Kuychining xayoli“, „Ofeliyaning oʻlimi“, „Holbuki, tun…“, „Ishim bordir oʻsha ohuda“ va boshqalar). Ikkinchi jahon urushigacha boʻlgan ijodida 20-asr oʻzbek lirikasining yaxshi namunalari hisoblangan „Oʻrik gullaganda“, „Sevgi desam…“, „Tinim-sizdir yolgʻiz shabboda…“, „Shodlikni kuylaganimning sababi“, „Oʻzbekiston“ singari lirik sheʼrlarini yozgan. Bu sheʼrlar gʻoyaviy mundarijasi, shakli, goʻzal tili va uslubi bilan eʼtibor qozongan.

Dostonlari

1916-yil Jizzax qoʻzgʻolonining shafqatsizlik bilan bostirilganini koʻrgan shoir 30-yillarda sovet mamlakatida olib borilgan qurilishlar, roʻy bergan iqtisodiy va madaniy oʻzgarishlarni koʻrib, kelajakka katta umid bilan qaragan. Hamid Olimjon qalbi va shuurini egallagan shunday nekbin tuygʻu va xayollar uning ijodida romantik tasvir metodining shakllanishiga sababchi boʻlgan. Shoir faqat lirik sheʼrlaridagina emas, balki shu davrda yaratgan „Ikki qizning hikoyasi“ (1937), ayniqsa, „Zaynab va Omon“ (1938) dostonlarida ham voqelikni shu metod yordamida tasvir etishga intilgan.

Hamid Olimjon „Oygul bilan Baxtiyor“ (1937) hamda „Semurgʻ yoki Parizod va Bunyod“ (1939) dostonlarini xalq ertaklari motivlari asosida yaratgan. Bu asarlar erksevarlik gʻoyalari, oʻz taqdirini xalq va mamlakat taqdiri bilan bogʻlagan qahramonlari hamda badiiy jozibasi bilan kitobxonlar eʼtiborini qozongan. Ikkinchi jahon urushining dastlabki yillarida Hamid Olimjon oʻzbek folklori uchun xarakterli boʻlgan ona va oʻgʻil obrazlaridan, shuningdek, xalq ogʻzaki ijodiga xos tasvir usuli va vositalaridan yana ham keng foydalanib xalqni kurashga, mardlik va jasoratga ilhomlantiruvchi sheʼrlar yozgan („Qoʻlingga qurol ol!“, „Sharqdan Gʻarbga ketayotgan doʻstga“, „Qamal qilingan shahar tepasidagi oy“ va boshqalar). Ayni paytda u romantik tasvir usulidan foydalangan holda „Sevgi“, „Sen tugʻilgan kun“, „Jangchi Tursun“, „Roksananing koʻz yoshlari“ singari sheʼr va balladalarini yaratgan. Pogodin, Uygʻun va Sobir Abdulla bilan hamkorlikda „Oʻzbekiston qilichi“ (1942) dramasini yozgan, front safari (1943-yil, fevral) taassurotlari asosida esa publitsistik maqola va ocherklarini eʼlon qilgan.

Oʻzbek madaniy merosiga qoʻshgan hissasi

Hamid Olimjon adabiy ijod bilan birga IT ishlari bilan ham mashgʻul boʻlgan. Ammo u shu davrda yozgan maqolalarida vulgar sotsiologizm taʼsiridan chiqib keta olmay, ayrim millatparvar yozuvchilar ijodini qoralagan. 30-yillarning 2-yarmida esa Hamid Olimjon “Alpomish” xalq eposini nashrga tayyorlash va Navoiyning 500 yillik yubileyi munosabati bilan uning adabiy merosini oʻrganish jarayonida mumtoz oʻzbek adabiyoti va xalq ogʻzaki ijodiga katta mehr bilan yondashgan va madaniy merosimizning bu oltin sahifalarini toʻgʻri ilmiy pozitsiyadan turib talqin etgan. U Navoiy komitetining masʼul kotibi sifatida ulugʻ shoir merosini oʻrganish va asarlarini rus tiliga tarjima qilish ishiga katta hissa qoʻshgan. Hamid Olimjon tomonidan nashrga tayyorlangan „Alpomish“ dostoni (Fozil Yo’ldosh o’g’li) esa uzoq yillar davomida xalq ogʻzaki ijodi asarlarini oʻrganish va ilmiy nashrini tayyorlash ishida asos boʻlib xizmat qilgan.Hamid Olimjon adabiy ijodining muhim qismini badiiy tarjima tashkil etgan. U Pushkinning “Kavkaz asirasi” va “Suv parisi” dostonlari, M. Lermontovning “Zamonamiz qahramoni qissasidagi “Bela” va Gorkiyning “Chelkash” hikoyalari, N. Ostrovskiyning “Polat qanday toblandi” romani, A. Korneychukning “Platon Krechet” pyesasi, shuningdek, Bayron, Pushkin, Shevchenko, P.Tichina, M. Bezimenskiy, M. Svetlov, K. Simonov, V. Inber kabi shoirlarning ayrim sheʼrlarini oʻzbek tiliga tarjima qilgan.

Xotira

Hamid Olimjon 35 yoshida avtomobil halokati natijasida vafot etgan. Toshkent metropoliteni bekatlaridan biri, Yozuvchilar uyushmasining Adabiyotchilar uyi, Samarqanddagi viloyat teatriga Hamid Olimjon nomi berilgan. Toshkent shahrida shoir nomi bilan atalgan maydonda unga haykal oʻrnatilgan (1990). Ushbu hudud yaqinidagi mahalla ham adib nomi bilan ataladi.

Hamid Olimjonning o’zbek tilidagi asarlari

Oygul bilan Baxtiyor [Matn] : ertak- dostonlar / X. Olimjon. – Toshkent : Yangi asr avlodi, 2017.- 112 b. – ISBN 978-9943-27-988-9.

Hamid Olimjon. Zulfiya [Matn] : nazm / to’plovchi Sh. Otamurod. – Toshkent :

“O’zbekiston” nashriyoti, 2022. – 376 b. – ISBN 978-9943-8723-5-6.

Hamid Olimjon. Tong shabadasi [Matn] : hikoyalar,ocherklar, she’rlar / H. Olimjon. – Toshkent : “ Read book “ nashriyoti MCHJ, 2024-y. – 128 b. – ISBN 978-9910-9179-4-3.

Олимжон, Ҳ. Семурғ ёки Ойгул билан Бахтиёр [Матн] : достон / Ҳ. Олимжон. – Тошкент : Ўзбекистон, 1991. – 55 б.

5. Мукаммал асарлар тўплами : [Матн] : публицистика / таҳрир ҳайъати : С.

Азимов ва бошқ. – Тошкент : “Фан”, 1984. – 248 б.

Hamid Olimjonning rus tilidagi asarlari

6. Алимджан, Х. Избранные произведения [Текст] : стихи / Х. Алимджан ; пер.

узб.- Ташкент : “Г. Гуляма”, 1971. – 336 с.

7. Гулям, Айбек, Х. Алимджан [Текст] : стихотворения и поэмы / Г. Гулям.-

Москва : “Советский писателъ”, 1980. – 800 с.

8. Солнышко на листьях [Текст] : антология узбекской поэзии / сост. : А.

Наумов. – Ташкент : Ёш гвардия, 1989. – 240 с.

Hamid Olimjon haqidagi kitoblar

Мамажонов, С. Шоир дунёси [Матн] : рисола / С. Мамажонов. – Тошкент : ”Адабиёт ва санъат нашриёти”, 1974. – 224 б.

Мирзаев Сайдулла, Шермухамедов Саид. Хозирги замон ўзбек адабиёти

тарихи [Матн] : қўлланма / Т. Бобоев таҳр. – Тошкент : Ўзбекистон, 1993. –

11.Она тили ва адабиёти : [Матн] : дарслик / А. Рафиев, Н. Ғуломова. –

Тошкент : “Шарқ”, 2002.- 304 б.

12.Ўзбек шеърияти [Матн] : шеърлар / тўпловчи ва нашрга тайёрловчи У.

Қўчқоров. – Тошкент : ”Маънавият”, 2010. – 240 б. – Тит.в. ва матн парал.

ўзб. , рус, инг.тилларда. – ISBN 978-9943-04-116-5.

Internet sahifalaridan olingan ma’lumotlar

13. Hamid Olimjon hayoti va ijodi [Elektron resurs] : tafakkur. net /. – onlayn. –

Kirish tartibi : https://tafakkur.net/hamid-olimjon

14. Hamid Olimjon hayoti va ijodi [Elektron resurs] : tafakkur. net /. – onlayn. –

Kirish tartibi : https://tarix.sinaps.uz/hodisa/hamid-olimjon/

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Ziyo istagan qalblar uchun”

(O’zbek adabiyoti so’z san’atkori Asqad Muxtor

(1920.23.12 — 1997.17.04) tavallud topgan kuniga bag’ishlanadi).

Eslatma

Toshkent 2025

001

M 92

“Ziyo istagan qalblar uchun” (o’zbek adabiyoti so’z san’atkori Asqad Muxtor

(1920.23.12 — 1997.17.04) tavallud topgan kun) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : N. Isaqova. – Toshkent, 2024. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbek adabiyoti so’z san’atkori Asqad Muxtor (1920.23.12 — 1997.17.04) tavallud topgan kuniga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Asqad Muxtor shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada yozuvchining o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, yozuvchi haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslaridan u haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Bu yil atoqli adib, O’zbekiston xalq yozuvchisi Asqad Muxtor tavalludiga 104 yil to’ldi. Garchi u kishi vafotidan buyon salkam chorak asr o’tgan bo’lsa-da, asarlari bugun ham biz bilan birga yashamoqda. So’zi o’lmagan adibning o’zi ham o’lmaydi.

Asqad Muxtor – adabiyot mohiyatini teran anglagan va adabiyot xususida fikr almashmoq mumkin bo’lgan juda kam sonly adiblar sirasiga kirardi.

Asqad Muxtor (taxallusi; fam. Muxtorov, 1920.23.12, Farg‘ona—1997.17.4, Toshkent) — O‘zbekiston xalq yozuvchisi (1980). O‘rta Osiyo universitetining filol. fakultetini tugat-gan (1942). Andijon pedagogika institutida kafedra mudiri (1942— 45). “Yosh leninchi”, “Qizil O‘zbekiston” gaz.larida mas’ul kotib, bo‘lim mudi-ri (1945—48). O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi boshqaruvi kotibi (1957-69, 1985-88), uyushma boshqaruvi raisining o‘rinbosari (1965), “Sharq yulduzi” (1960—65), “Guliston” (1969—80) jur.lari, “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gaz.si bosh muharriri (1981-82).Dastlabki dostoni — “Bizning avlod-lar” (1939) Buxoro mehnatkashlarining o‘tmish hayoti haqida. Adib ijodida o‘zbek xalqining ma’naviy kamolotini ko‘rsatish masalasi muhim o‘rin egal-lagan. Bu niyatini u o‘zbek ishchi sinfi hayotini tasvirlash orqali amalga oshi-rishga intiladi. Shu jihatdan “Po‘lat quyuvchi” (1947) poemasi bilan “Daryolar tutashgan joyda” (1950), “Opa-singil-lar” (1954), “Tug‘ilish” (1961) asarla-ri o‘rtasida mushtaraklik bor. “Davr mening taqdirimda” (1964), “Chinor” (1969) romanlarida mehnat kishisining yuksak insoniy fazilatlari tasvir-langan. “Chinor” romani mazmun va sha-kliga ko‘ra o‘ziga xos asar bo‘lib, unda o‘zbek xalqi bosib o‘tgan tarixiy yo‘l, kishilar ruhiyati ifoda etiladi. Mehnat kishisi obrazi, uning yaratuvchilik fa-oliyati “Bo‘ronlarda bordek halovat” (1976) qissasida yangi qirralari bilan aks etdi. “Amudaryo” (1986) romani Afg‘onistondagi voqealar haqida hikoya qiladi. Adib qahramonlari fikrlovchi, mushohada yurituvchi, bahslashuvchi ki-shilardir. Bu hol uning lirikasi uchun ham xosdir. “99 miniatyura” (1962), “She’rlar” (1966), “Sirli nido” (1984) va boshqa kitoblariga kirgan nazmlari bilan o‘zbek poeziyasining boy imkoniyatla-rini namoyish qildi. Uning poetik ijodi hayotiy mazmunga to‘la, ko‘proq voqeaband, hajviyotga moyil. Ularda in-son hayotining o‘tkinchiligi va haqiqati haqidagi o‘ylar, inson va tabiat muno-sabatlariga oid mu-rakkab savdolar aks etgan. “Mardlik cho‘qqisi” (1948), “Yax-shilikka-yaxshilik” (1949), “Chin yurak-dan” (1956), “Dunyo bolalari” (1962), “Ildizlar”, “Jar yoqasidagi chaqmoq” (1984), “Kumush tola” (1988) va boshqa asar-lari bolalarga bag‘ishlangan. “Tong bilan uchrashuv” (1987) pesalar to‘plami nashr etilgan. “Uyqu qochganda” (1997) kitobi hozirgi hayot, ma’naviyat, madaniyat va ijod masalalariga bag‘ishlangan. Sofokl, Shekspir, shuningdek jahon adabiyoti yirik namoyandalarining ay-rim asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Asarlari bir qancha xorijiy tillarda bosilgan. Hamza nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofoti laureati (1972). “Do‘stlik” ordeni bilan mukofot-langan (1995). Asqad Muxtorning „Poʻlat quyuvchi“ poemasi va „Daryolar tutashgan joyda“, „Opa-singillar“, „Tugʻilish“ asarlari oʻrtasida mushtaraklik bor. „Chinor“ romanida esa mehnat kishisining yuksak insoniy fazilatlari tasvirlangan. „Chinor“ romani mazmun va shakliga koʻra oʻziga xos asar boʻlib, unda oʻzbek xalqi bosib oʻtgan tarixiy yoʻl, kishilar ruhiyati ifoda etiladi.Mehnat kishisi obrazi, uning yaratuvchilik faoliyati „Boʻronlarda bordek halovat“ (1976) qissasida yangi qirralari bilan aks etdi. „Amu“ (1986) romani Afgʻonistondagi voqealar haqida hikoya qiladi. Adib qahramonlari fikrlovchi, mushohada yurituvchi, bahslashuvchi kishilardir. Bu hol uning lirikasi uchun ham xosdir.Soʻngra u „Yosh leninchi“, „Qizil Oʻzbekiston“ gazetalari, „Sharq yulduzi“, „Guliston“ jurnallarida ishladi. Oʻzbekistondagi birinchi haftalik gazeta – „Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati“ning tashkilotchilaridan biri boʻldi. Yozuvchilar uyushmasida kotiblik qildi. Uning poetik ijodi hayotiy mazmunga toʻla, koʻproq voqeaband, hajviyotga moyil. Ularda inson hayotining oʻtkinchiligi va haqiqati haqidagi oʻylar, inson va tabiat munosabatlariga oid murakkab savdolar aks etgan. Asqad Muxtor jahonning Sofokl, Tagor, Pushkin, Lermontov, Blok, Mayakovskiy singari buyuk adiblarning asarlarini oʻzbek tiliga tarjima qildi va oʻzbek kitobxonlarining mehriga sazavor boʻldi. 1997 yil 17 aprelda Toshkent shahrida vafot etgan.

U haqida

1.Хозирги замон ўзбек адабиёти [Матн]: ўқув қўлланма / С. Мирзаев. –

Тошкент : Ўзбекистон, 1993. – 422 б.

2. Ризаев Ш. “Олам дарди чўктирган одам” : [Асқад Мухтор ҳақида сўз] / Ш.

Ризаев // Янги Ўзбекистон. – 2020. – 24 дек. – Б. 6.

3. Ғайрат Мажид. “Ватан борки, ҳаёт – саодат бор” : [Асқад Мухтор ҳақида

сўз] / М. Ғайрат // Янги Ўзбекистон. – 2020. – 24 дек. – Б. 6.

4. Ҳазратқулов, М. “Талабчан муҳаррир, меҳрибон устоз” : [Асқад Мухтор

таваллудининг 100 йиллигига] / М. Ҳазратқулов // Янги Ўзбекистон. –

2020. – 22 дек. – Б. 6.

5. Ҳамдамов, У. “Севдим мен замондош наслимни” : [Асқад Мухтор

таваллудининг 100 йиллигига] / У. Ҳамдамов // Янги Ўзбекистон. –

2020. – 10 дек. – Б. 6.

O’zbek tilidagi asarlari

Мухтор А. Чинор [Матн] : ривоятлар, ҳикоятлар, қиссалар / А. Мухтор. – Тошкент : Ўқитувчи , 1983. – 390 б.
Мухтор А. Бўронларда бордек ҳаловат… [Матн] : қисса / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1976. – 280 б.
Мухтор А. Тонг билан учрашув [Матн] : пьесалар / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1987. – 216 б.
Мухтор А. Илдизлар [Матн] : қиссалар ва ҳикоялар / А. Мухтор. – Тошкент : Ёш гвардия, 1984. – 176 б.
Мухтор А. Бухоронинг жинкўчалари [Матн] : қисса / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1981. – 144 б.
Мухтор А. Аму [Матн] : роман / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1986. – 320 б.
Мухтор А. Танланган асарлар. 4 томлик [Матн] : роман / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1972. – 648 б.

8. Мухтор А. Асарлар. 4 жилдлик [Матн] : шеърлар, достонлар / А.

Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1983. – 352 б.

9.Мухтор А. Асарлар. 3 жилд [Матн] : роман, қисса / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1982. – 528 б.

Мухтор А. Асарлар. 1 жилд. Опа – сингиллар [Матн] : роман / А.

Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1980. – 509 б.

Asqad Muxtor [Matn] : nasr va nazm / to’plovchilar : G’ayrat Majid, Ikrom Iskandar. – Toshkent : “ O’zbekiston ”, 2022. – 392 b.
Asqad Muxtor. Chinor [Matn] : roman / “Abadiy barhayot asarlar” turkumi. – Toshkent : “ Ilm-ziyo – zakovat”, 2020. – 432 b.

13. Asqad Muxtor. Opa – singillar [Matn] : roman / A. Muxtor. – Toshkent : “ Yangi asr avlodi”, 2023. – 544 b.

14. Asqad Muxtor. Bo’ronlarda bordek halovat [Matn] : qissa / A. Muxtor. –

Toshkent : “ Qaqnus media”, 2020. – 320 b.

15. Asqad Muxtor. Chodirxayol [Matn] : hikoyalar / A. Muxtor. – Toshkent :

“O’zbekiston”, 2021. – 192 b.

Rus tilidagi asarlari

1. Мухтар А. Молния над обрывом [Текст] : для детей среднего школьного возраста / А. Мухтар. –Ташкент : Юлдузча, 1988. – 240 стр .

2. Мухтар А.Чинара [Текст] : роман в легендах, рассказах и повестях / А. Мухтар. – Ташкент : Художественная литература, 1973. – 320 стр.

3. Мухтар А. Сестры [Текст] : роман / А. Мухтар. – Москва : Художественная литература, 1962. – 509 стр.

4. Мухтар А. Избранное [Текст] : роман в легендах, рассказах и повестях / А. Мухтар. – Москва : Художественная литература , 1990. – 559 стр.

5. Мухтар А. Узки улочки Бухары [Текст] : роман / А. Мухтар. – Москва : Советский писатель, 1988. – 415 стр.

6. Мухтар А. Каракалпакская повестъ [Текст] : повестъ / А. Мухтар. – Ташкент : Ташкент, 1958. – 528 стр.

7. Мухтар А. Время в моей судъбе [Текст] : роман / А. Мухтар. – Ташкент : Ташкент, 1965. – 485 стр.

8. Мухтар А. След руки [Текст] : роман / А. Мухтар. – Ташкент : Литература и исскуства, 1980. – 350 стр.

9. Мухтар А. Советский Узбекистан [Текст] : роман / А. Мухтар. – Ташкент : Узбекистан, 1974. – 240 стр.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Oybek – betakror adib, chin inson, buyuk qalb sohibi”

Oybek (10.01.1905 – 01.07.1968) tavalludining 120 yilligiga bag’ishlanadi.

Tavsiyaviy adabiyotlar ro’yxati

Toshkent

2025

001

O-38

“Oybek – betakror adib, chin inson, buyuk qalb sohibi”(10.01.1905 – 01.07.1968) tavalludining 120 yilligiga bag’ishlanadi [Matn] : tavsiyaviy adabiyotlar ro’yxati / Tuzuvchi : N. Isaqova. – Toshkent, 2025. – 4 b.

Hurmatli foydalanuvchilar! E’tiboringizga ulkan iste’dod sohibi, hozirgi zamon o’zbek adabiyotining mumtoz adibi, tom ma’nodagi xalqchil ijodkorga bag’ishlab tayyorlangan tavsiyaviy adabiyotlar ro’yxatini taqdim etamiz.

Ushbu qo’llanmadan mavzuga oid adabiyotlar o’rin olgan.

Oybek lirik shoir va ulkan adib sifatida dong taratgan . Uning kamalakdek tovlanuvchi serjilo va qudratli she’riyatini, purviqor va hikmatli nasrini kitobxonlar sevib o’qimoqda.

Oybek (taxallusi; asl ism-sharifi Musa Toshmuhammad oʻgʻli; 1905-yil 10-yanvar — Toshkent — 1968-yil 1-iyul) — shoir, yozuvchi, adabiyotshunos olim va jamoat arbobi. Oʻzbekiston xalq yozuvchisi (1965), Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi (1943). Oybek hunarmand-boʻzchi oilasida tugʻilgan. Dastlab Oqmasjid mahallasidagi eski maktabda (1911-1917), soʻng Munavvarqori Abdurashidxonov tashkil etgan „Namuna“ maktabida (1918-1921) boshlangʻich maʼlumot oladi. Shundan keyin Navoiy nomidagi taʼlim va tarbiya texnikum-internatida tahsil olgach (1921-1925), Toshkent unversitetining ijtimoiy fanlar fakultetida (1925-1927), Leningrad xalq xoʻjaligi institutida (1927-1929) oʻqiydi va ogʻir xastalikka chalingani sababli yana Toshkentga qaytib, Toshkent unversitetida oʻqishni tugatadi (1930). Oybek mehnat faoliyatini talabalik yillaridan boshlab, oʻrta maktab, texnikum va ishchilar fakultetlarida (1925-1927), va Xalq xoʻjaligi, Qishloq xoʻjalik va Pedagogika institutlarida til va adabiyot fanlaridan dars beradi, Toshkent institutining iqtisod fakultetida esa assistent sifatida xizmat qiladi (1930-1935-yillarda). Ayni paytda Madaniy qurilish ilmiy tadqiqot instituti (1933-yil) va Fanlar komiteti huzuridagi Til va adabiyot institutida (1934-1937-yillarda) ilmiy xodim boʻlib ishlaydi. 1937-yilda Sovet davlati qatagʻon siyosatining avj olishi Oybekning „millatchi“ va „milliy ittiqodchilar“ga xayrixoh kishi sifatida ishdan haydalishi hamda tazyiqqa uchrashiga sababchi boʻladi. Kambagʻal oiladan chiqqanligi va internatda tarbiyalanganligi tufayli qatagʻondan omon qolgan Oybek 1938-yil oxiridagina Oʻzbekiston oʻquv-pedagogika nashriyotiga tarjimon-muharrir sifatida ishga qabul qilinadi. 1941-1945-yillar urushining boshlanishi bilan u yana nomatlub shaxs sifatida quvgʻinga uchraydi. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasining tashkil etilishi bilan akademiyaning gumanitar boʻlimiga (1935-1951-yillar), Hamid Olimjon vafotidan keyin esa Oʻzbekiston yozuvchilari uyushmasi hayʼatiga rais, „Sharq yulduzi“ jurnaliga bosh muharrir (1945-1959-yillar) etib tayinlanadi; Til va adabiyot institutining direktori (1950-1952-yillar) hamda „Oʻzbek tili va adabiyoti“ jurnalining bosh muharriri (1958-1968-yillar) vazifasini bajaradi. 50-yillar avvalida yana qatagʻon toʻlqinining boshlanishi bilan Oybek insult xastaligiga uchraydi va uzoq, davom etgan xastalik oqibatida vafot etadi. Oybek adabiy faoliyatini shoir sifatida boshlagan. „Cholgʻu tovushi“ degan birinchi sheʼri 1922-yil „Armugʻon“ jurnalida bosilgan. Bu vaqtda u Choʻlpon, shuningdek, „yosh usmonlilar“ sheʼriyati taʼsirida boʻlib, ular ruhidagi sheʼrlaridan iborat „Tuygʻular“ (1926-yil) va „Koʻngil naylari“ (1929-yil) toʻplamlarini eʼlon qilgan. Oybek dastlabki ijodida davrning oʻtkinchi mavzulariga bagʻishlangan sarbast sheʼrlar yaratgan, ularning aksariyati „Mashʼala“ (1932-yil) toʻplamidan oʻrin olgan. Keyinchalik shoir lirik tuygʻu va kechinmalar tasviriga katta eʼtibor berib, „koʻngil lirikasi“ namunalarini yaratishga intildi. Uning bu boradagi izlanishlari, ayniqsa, „Yevgeniy Onegin“ sheʼriy romanini tarjima qilishi (1936-yil) jarayonida orttirgan tajribasi tufayli va Aleksandr Pushkin asarlaridagi lirizm taʼsirida yaxshi samaralar berdi. Oybekning „Chimyon daftari“ turkumiga kirgan, oʻzbek tabiatining fusunkor tarovati va betakror ranglarini oʻziga simirgan sheʼrlari nafaqat shoir sheʼriy ijodining, balki umuman oʻzbek lirikasining shoh namunalaridan biri boʻldi. Shoir bu sheʼrlari bilan oʻzbek sheʼriyatiga oybekona nafis lirizmni olib kirdi, nozik tuygʻu va kechinmalarni tasvirlash madaniyatini yanada mukammallashtirdi, lirik sheʼriyat tilini nafosat yogʻdulari bilan jilolantirib yubordi.

U haqida

1. Хозирги замон ўзбек адабиёти [Матн] : ўқув қўлланма / С. Мирзаев. –

Тошкент : Ўзбекистон, 1993. – 422 б.

2.Ойбек замондошлари хотирасида [Матн] : тўпловчи : Л. Қаюмов . –

Тошкент : Адабиёт ва саньат, 1979. – 224 б.

3.Каримов,Н. Ойбек. Ажойиб кишилар хаёти [Матн] : рисола / Н. Каримов. –

Тошкент : Ёш гвардия, 1985. – 200 б.

O’zbek tilidagi asarlari

1.Oybek [Matn] : nasr / to’plovchi Humoyun Akbar. – Toshkent : “O’zbekiston nashriyoti”, 2022. – 544 b.

2.Oybek. Bolalik xotiralarim [Matn] : qissa / Oybek. – Toshkent : “G’afur G’ulom”, 2018. – 272 b.

3. Oybek. Bolalik xotiralarim [Matn] : qissa / Oybek. – Toshkent : “Oltin qalam”, 2024. – 272 b.

4. Oybek. Bolalik [Matn] : qissa / Oybek. – Toshkent : “Sharq”, 2002. – 304 b.

5. Oybek. Navoiy [Matn] : roman / Oybek. – Toshkent : “Navro’z”, 2019. – 480 b.

6. Oybek. Qutlug’ qon [Matn] : roman / Oybek. – Toshkent : “Yangiyul Poligarph Service ”, 2019. – 368 b.

7.Ойбек. Қутлуғ қон [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Ўқитувчи”, 1975. – 345 б.

8.Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 2-том [Матн] : шеърлар / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1975. – 470 б.

9. Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 6-том [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1976. – 720 б.

10. Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 7–том [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1976. – 536 б.

11. Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами.14-том [Матн] : мақолалар / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1979. – 440 б.

12. Ойбек ижодий методи ва бадиий маҳорати [Матн] : тўплам / Ойбек ; масъул муҳаррир Ғаффор Мўминов. – Тошкент : “Фан”, 1985. – 206 б.

13. Ойбек. Асарлар. 1-том [Матн] : шеърлар / Ойбек. – Тошкент : “Ғафур Ғулом”, 1986. – 432 б.

14. Ойбек. Асарлар. 10-том [Матн] : таржималар / Ойбек. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат”, 1975. – 320 б.

15. Ойбек. Асарлар. 4-том [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Ғафур Ғулом”, 1969. – 424 б.

15. Ойбек. Нур қидириб [Матн] : қисса / Ойбек. – Тошкент : “Бадиий адабиёт”, 1957. – 250 б.

16. Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 10- том. Шонли йўл [Матн] : киноқисса / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1977. – 405 б.

17. Ойбек. Асарлар. 9-том. [Матн] : тадқиқотлар ва мақолалар / Ойбек ; масъул муҳаррир Ҳомил Ёқубов. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат”, 1974. – 352 б.

18. Ойбек. Болалик хотираларим [Матн] : / Ойбек ; масъул муҳаррир Ҳомил Ёқубов. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат”, 1974. – 352 б.

19. Ойбек. Болалик хотираларим [Матн] : қисса / Ойбек. – Тошкент : “Ёш гвардия”, 1963. – 272 б.

20. Ойбек. Бола Алишер[Матн] : қисса / Ойбек ; масъул муҳаррир Н. Каримов. – Тошкент : “Чўлпон”, 1995. – 80 б.

Rus tilidagi asarlari

1. Айбек. Мой голос [Текст] : стихотворения и поэмы / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1987. – 286 стр.

2. Айбек. Навои [Текст] : роман / Айбек . – Ташкент : Ёш гвардия, 1984. – 376 стр.

3. Айбек. Том второй. Навоий [Текст] : роман / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1985. – 368 стр.

4. Айбек. Навои [Текст] : роман / пер. с узб. М. Салье ; Стихи в пер В. Липко. – Ташкент : Гафур Гулям, 1983. – 424 стр.

5. Айбек. Навои [Текст] : роман / пер. с узб. – Москва : Писатель, 1948. – 400 стр.

6. Айбек. Навои [Текст] : роман / Айбек ; пер. с узб. / худож. Д. Шимилис. – Москва : Худож. лит., 1989. – 382 стр.

7. Айбек. Навои [Текст] : роман / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1968. – 200 стр.

8. Айбек. Далекая звезда моя [Текст] : стихи и поэмы / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1974. – 290 стр.

Yashnobod tuman Axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Said Ahmad – o’zbek adabiyotining hajvchi va yumoristi”

(Said Ahmad (10.06.1920 —05.12. 2007) tavalludining 105 yilligiga bag’ishlanadi)

Bibliografik sharh

Toshkent 2025

A 98

“Said Ahmad – o’zbek adabiyotining hajvchi va yumoristi” (Said Ahmad (10.06.1920 —05.12.2007) tavalludining 105 yilligiga bag’ishlanadi [Matn] : Bibliografik sharh / Tuzuvchi : N. Isaqova. – Toshkent, 2025. – 6 b.

Hurmatli foydalanuvchilar!

E’tiboringizga O’zbekiston xalq yozuvchisi, O’zbekiston qahramoni, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi Said Axmad tavalludining 105 yilligiga bag‘ishlab, “Said Ahmad – o’zbek adabiyotining hajvchi va yumoristi” nomli kitoblar ko‘rgazmasiga tayyorlangan bibliografik sharhni taqdim etamiz.

Bibliografik sharh Said Ahmad shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi.

Tarjimai holi

1920-yilning 10-iyunida Toshkent shahrining Samarqand darvoza mahallasida tugʻilgan. Uning bolaligi Elbek, Oybek, Gʻafur Gʻulom singari adiblar davrasida oʻtdi. Tabiatan qiziquvchan, tinib-tinchimas Said Ahmad adabiyotga kirib kelguncha juda koʻp sohalarda oʻzini sinab koʻrdi: agitplakatlar yozdi, artist boʻlishga urinib koʻrdi, doktorlik maktabida oʻqidi, qurilish texnikumida tahsil oldi, rassomlik maktabiga qatnadi, mashhur fotochi Pensonga shogird tushdi, gazetalarga xabarlar yozdi. U Nizomiy nomidagi pedinstitutda bir muddat oʻqigach, 1941-yilda „Mushtum“ jurnalida ishladi. 1942-1943-yillarda respublika radiosida, 1943-1947-yillarda „Qizil Oʻzbekiston“ gazetasida, 1948-1950-yillarda „Sharq yulduzi“ jurnalida mehnat qildi. 50-yillar boshida millatchi sifatida bir necha yil qamalib ham chiqdi. Milliy istiqlol yoʻlidagi xizmatlari uchun Said Ahmad 1999-yilda Oʻzbekiston Qahramoni unvoniga sazovor boʻlgan. Adib „Oʻzbekiston xalq yozuvchisi“ unvoniga, Davlat mukofotiga sazovor boʻlgan, „Buyuk xizmatlari uchun“, „Doʻstlik“ ordenlari bilan mukofotlangan.

Said Ahmad hikoyanavis sifatida tanilgan. Uning „Choʻl burguti“, „Lochin“, „Boʻston“, „Toʻyboshi“, „Jimjitlik“, „Turnalar“, „Hayqiriq“, „Alla“, „Muhabbatning tugʻilishi“, „Qorakoʻz Majnun“ singari oʻnlab hikoyalarida sadoqat, mehr, odamgarchilik, ishonch, eʼtiqod singari maʼnaviy qadriyatlar taʼsirchan aks ettirilgan. Adib hikoyalarida inson ruhiyati tovlanishlarini koʻrsatishga katta eʼtibor berganligi uchun ham bitganlari zavq bilan oʻqiladi va u prozaning shoiri hisoblanadi. Yozuvchi hajviy hikoyalar yaratish boʻyicha Qahhor anʼanalarini davom ettirgan ijodkordir. Uning „Sobiq“, „Qoplon“, „Oʻrik domla“, „Mening doʻstim Babbaev“, „Muzey“, „Boʻri ovi“, „Xandon pista“ kabi koʻplab hajviyalarida inson tabiatidagi qusurlar badiiy tatqiq etiladi. Said Ahmad hajviy soʻz jilolarini nozik payqaydi va undan mohirona foydalanadi.Uning qishloq mavzusidagi „Qadrdon dalalar“ (1949), „Hukm“ (1958) qissalari, chalkash insoniy taqdirlar mahorat bilan aks ettirilgan „Qirq besh kun“, „Hijron kunlari“ (1964), „Ufq boʻsagʻasida“ (1969) romanlaridan iborat „Ufq“ trilogiyasi, inson qismati turgʻunlik davri qabohatlari fonida tasvirlangan „Jimjitlik“ (1988) romani, Bolalar hayoti ifodalangan „Sherzod va Gulshod“ (1945), dunyoning yetti burchiga yoyilgan „Kelinlar qoʻzgʻoloni“ (1976), yolgʻiz moʻysafidning ruhiy iztiroblari aks ettirilgan „Kuyov“ (1986) singari sahna

asarlari adibning katta ijodiy mahoratlaridan dalolatdir.Said Ahmad istiqlol yillarida ham hayotdagi oʻzgarishlar haqida koʻplab maqola, badialar yozdi, avvalgidek quvnoq yumoristik, joʻshqin lirik hikoyalar yaratdi. “Xandon pista” (1994), “Bir oʻpichning bahosi” (1995) hajviy toʻplamlari, “Yoʻqotganlarim va topganlarim” (1998), “Qorakoʻz majnun” (2001), “Kiprikda qolgan tong” (2003) kitoblari, 3 jildli „Tanlangan asarlari“ (2000) chop etildi. „Yoʻqotganlarim va topganlarim“da Gʻafur Gʻulom, Oybek, Mirtemir, Shayxzoda, Saida Zunnunova va boshqa bir qator zabardast oʻzbek yozuvchi va shoirlarining jonli qiyofasini badiiy boʻyoqlarda ifodalab berdi. Istiqlol tufayli odamlar qismati va ruhiyatidagi yemirilishlar haqida bahs qiluvchi “Qorakoʻz majnun”, “Ot bilan suhbat”, “Azroil oʻtgan yoʻllarda” hikoyalari, qatagʻon davri xotiralari bilan bogʻliq. “Borsa kelmas darvozasi”, “Taqdir, taqdir…”, “Oftoboyim” hikoyalari, adibning oʻzi yaqindan

muloqotda boʻlgan ustoz adiblar, tengdoshlari, shogirdlari va nihoyat, oʻz hayot va ijod yoʻli haqidagi xotira esselari mustaqillik davri oʻzbek adabiyotida muhim hodisa boʻldi.Said Ahmadgagina xos nozik kuzatishlar, erkin, asov bir ruh, ham hazin, ham nurli, pokiza tuygʻular, begʻubor hazil mutoibalar bilan yoʻgʻrilgan xotira esselar bu janrning zamonaviy oʻzbek adabiyotidagi eng yaxshi namunalari qatorida turadi. Felyeton janrida ham samarali ijod qilgan. 1947-yil „xalq dushmani“ sifatida hibsga olingan. Stalin vafotidan soʻng oqlangan. „Kelinlar qoʻzgʻoloni“, „Kuyov“ komediyalari hozirgi Oʻzbek milliy akademik teatrida, „Kelinlar qoʻzgʻoloni“ dunyoning koʻplab mamlakatlarida sahnalashtirilgan. „Ufq“ asari asosida dramalar, „Oʻzbekfilm“ kinostudiyasida “Muhabbat mojarosi” filmi (1970) va boshqalar yaratilgan. “Doʻstlik” (1996), “Buyuk xizmatlari uchun” (1997) ordenlari bilan mukofotlangan. Said Ahmad 2007-yilning 5-dekabr kuni 87 yoshida vafot etdi.

Yosh avlod orasida taniqli yozuvchining adabiy merosini targ’ib qilish

maqsadida, uning asarlari va ijodi haqidagi adabiyotlar bilan tanishtiriishni

taklif qilamiz.

1. Said Ahmad. Ufq [Маtn]: trilogiya / S. Ahmad. – Тoshkent : Turon zamin,

2024. – 512 b.

Xalqimizning urush yillardagi hayoti, bir-birlariga bo’lgan mehri, insoniyligi ko’ngilingizni g’ururga to’ldiradi.Yoshlarimizga hayot maktabidan saboq beradigan ushbu asar uyingiz va ko’nglingizni nurga to’ldirishiga ishonamiz.

2. Said Ahmad. Jimjitlik [Маtn] : roman / S. Ahmad. – Тoshkent : Turon zamin, 2024. – 320 b.

Roman yovuzlik bilan ezgulikning abadiy kurashiga bag’ishlangan. Muallif o’tgan o’n to’rt yil davomida romanni qayta tiklash uchun ko’p urindi.

3. Said Ahmad. Ufq [Маtn]: trilogiya / S. Ahmad. – Тoshkent : Sano-standart, 2019. – 680 b.

Trilogiyada XX asr o’rtalarida xalq boshiga tushgan urush musibatlari,hijron alamlari, odamlari ko’ksidagi armonlari yozuvchi iste’dodiga xos ehtiros, zo’r ilhom bilan aks ettrilgan.

4. Саид Аҳмад. Қадрдон далалар [Матн]: повесть ва ҳикоялар / С. Аҳмад. – Тошкент, Давлат Бадиий Адабиёт, 1957. – 296 б.

“Қадрдон далалар” – Саид Аҳмаднинг биринчи йирик асари. Унда адиб пахталичиликни ривожлантириш, қўриқ ва бўз ерларни ўзлаштириш соҳасида жонбозлик кўрсатган замондошлар ҳаёти ҳақида.

5. Саид Аҳмад. Сайланма. 3 жилдлик [Матн]: қиссалар, хажвлар, миниатюралар. 1-жилд. / С. Аҳмад. – Тошкент : Адабиёт ва саньат, 1980. – 392 б.

Саид Аҳмад ўзининг ранг-баранг ҳикоялари, публицистик мақолалари, реалистик қиссалари ва хушчақчақ комедиялари билан ҳозирги замон ўзбек адабиётида муносиб ўрин эгаллайди.Ушбу биринчи жилд “Хукм”, “Суд” сингари қиссалар ва ҳажвий ҳикоялари ташкил топди.

6. Саид Аҳмад.Уфқ [Матн]: трилогия / С.Аҳмад. – Тошкент : Шарқ, 1995. – 233 б.

Трилогияда XX аср ўрталарида халқ бошига тушган уруш мусибатлари, ҳижрон аламлари, одамлари кўксидаги армонлари ёзувчи истеьдодига хос эхтирос, илҳом билан акс эттирилган.

Abdulla Qahhor. Mirkarim Osim. Said Ahmad [Matn] : nasr / to’plovchilar M. Toshpo’latov, L. Bo’rixon. – Toshkent : “O’zbekiston” nashriyoti, 2022. – 592 b.

O’zbek nasri turmush voqeligini ifodalash, inson obrazani aks ettrishda jahon adabiyotidagi ilg’or an’analarini ijodiy o’zlashtirishda dadil odimlab borayotgan yozuvchilardan Said Ahmad bo’ladi.Said Axmad hikoyalarida personajlar portreti aniq, qabartirib chiziladi. Ularda o/zbek nasri turmush voqealarini ifodalash, inson obrazini aks ettirishda jahon adabiyotidagi ilg’or an’analarni ijodiy o’zlashtirishda dadil odimlab borayotganini namoyon qiladi.

8. Abdulla Qahhor.Mirkarim Osim. Said Ahmad [Matn] : nasr / to’plovchilar M. Toshpo’latov, L. Bo’rixon. – Toshkent : “O’zbekiston” nashriyoti, 2022. – 592 b.

#yashil_makon

In connection with the declaration of 2025 as the “year of environmental preservation and “green” economy” in Uzbekistan, a book-painting exhibition was organized at the Yashnabad District Information Library Center in 2025. Through books, materials, articles from the exhibition, readers gain knowledge and insights into environmental conservation, green economics, and environmental preservation. The exhibition is designed for a wide audience of readers.

Ijtimoiy tarmoqlarda biz bilan birga bo’ling!
👇🏻👇🏻👇🏻 Facebook | Instagram | Telegram | You Tube | Twitter

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Kitob xazinalar kaliti”

AXBOROT BYULLETENI

Toshkent 2025

K 47

“Kitob xazinalar kaliti” [Matn] : Axborot bulleteni / Tuzuvchi M. T. Kavlasheva ; Yashnobod tuman axborot- kutubxona markazining Axborot-bibliografiya xizmati. – Toshkent, 2025. – 8 b.

Hurmatli Foydalanuvchilar!

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazining 2025-yil 3-chorak davomida kutubxona fondiga kelib tushgan adabiyotlarga tuzilgan Axborot bulletenini taqdim etamiz. Axborot bulleteni o’zbek va jahon adabiyoti asarlaridan iboratdir. Adabiyotlar lotin va kirill alifbosi tartibida joylashtirilgan.

UO’K 821.512 Said Anvar.

A-63 Osmondan tushgan odamlar [Маtn] : qissa / S.

Anvar. – Toshkent : “Pharos ambition” nashriyoti MCHJ,

2023. – 192 b. – ISBN 978-9910-0462-1-9.

Kulgi muxlislari Said Anvarni O’zbekiston televideniyasida namoyish etilgan “Jiblajibon” teleserialining muallifi sifatida yaxshi tanishadi. Aslida Said Anvar Ne’mat Aminov, Said Ahmad, Anvar Muqimov, Anvar Obidjon singari hajv ustalaridan keyin adabiyotimizga dadil kirib kelgan is’tedodli hajvchilardan sanaladi. Mazkur to’plamdan joy olgan hajviyalar bu fikrimizni isbotlaydi

UO’K 821.512 Abdullayev, Chingiz.

A-15 “Borsa kelmas”dan qaytganlar [Маtn] : roman / Ch.

Abdullayev : tarjimon Baxtiyor Rizo. – Toshkent : “Yangi

asr avlodi”, 2023. – 88 b. – ISBN 978-9943-8594-3-2.

Asarda sobiq ittifoq parchalanib ketganidan so’ng Rossiya Federasiyasi tashqi razvedka xizmati tomonidan Afg’onistonda o’tkazilgan ana shunday – mohiyat faqat razvedkachilar guruhi rahbarigina ma’lum-u, qolganlardan mutlaqo maxfiy tutilgan juda muhim jangovar operasiya, bu jarayonda bosib o’tilgan yo’l mashaqqatlari, qator to’qnashuvlar tafsilotlari, voqealar rivoji bilan bog’liq tarixdagi xatolar, xotiralar va AQSH maxsus xizmatlari bilan xufiyona raqobat haqida hikoya qilinadi..

UO’K 821.512 Abdurazzoq, Bahodir.

A-15 Qora kiyik ta’qibi [Matn] : qissa-hikoyalar / B.

Аbdurazzoq. – Toshkent : ““Pharos ambition” nashriyoti

MCHJ, 2023. – 192 b. – ISBN 978-9943-9462-3-3.

Ushbu to’plamdan Bahodir Abdurazzoqning “O’toldirgich, “Osiyning intihosi” nomli qissalar hamda hikoyalari o’rin olgan. Birinchi qissa detektiv janrda yozilgan bo’lsa, “Osiyning intihosi” ilmiy-fantastik qissa.

UO’К 821.512 Ali, Muhammad.

A-15 Amir Temur qalbida chaqnagan nur [Matn] : risola

/ M. Ali. – Toshkent : “DAVR-PRESS” NMU, 2019. – 352 b.

– ISBN 978-9943-5828-0-4.

Ushbu kitob dialog, ya’ni dilkash suhbat tarzida yozilgan, boshqacha aytganda, uni ko’ngildagi gaplar, deyish mumkin. Mualliflar hech kim bilan bahslashmaydilar, tortishmaydilar, Sohibqiron Amir Temur shaxsi, faoliyati, tariximiz, Mustaqilligimiz, adabiyot, xilma-xil taqdirlar, odamlar haqida o’z fikrlarini bildirib o’toqlashadilar, o’quvchini beixtiyor suhbatga chorlaydilar.

UO’K 821.512 Said Ahmad.

А-97 Yo’qotganlarim va topganlarim [Matn] : xotiralar

/ S. Аhmad. – Tоshkent : “Turon zamin” nashriyoti,M.CH.J,

2024. – 416 b. – ISBN 978-9943-9533-0-9.

O’zbekiston xalq qaxramoni, O’zbekiston xalq yozuvchisi

Said Ahmadning ushbu asari adibning ustozlari, shogirdlari,

yaxshi-yomon kunlarida birga bo’lgan yor-u do’stlari

haqida.Kitobni o’qir ekansiz, o’zbek adabiyotiga Benazir hissa

qo’shgan G’afur G’ulom, Oybek, Abdulla Qahhorlarning

ijodxonasiga kirgandek bo’lasiz.

UO’K 821.512 A’lam, Zohir,

A-93 Afandining qirq bir pashshasi [Матн] : qissa / Z.

A’lam. – Тоshkent : ““Pharos ambition” nashriyoti MCHJ,

2023. – 152 b. – ISBN 978-9910-8727-8-3.

Nasriddin Afandining hangomalari jahon bo’ylab keng tarqalgan bo’lib, mazmun va mantiq jihatidan turlichadir. Ularning aksariyatida Nasriddin Afandi o’zining aqli, zukkoligi, va topqirligi, kulgusi bilan zamona zo’rlarining, firibgarlarning haqiqiy basharasini ochadi, ularni yengadi, yakson qiladi.

UO’К 821.512 Fayziyev, Turg’un.

F-20 Temuriy malikalar [Matn] : risola / T. Fayziyev. –

Tоshkent : “Ziyo” nashr, 2023. – 176 b. – ISBN

978-9943-5882-4-0.

Temur va temuriy shahzodalar XIV asrning ikkinchi yarmidan XVI asrning birinchi choragigacha O’rta Osiyo, Shimoliy Afg’oniston, qisman Eron hamda Iroq mamlakatlarida hamkorlik qilganlar. Shaxzodalar singari temuriylar sulolasiga mansub malikalar orasida ham is’tedodli siyosatdon, yetuk vahassos shoiralar yetishib chiqqan. Ular tarix zarvaraqlarida o’zlaridan o’chmas iz qoldirganlar. Mazkur risolada Saroymulkxonim, Gavharshodbegim, Shodimulk og’o, Arjumandbonu, Zebunissobegim singari is’tedodli temuriy malikalar haqida qiziqarli ma’lumotlar o’rin olgan.

UO’K 821.512 Hayit, To’lqin,

H-19 Amir Temur haqida hikoyalar [Mаtn] : to’plam / T.

Hayit. – Tоshkent : “Zabarjad Media”, 2023. – 23 b. –

ISBN 978-9910-9142-0-9.

Ushbu to’plamga To’lqin Hayitning “Amir Temur haqida hikoyalar” turkumidagi ijod namunalari kiritilgan. Buyuk davlat arbobi, Sohibqiron nomlarini qozongan sarkardaning hamma ham bilmaydigan yetuk ma’naviy qiyofasi u haqdagi tarixiy-badiiy rivoyatlar orqali oddiy, soda, ravon tilde yoritib beriladi. To’plam keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

UO’К 821.512 Mopassan, Ge.

M-74 Notanish mahbubam [Маtn] : hikoyalar / Gi de.

Mopassan ; tarjimonlar : Nodirabegim Ibrohimova va b. –

Тoshkent : “Ziyo nashr” , 2022. – 160 b. – ISBN 978-9943-

8576-2-9.

Qo’lingizdagi to’plamdan jahon adabiyotida o’ziga

xos o’rin tutgan adiblar qalamiga mansub hikoyalar o’rin

olgan.Kitobda jamlangan hikoyalar ravon tili, voqealar

bayoni, mavzular rang-barangligi bilanajralib turadi.

UO’К 159.9 Ona tilim – mangu makonim [Matn] : she’rlar / to’plab

О-80 nashrga tayyorlovchilar : M. Zohidova va boshq. – Toshkent :

“Yangi asr avlodi”, 2022. – 384 b. – ISBN 978-9943-8590

-5-0.

Til – har bir xalqning, har bir millatning tarixini, ma’naviyatini, madaniyatini ifadalovchi vositadir. Aynan shuning uchun ham til Davlat suverenitetining asoslaridan biri sifatida e’tirof etiladi. Mazkur kitobda ona tilimiz – o’zbek tiliga bag’ishlangan she’rlar to’plandi va keng kitobxonlarga taqdim etilmoqda. Maqsad – sohir so’z egalarining tashbehi bilan tilimizni yana bir katta ulug’lash va eng chiroyli ta’riflar bilan ko’ngillarini zabt etishdir.

UO’К 37.016 Prezident maktabiga tayyorgarlik 2; Muammoni hal

P-84 qilish, Tanqidiy fikrlash, Ingliz tili [Matn] : o’quv

qo’llanma / J. Abduvaliy va boshq. – Tоshkent : “Zamin

nashr”, 2023. – 232 b. – ISBN 978-9910-8841-9-9.

Mazkur kitob Prezident va ixtisoslashgan maktablarga kirishga tayyorlanayotganlar uchun imtihonlar shaklida tuzilgan o’quv qo’llanmalar. Shuningdek, kitobdagi masalalar o’quvchilarga mantiqiy va tanqidiy fikrlashini kuchaytirishda, ingliz tili ko’nikmalarini mantiqiy nuqtai nazardan o’rganishda katta yordam beradi. Mazkur o’quv qo’llanma umumiy o’rta ta’lim maktablarining matematikaga, mantiqiy masalalar yechishga qiziquvchi o’quvchilariga mo’ljallangan.

UO’К 94(575.1) Sog’uniy, Alixonto’ra.

S-84 Temur tuzuklari [Matn] : / A. Sug.oniy. – Tоshkent :

“ Shodlik nashriyoti”, 2020. – 152 b. – ISBN 978-9943-5399-

6-9.

Amir Temurning odilona siyosati va qonunlarning barcha sohalarda adolatli amalga oshirilishi shunday hayrotomuz natijalar berdiki, mo’g’ullar bir yuz ellik yil davomida vayronaga aylantirgan Turon yurti Sohibqiron hukmronligi zamoniga kelib, qisqa vaqt oralig’ida jahonning barcha sohalarida eng qudratli, iqtisodiy barq urgan, madaniy hayoti yuksalgan, bunyodkorligi bemisl rivojlangan mamlakatga aylandi.

13. UO’К 34.006 Sog’uniy, A.

S-10 Amir Temur. “Temur Tuzuklari”[Matn] : memuar

asar / forschadan Alixon Sog’uniy va Habibullo Karamatov

tarjimasi. – Тоshkent : “Ilm –ziyo-zakovat”, 2020. – 144 b. – ISBN

978-9943-6324-8-6.

“Temur tuzuklari” asari ikki qismdan iborat. Birinchi qismda

Amir Temurning tarjimai holi,ijtimoiy-siyosiy faoliyati

uning Movarounnahrda markaziy hokimiyatni qo’lga kiritishi,

siyosiy tarqoqlikka barham berishi, markazlashgan davlat

tuzishi, 27 mamlakatni, o’z tasarrufiga kiritishi, buyuk

sohibqiron tilidan ixcham tarzda bayon etilgan..

14. UO’К 94(575.1) Vooglayd, Yulo

V-94 Vatandoshlik dasturi [Matn] : o’quv qo’llanma / Y.

Vooglayd. – Тоshkent : “Trust and Support”, 2023. –

528 b. – ISBN 978-9943-8623-3-3.

Ushbu kitob eston olimi Yulo Vooglayd tomonidan yozilgan bo’lib, unda insoniyat oldida turgan muhim masalalar – inson, hayot, yashash muhiti, jamiyat, madaniyat, mehnat, rahbarlik, hamkorlik…. Kabi mavzular asosida o’ziga xos tarzda yoritiladi. Asar eston jamiyatiga yo’naltirilgan bo’lsa-da unda Estoniya juda kam tilga olinadi va umumiy ma’noda asarni, butun post sovet jamiyatlari uchun yozilgan deyish mumkin. Ushbu qo’llanmani vatandoshga aylanishni istaydigan, vatandosh bo’lib qoladigan va o’zini vatandoshlardek tutadigan vatanparvar insonlar uchun yozilgan desak, ayni haqiqat bo’ladi.

15. UO’К 821.512 Vohidov, Erkin.

V-28 She’rlar to’plami [Matn] : “Adabiyotimizning

so’nmas yulduzlari” turkumi / E. Vohidov. – Тоshkent :

“Zukko kitobxon” nashriyoti, 2023. – 128 b. – ISBN 978-

9943-9295-8-6.

O’zbekiston xalq shoiri Erkin Vohidovning she’rlarida hayotga, go’zallikka muhabbat, yovuzlikka, tubanlikka nafrat yaqqol sezilib turadi. Ha bu adib butun bir hayoti davomidas ezgulikni, muxabbatni, samimiyatni, tinchlikni ulug’lab, yovuzlikni, jaholatni urushni qoralagan.

UO’К 821.512 Xudoyberdiyeva, H.

X-21 Navro’z [Matn] : she’rlar / H. Xudoyberdiyeva. –

Тоshkent : “Turon zamin”, 2025. – 160 b. – ISBN 978-9943-

8864-9-2.

Umr o’tkinchi. Adabiyot abadiydir. Xalqimiz ko’ngliga xush yoqqan har bir hikoya, har bir she’r borki, yillar o’tsada, o’z qadrini yo’qotmaydi. Ijod namunalarini qayta-qayta tasanno aytamiz. Ularning asarlari zamiridagi xulosalarni mushohada etib, go’yoki ular bilan dildan tillashgandek bo’lamiz.

УЎК 342.727 Баҳриев, Карим.

Б-43 Сўз эркинлиги ҳақида сўз. Сайланма [Maтн] :

публицистик нашр / К. Баҳриев. – Тошкент : “Oltin meros

press”, 2023. – 480 b. – ISBN 978-9943-9388-3-4.

Қўлингиздаги “Сўз эркинлиги ҳақида сўз” китобида инсоннинг фикрлаш ва сўзлаш, мулоқот ва муҳокама қилиш эркинлигининг моҳияти, тақдири , аҳамияти ва истиқболидан сўз юритилади. Ҳақли таъкидлангани каби, ҳокимиятнинг журналистларга ва оммавий ахборот воситаларига муносабати – бу ҳокимиятниншг ўз фуқароларига муносабатини кўрсатади, чунки сўз эркинлиги ана шу фуқароларнинг эркинлигидир.

УЎК 821.512 Али, Муҳаммад.

А-40 Улуғ Салтанат [Maтн] : роман-эпопея. Учинчи жилд /

М. Али. – Тошкент : Янги аср авлоди, 2024. – 592 b. –

ISBN 978-9910-790-40-9.

Ўзбек адабиётида биринчи роман-эпопея сифатида таърифланган, Соҳибқирон Амир Темур ҳаётига бағишланган тўрт китобдан иборат “Улуғ Салтанат” роман-эпопеяси Ўзбекистон халқ ёзувчиси Муҳаммад Али томонидан йигирма йил давомида (1993-2013) қоғозга туширилган. “Мироншоҳ Мирзо” романида 1392-1399 йиллар воқеалари қаламга олинган.

УЎК 821.111 Олкотт, Луиза Мей.

О-54 Кичкина хонимлар [Maтн] : роман /

Луиза Мей Олкотт. – Тошкент : “Global books”, 2022. – 416

b. – ISBN 978-9943-8176-8-5.

Америкалик ношир Томас Найлснинг илтимосига

биноан ўша замон қизларига атаб ёзилган “Кичкина хонимлар” Луиза Мей Олкоттнинг энг машҳур, жаҳон адабиёти рўйхатларида ўрнию эътирофини топган романлардан. Тўрт опа-сингил – Мег, Жо, Бес ва Эмининг бири бошқасиникига ўхшамас феъли, сргузаштлари, покиза орзулари бетакрорлиги билан ажралиб туради.Ушбу китоб

қисман биографик асар ҳамдир. Муаллиф ўз опа-сингилларни прототип қилиб танлайди ва “Жо аслида менман” дея кундаликларида қайд этади. Ёзувчи ноҳақликка исён, қиз боланинг оила, рўзғор ташвишларига кўмилиб эмас, жамиятга манфаатли ишларга ҳам ҳисса қўша олишига диққатни қаратади.

УЎК 821.512 Хўжа, Азиз Нур ва бошқалар.

Х-98 Ватанга вафо [Maтн] : тўплам / А. Хўжа. – Тошкент

: “Янги аср авлоди”, 2020. – 160 b. – ISBN 978-9943-20-

680-9.

Ушбу тўпламга сирдарёлик ёш ижодкорларнинг шеърлари, кичик-кичик ҳикоялари жамланган. Ҳар бир асарни ўқиганингизда, сўз қудратини ёшгина идроки-ла англаб, ўзига хос фикрлаб, бетакрор ташбеҳлар топишга интилаётган ёшлар ижодий қобилиятига беихтиёр қойил қоласиз. Самимийлик, беғуборлик билан йўғрилган асарлар шеъриятимизнинг эртанга куни ишончли қўлларда дея бизда умид уйғотади.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Cho’lpon– millat va erk kuychisi”

Bibliografik sharh

(Abdulhamid Cho’lpon(1897 —1938) tavalludining 128 yilligiga bag’ishlanadi)

Toshkent 2025

Ch 42

“Cho’lpon–millat va erk kuychisi” (Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon (1897 —1938) tavalludining 128 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Bibliografik sharh / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2025. – 7 b.

Hurmatli foydalanuvchilar!

E’tiboringizga yangi o’zbek she’riyatining asoschilaridan biri, shoir, tarjimon, dramaturg va ma’rifatchi Abdulhamid Cho’lpon tavalludining 128 yilligiga bag‘ishlab, “Cho’lpon– millat va erk kuychisi” nomli kitoblar ko‘rgazmasiga tayyorlangan bibliografik sharhni taqdim etamiz.

Bibliografik sharh Abdulhamid Cho’lpon shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi.

Adabiyot va san’atga, madaniyatga e’tibor, bu, avvalo, xalqimizga e’tibor, kelajagimizga e’tibor ekanini, buyuk shoirimiz Cho’lpon aytganidek, adabiyot, madaniyat yashasa, millat yashash mumkinligini unutishga bizning also haqqimiz yo’q.

Shavkat Mirziyoyev

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti

O‘zbek adabiyotining atoqli namoyandasi Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Yunusov — Cho‘lpon 1897-yilda Andijonning “Qatorterak” mahallasida ziyoli oilasida dunyoga kelgan.

Adibning ijodi 1913-1914-yillardan boshlangan bo‘lib, u avval “Qalandar”, “Mirzaqalandar”, “Andijonlik” va nihoyat Cho‘lpon (Tong yulduzi) taxallusi bilan ijod qila boshladi. U ham shoir, ham nosir, ham dramaturg sifatida o‘z xalqi adabiyoti ravnaqiga salmoqli hissa qo‘shdi. Uning dastlabki asarlari “Sadoi Turkiston”, “Sadoi Farg‘ona” kabi mahalliy ro‘znomalarda, shuningdek, Orenburgda chiqadigan “Sho‘ro” nomli oynomada ham nashr etiladi. Xususan, Cho‘lponning “Ishtirokiyun”, “Qizil bayroq”, “Turkiston” hamda “Buxoro axbori” kabi ro‘znomalardagi faoliyati ham uning ijodiy shakllanishida mahorat maktabi bo‘lib xizmat qildi.

Cho‘lpon ocherknavis va publitsist sifatida ham barakali ijod qildi. 1914-1917-yillarda “Bahor ovullari”, “O‘sh”, “Vatanimiz Turkistonda temir yo‘llar” hamda “Do‘xtir Muhammadiyor” asarlarida madaniyat va ma’rifat targ‘ibotchisi sifatida maydonga chiqdi. Oktyabr to‘ntarishidan keyingi 1920-1924-yillarda hayotda sodir bo‘layotgan xush va noxush o‘zgarishlarni qalamga oldi. Uniig “Yo‘lda bir kunduz”, “Yo‘lda bir kecha”, “Sharq poyezdi keldi”, “Sharq uyg‘ongan”, “Chimkent”, “Quturgan mustamlakachilar”, “Yo‘l esdaligi” singari o‘nlab sayohat ocherklari va publitsistik maqolalari yaratildi.

Shoir 1922-1926-yillarda o‘zining “Tong sirlari”, “Uyg‘onish” va “Buloqlar” kabi uchta she’riy to‘plamini nashr ettirdi. 30-yillarga kelib “Soz” va “Jo‘r” kabi she’riy to‘plamlari tayyorlandi. Ammo “Soz”i chop etiladi-yu, “Jo‘r” to‘plami katag‘onlik shamoli tuzog‘iga ilinib, qolib ketadi. Shoir to‘plamlari orasida “Buloqlar” (1922) ajralib turadi. Unda shoir yaxlit holda mazlum Sharq taqdiri fojeasi haqida o‘z qarashlarini to‘kib soladi. To‘plam besh bo‘limdan iborat bo‘lib, “Sharq uchun”, “Sezgilar”, “Sevgi”, “Qora yo‘llar” va “Qor qo‘ynida” deb nomlanadi.

Cho‘lpon 1925-yillarga kelib “Muhit kuchli ekan, egdim bo‘ynimni” deya ijod sohasida qarashlarining o‘zgarganligini e’tirof etadi. Uning “Mening tovushim”, “Kuz”, “Buzilgan o‘lkaga”, “Yupatmoq istagi” kabi dardchil she’rlari yoniga “Qizil bayroq”, “Xalq”, “Qo‘zgolish”, “Qor”, “Bir tilla qo‘ng‘iz”, “Yaproq uchun” kabi umidli, armonli va fayzli she’rlari qo‘shildi. Shoir yaratgan ikki yuzdan ortiq she’riy asarlar o‘z xalqi, yurti, baxti, kelajagi, mustaqilligi, ozodligi haqidagi kurashning adabiy solnomalaridandir.

Cho‘lpon yetuk lirik shoirgina emas, yirik nosir sifatida o‘nlab publitsistik maqolalar, ocherk va hikoyalar, “Qor qo‘ynida lola”, “Yov» qissalari va “Kecha va kunduz” (1938) kabi ajoyib romanining birinchi (“Kecha”) qismini nashr ettirgan iste’dodli adib hamdir.

U dramaturg sifatida ham salmoqli ijod qilgan. Uning “Xalil farang”, “Cho‘rining isyoni” kabi kichik pyesalari, “O‘rtoq Qarshiboyev”, “Mushtumzo‘r” kabi yetuk dramalari hamda ko‘p vaqt sahnadan tushmagan “Yorqinoy” pyesalari mashhur bo‘lgan. Shuningdek, rus yozuvchisi V.Yan bilan hamkorlikda “Hujum” dramasini yaratgan.
Cho‘lpon adabiy tanqid sohasida “Sho‘ro hukumati va sadoi nafisa”, “Adabiyot nedur?” kabi mazmunli maqolalar ham yaratgan. Shuningdek, Cho‘lpon mohir tarjimon sifatida M. Gorkiyning “Ona”, A. Pushkinning “Dubrovskiy” qissasi va “Boris Godunov” kabi pyesalarini hamda V. Shekspnrnnng mashhur “Hamlet”ini o‘zbekchaga o‘girgan.

Abdulhamid Cho‘lpon ham Fitrat va Abdulla Qodiriy kabi qatag‘onlik siyosati qurboni bo‘lgan. U 1937-yilning 14-iyulida qamoqqa olinib, 1938-yilning 4- oktabrida otib tashlangan. 1956-yilda oqlanib, 1991-yildagina birinchi bor “Yana oldim sozimni” nomi bilan eng yaxshi she’riy asarlari to‘plam holida nashr etildi. Keyingi bir jildlik kitobidan uning kengaytirilgan tarjimai holi, (prof. O. Sharafiddinov) “Kecha va kunduz” romani o‘rin olgan.

Hozirgi kunda Cho‘lpon nomida nashriyot, ko‘cha, mahalla, kutubxona va maktablar qo‘yilgan. Uning Fozila (1906), Foiqa (1903) ismli qizlari va nabiralari Namanganda yashaydi. Unga 1991-yil 25-sentabrda “Yana oldim sozimni” kitobi uchun Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Respublikasi Davlat mukofoti berildi.

Yosh avlod orasida taniqli shoirning adabiy merosini targ’ib qilish maqsadida, uning asarlari va ijodi haqidagi adabiyotlar bilan tanishtiriishni taklif qilamiz.

Quronov, Dilmurod. Jadidlar. Abdulhamid Cho’lpon [Matn] : risola / D. Quronov. – Toshkent : Yoshlar nashriyot uyi, 2022. – 160 b.

XX asr o’zbek adabiyotiningayrim yangilanishlar Cho’lpon faoliyati bilan bog’liq. Adabiyotshunos Dilmurod Quronovning ushbu risolasida otashin shoir, iste’dodli adib Abdulhamid Cho’lponning hayoti va ijodi, xususan, she’riyati hamda nasriy asarlari muhokama qilinadi. Risola keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Cho’lpon, Abdulhamid. Qor qo’ynida lola [Matn] : hikoyalar / A. Cho’lpon. – Toshkent : “Ziyo nashr” nashriyoti, 2023. – 128 b.

Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lponning adabiyotimizdagi o’rni beqiyos. Uning “Kecha va kunduz” romani, betakror she’rlari rus va jahon adabiyotidan qilgan tarjimalari hanuzgacha sevib mutolaa qilinadi. Qo’lingizdagi ushbu kitob Cho’lponning hikoyalari, adib tomonidan o’zbek tiliga o’girilgan asarlardan saralandi.

Cho’lpon, Abdulhamid. She’rlar, hikoyalar, she’riy va nasriy tarjimalar [Matn] / A. Cho’lpon. – Toshkent : “Zabarjad Media” nashriyoti, 2022. – 336 b.

Xalq ma’naviyatini boyitish yo’lida olib borilgan kurashlar, milliy matbuot, adabiyot va teatrning odamlar tafakkurini oshirishdagi ahamiyati haqida asarlarida kuyinib yozgan, bu borada fidouilik ko’rsatgan, alaloqibat qatag’onga uchraganlar haqida so’z borarkan, Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Cho’lpon, Abdulla Avloniy, Mahmudxo’ja Behbudiy, Munavvar qori Abdurashidxonov, Usmon Nosir, Ishoqxon Ibrat siymolari ko’z oldimizda gavdalanadi. Ular o’z asarlarida ko’targan muammolar hamon bizning qarshimizda boy ko’rsatib turibdi. Biz hamon “millatni uyg’otish uyg’onganlarning vazifasi” degan chorlovga munosib javob qaytarolganimiz yo’q. “Jadid adabiyoti namoyondalari” ruknida tayyorlangan kitoblarimizni o’qir ekan, kitobxon o’zini shu vatanning ongli fuqarosi, vatani va millati taqdiri uchun mas’ul inson sifatida namoyon qilishga o’zida jur’at topadi. .

Cho’lpon, Abdulhamid. She’rlar [Matn]: adabiy-badiiy / A. Cho’lpon. – Toshkent : Akademnashr, 2020. – 272 b.

Buyuk adib Abdulhamid Cho’lponning ushbu she’riy to’plamiga shoir hayotlik paytida chop ettirgan to’plamlar va davriy nashrlarda e’lon qilingan she’rlardan saylab tarkib beradi. Uni tayyorlagan mutaxassislar nashrning ommabopligini nazarda tutib she’rlar imlosini birxillashtirish, hozirgi imloga yaqinlashtirish yo’lidan borishgan. Ayni chog’da, shoir tilining betakrorligi va davr ta’mini berib turgan ayrim o’rinlar aslicha qolganini ham ta’kidlash joiz.

Cho’lpon, Abdulhamid. Kecha va kunduz [Matn]: roman. Birinchi kitob / A. Cho’lpon. – Toshkent : Sharq, 2018. – 304 b.

Kecha va kunduz romanida xalqning g’aflati uyqusida yotgan bir holati

Razzoq so’fi, Qurbonbibi va, albatta, Zebi obrazlari orqali yorqin tasvir etilgan. Bu-o’zbek jadidlari harakat eta boshlagan davrdagi manzara. Jadidlar ana shu nohush manzarani o’zgartirish, Zebi fojiasining boshqa takrorlanmasligi uchun uning, Razzoq so’filarning ko’zini tirnab bo’lsa-da ochishni o’zlariga vazifa qilib qo’ydilar.Romanda nafaqat rus imperiyasining, balki shu imperiya tufayli yashashda davom etgan feudal tuzumning ham inqiroz holatida ekan, demak, bu chirigan hayot tarzini, ijtimoiy tuzumni tag-tomiri bilan o’zgartirish lozim. Ana shu fikr-go’ya asarda tasvirlangan dahshatli voqealar silsilasi osha yorqin yulduz o’laroq nur sochib turadi.

Алиев, Аҳмад. Маънавият, қадрият ва бадиият (Ватан фидойилари) [Maтн] / A. Алиев. – Toшкент : “Академия”, 2000. – 631 б.

Ушбу китобда XIX аасрнинг охири XX аср бошларидаги Туркистоннинг ижтимоий, сиёсий, маънавий ҳаётининг шаклланиши ва унинг моҳияти таҳлил қилинади. Олим мазкур мавзуда 1950 йилнинг ўрталаридан буён шуғулланиб, ўнга яқин китоблар, юзлаб мақолалар эълон қилди. Китобдлан жой олган маънавият сарчашмалари, Туркистон – умумий уйимиз, “Тарихнинг тарбиячилиги нимада” туркумидаги таҳлилларида миллий қадриятларимиз, буларнинг бугунги кун ва келажак тараққиётиммиз учун аҳамияти, мавқеи, умуминсоний фазилатларга айланиб кетаётгани хусусида фикр юритилади. Қодирий, Беҳбудий, Фитрат, чўлпон, элбек, Ғози Юнус, Ботуларнинг ҳаёти ва ижодий фаолияти холисона гавдалантирилди. Китоб филолог мутахассислар, тарихчилар, файласуфлар, шунингдек маънавият, маърифат билан қизиқувчи кенг китобхонлар оммасига мўлжалланган.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Mirtemir – yangroq tanbur sadosi”

(Mirtemir Tursunov (1910.30.05 — 1978.25.01) tavalludining 115 yilligiga bag’ishlanadi)

Eslatma

Toshkent -2025

M 53

“Mirtemir–yangroq tanbur sadosi” (30.05.1910 -25.01.1978) tavalludining 115 yilligiga bag’ishlanadi [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : N. Isaqova. – Toshkent, 2025. – 6 b.

Ushbu eslatma iste’dodli shoir Mirtemir tavalludining 115 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Mirtemir shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Tarjimai holi

Mirtemir ( taxallusi; asl ism–sharifi Tursunov Mirtemir) (1910.30.5, Turkiston —1978.25.1, Toshkent) — Oʻzbekiston xalq shoiri (1971), oʻzbek sheʼriyati taraqqiyotida oʻziga xos oʻrin tutgan shoir. Mirtemir Tursunov 1910-yilning 30-mayda Turkiston shahri yaqinidagi qishlogʻida tugʻildi. Eski maktabda taʼlim olgach (1919–1920), Toshkentga kelib, Almaiy nomidagi namuna ish maktabi (1920–1923) va Oʻzbek erlar bilim yurtida (1925–1929) tahsil koʻrgan. 1929-yil Samarqandga borib Oʻzbekiston MIK raisi Yoʻldosh Oxunboboyevning kotibi boʻlib xizmat qilgan va ayni paytda, Pedakademiyaning til va adabiyot fakultetida oʻqiy boshlagan. U shu yillarda „Qizil qalam“ adabiy tashkilotining aʼzosi sifatida Botu, Oltoy singari „millatchilar“ bilan aloqada boʻlganligi uchun GPU tomonidan hibsga olingan (1932.8.8.). Qamoqdan ozod boʻlgach, „Yangi hayot“ gazetasida adabiy xodim (1936), respublika radioqoʻmitasida bosh muharrir (1941). Oʻzdavnashrda muharrir (1942), Opera va balet teatrida adabiy emakdosh (1943–1944), Yozuvchilar uyushmasida boʻlim mudiri va maslahatchi (1957–1964), badiiy adabiyot nashriyotida muharrir (1965–1966) lavozimlarida xizmat qilgan.

Sheʼriy toʻplamlari

Mirtemirning “Shu’lalar qo’ynida”(1928), „Zafar“ (1929), „Qaynashlar“ (1930), „Kommuna“ (1931), „Tong“ (1932), „Kipriklarim“, „Yodgorlik“ (1978) va boshqa sheʼriy toʻplamlarida intim va ijtimoiy lirikaning sara namunalari oʻrin olgan. Shoir qalamiga mansub „Dilkusho“, „Suv qizi“, „Oysanamning toʻyida“, „Surat“ (1957) dostonlari va „Qoraqalroq daftari“ sheʼriy turkumi Mirtemir tasvir imkoniyatlari nechogʻlik keng ekanini koʻrsatadi.

Dostonlar

30-yillar oʻzbek sheʼriyatida doston janri katta mavqe kasb etadi. Mirtemir ham shudavrda „Barot“ (1930), „Xidir“ (1932), „Dilkusho“, „Suvqizi“ (1937), „Oysanamning toʻyida“ (1938), „Qoʻzi“ (1939) kabi dostonlarni yozadi va ularning aksarida oddiy mehnat axli vakillari obrazini yaratadi. Umuman, Mirtemirning sheʼr va dostonlariga xos xususiyat shundaki, u oddiy kishilar hayoti va mehnatida „sheʼriyatbop“ jihatlarni, ular ruhiy olamidagi goʻzallik jilvalarini oʻziga xos noziklik va zakiylik bilan koʻradi va aks ettiradi. Bu mirtemirona fazilat shoir ijodining urushdan keyingi davrida, ayniqsa, yorqin koʻrinadi.

Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillardagi adabiy siyosat natijasida Mirtemirga ijod etish va yozgan asarlarini eʼlon qilish imkoni berilmagan. Natijada u tarjima va tahrir ishlari bilan shugʻullanishga majbur boʻlgan. Qoraqalpoq sheʼriyatidan qilgan tarjimalari va „Qaraqalpoq daftari“ (1959) sheʼriy turkumining katta muvaffaqiyat qozinishi Mirtemirning „erkin“ ijodkorlar safiga qaytishi va ijodiy yasharishiga sababchi boʻldi. „Qoraqalpoq daftari“da (1957) namoyon boʻlgan xalqlar oʻrtasidagi doʻstlik va hamkorlik gʻoyalari shoirning qozoq, qirgʻiz va turkman diyorlariga qilgan safarlari taʼsirida yozilgan sheʼrlarida katta mahorat bilan davom ettirildi. Mirtemirning „Qoraqalpoq daftari“ turkumidan oʻrin olgan „Surat“ lirik qissasi esa 60–70-yillarda oʻzbek sheʼriyatida doston janriga eʼtiborning kuchayishi va lirik doston janrining kamol topishiga katta taʼsir koʻrsatgan.

Sheʻrlari

Mirtemirning 60–70-yillarda yaratgan aksar sheʼrlari 20–asr oʻzbek sheʼriyatining tom maʼnodagi durdonalaridir. U shu davrda sheʼriy texnikani mukammal egallagan shoir sifatidagina emas, balki tarix va Vatan tuygʻulari bilan yashagan, shu muqaddas tuygʻularni yonar soʻz bilan ifodalagan shoir sifatida ham shuhrat qozondi. Mirtemir oddiy mehnat axliga ruhan yaqin, uning tabiatini, maishiy xayotini, tilining kamalak ranglarini, dilidagi orzu va armonlarini yaxshi bilgan, inson qalbidagi ruhiy kolliziyalarni teran his qilgan va tasvirlagan shoirdir. Mirtemirning chin maʼnoda xalq shoiri, milliy shoir boʻlganligi uning, ayniqsa, „Betobligimda“, „Bitta oʻzim bilaman“, „Toshbu“, „Bulut“, „Onaginam“, „Shudring“, „Barqut“, „Yali–yali“, „Ratti“, „Armon“, „Chirildoq“, „Sutdek oydin“, „Men kelgum“„Hayda“, „Ona yurtim“„Ona tilim“, „Koʻklamda“, „Pattining hasratlari“ singari oʻzbek ayollariga xos mehr–muhabbat, or–nomus, malohat, sabr-toqat va mehnatsevarlik fazilatlari kuylangan sheʼrlarida oʻz tajassumini topgan. Mirtemir bu va boshqa sheʼrlari bilan oʻzbek sheʼriyatiga xos xalqchillik ruhini behad darajada oshirdi. Ayni paytda Mirtemir sheʼrlari syujetliligi, tasvir etilayotgan zamon va makonning aniqligi, lirik qahramon ruhiy olamining yorqinligi va bokiraligi bilan ajralib turadi. Mirtemir Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti (1979), Berdaq nomidagi Qoraqalpogʻiston Davlat mukofoti (1977) laureati. „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni bilan mukofotlangan (2002). Toshkentdagi koʻcha va Andijon viloyati, Boʻz tumanidagi maktablardan biri Mirtemir nomi bilan atalgan. Shoir tugʻilgan Eski Iqon qishlogʻida Mirtemir uy–muzeyi barpo etilgan. Shoirning “Men seni…”, “Chag‘alay”, “Qirg‘iziston”, “Maxtumquli to‘yida”, “Onaginam”, “Qozog‘im”, “Qaydadir buloq” kabi she’rlari xalqlar do‘stligini kuylovchi eng yaxshi asarlardandir.

Qaydadir buloq bor tog‘lar boshida –

Kumush baliqlarning so‘lim o‘lkasi.

Toshlarga urilib oqmoqda oq suv,

To‘lqinlari tiniq va porloq inju.

– Qaylarga shoshasan, pokiza oqim?

– Ulkan dengizga,

Ulkan dengizdagi chiroyli qizga…

Salqin og‘ushimda yoyib qulochin,

U mening mavjimda yuvadi sochin.

Mirtemirning o’zbek tilidagi asarlari

Миртемир. Асарлар. 3 томлик [Матн] : шеьрлар / Миртемир. –

Тошкент : Ғафур Ғулом, 1970. – 304 б.

2. Миртемир. Асарлар. 2 томлик [Матн] : шеьрлар ва достонлар /

Миртемир. – Тошкент : Бадиий адабиёт, 1971. – 456 б.

Миртемир. Асарлар. 3 томлик [Матн] : шеьрлар ва таржималар /

Миртемир. – Тошкент : Адабиёт ва саньат, 1972. – 336 б.

Миртемир. Дўстлар даврасида [Матн] : адабий ўйлар /

Миртемир. – Тошкент : Ёш гвардия, 1980. – 160 б.

Миртемир. Сайланма [Матн] : назм ва шеърлар / тўпловчи : Ф.

Ҳамроев. – Тошкент : Маьнавият, 2012. – 296 б.

Миртемир. Шеьрлар [Матн] : шеърлар, назм / тузувчи : М.

Мирзо. – Тошкент : Ўзбекистон Миллий кутубхонаси, 2016. – 48 б.

Mirtemirning rus tilidagi asarlari

Миртемир.Стихи [Текст] : стихи / Миртемир. пер. с узб. –

Ташкент : Художественная литература, 1973. – 288 с.

Миртемир. Стихи [Текст] : стихи / Миртемир. пер. с узб. –

Ташкент : Литературы и искусства, 1976. – 182 с.

Миртемир. Избранное [Текст] : стихи и поэмы / Миртемир. пер.

с узб. – Ташкент : Литературы и искусства, 1986. – 384 с.

Shoir haqidagi kitoblar

1. Миртемир замондошлар хотирасида [Матн ] : хотиралар / тўпловчилар : Н. Каримов ва О. Наҳанов. – Тошкент : Адабиёт ва саньат, 1982. – 224 б.

2. Ғафуров, Иброҳим. Шеърият – изланиш демак [Матн] : адабий-

танқидий очерк / И. Ғафуров. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат”

нашриёти, 1984. – 224 б.

3.Ҳозирги замон ўзбек адабиёти тарихи [Матн] : ўқув қўлланма / С. Мирзаев, С. Шермухамедов. – Тошкент : Ўзбекистон, 1993. – 422 б.

4. Ўзбек шеърияти [Матн] : тўплам / тўпловчи ва нашрга тайёрловчи Қўчқоров. – Тошкент : “ Маънавият”, 2010. – 240 б.

5. Mirtemir[Matn] : nazm / to’plovchi G’ayrat Majid. – Toshkent : “O’zbekiston”, 2022. – 296 b.

Internet sahifalaridan olingan ma’lumotlar

1. Mirtemir Tursunov [Электрон ресурс] : Кириш тартиби :

https://uz.wikipedia.org/wiki/Mirtemir_Tursunov, эркин.

2. Mirtemir Tursunov hayoti va ijodi [Электрон ресурс] : Кириш

тартиби : https://tafakkur.net/mirtemir.haqida, эркин.

3. Mirtemi rasarlari, kitoblari [Электрон ресурс] : Кириш тартиби:

https://kitobxon.com/oz/yozuvchi/mirtemir, эркин.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Мuhammadrizo Ogahiy – o’zbek shoiri, tarixchi va tarjimon”

(Мuhammadrizo Ogahiy(1809-1874) tavalludining 215 yilligiga bag’ishlanadi)

Eslatma

Toshkent – 2024

001

O-21

“Мuhammadrizo Ogahiy – o’zbek shoiri, tarixchi va tarjimon” (Мuhammadrizo Ogahiy (1809-1874) tavalludining 215 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : N. Isaqova. – Toshkent, 2024. – 7 b.

Ushbu eslatma o’zbek shoiri, tarixchi va tarjimon” (Мuhammadrizo Ogahiy (1809-1874) tavalludining 215 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Мuhammadrizo Ogahiy shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Rahm etib, ey do‘stlar, majruh ko‘ksumni yoring,

Qo‘l yolang aylab solib, har yon ichimni axtoring.

Uchrasa yuzi qora ko‘nglum tutub, tortub, uzub,

O‘tqa solib o‘rtabon, jonimni andin qutqoring.

Ogahiy

Ogahiy hayoti va ijodi

Ogahiy (taxallusi; toʻliq ismi: Muhammadrizo Erniyozbek oʻgʻli) (1809-yil 17-dekabr, Xiva yaqinidagi Qiyotqishlogʻi –1874-yil14-dekabr) –oʻzbek shoiri, tarixchi,tarjimon.Mirob oilasida tugʻilgan. Xiva madrasalarida tahsil koʻrgan. Arab, fors, turk tillarini puxta egallagan. Xorazmning mashhur shoir va olimlari, adabiyot muxlislarining suhbatlarida ishtirok etgan. Sharq klassik asarlari, ayniqsa, Navoiy ijodini qunt bilan oʻrgangan.1829-yilda amakisi va ustozi Munis vafot etgach, Xiva xoni Olloqulixon (1825—1842) Ogahiyni Munisning oʻrniga mirob etib tayinlagan. Shu davrdan eʼtiboran Ogahiy xalq hayoti va saroy ishlari bilan shugʻullangan. Qizgʻin ijtimoiy-siyosiy mehnat bilan mashgʻul bir paytda otdan yiqilib, oyogʻi „shakarlang“ (shol) boʻlib qolgan (1845). 1857-yildan miroblik vazifasidan isteʼfo bergan. Umrining oxirigacha moddiy muhtoj, gʻamgin, kasalmand ahvolda kun kechirgan..

Faoliyati

Ogahiy 52-55 yoshlarida „Oshiqlar tumori“ devonini tuzib, unga bayoz toʻplamlaridan sheʼrlar kiritib, dastlabki asarlarini puxtalik bilan tahrir qilgan. Shoir qalamiga mansub gʻazallar juda xilma-xildir. Baʼzilarida sof ishq, boshqalarda soʻfiylik gʻoyalari, boshqalarda shaxsiy kechinmalar ulugʻlanadi. „Riyoz ud-davla“, „Zubdat ut-tavorix“, „Jomi ul-vakiati sultoniy“, „Gulshani davlat“ va „Shahid ul-ikbol“ tarixiy asarlar muallifi. „Riyoz ud-davla“ asari Xorazmning 1825—1842-yillari tarixidan hikoya qiladi. „Zubdat ut-tavorix“da ham Xorazmning 1843—1846-yillardagi tarixi tasvirlangan. „Jomi ul-vakiati sultoniy“ Xorazmning 1846—1855-yillar tarixiga bagʻishlangan. „Gulshani Davlat“ 1856—1865-yillardagi tarixni qamrab oladi. Ogahayning soʻnggi asari „Shahid ul-iqbol“ 1865—1872-yillarga bagʻishlangan. Uning oʻzbek va tojik tillaridagi sheʼrlarida fuqarolik motivlari – voqelikdan norozilik, ikkiyuzlamachilikni qoralash jaranglaydi. Ogahiy Nizomiy, Amir Xusraf Dehlaviy, Saʼdiy, Jomiy, Hiloliy va boshqalarning asarlarini oʻzbek tiliga sheʼriy tarjimalari bilan mashhur boʻldi. Tarjima sohasida Ogahiy chinakam novator edi. Tarjimalar anʼanasi adabiyotlarning oʻzaro bogʻliqligi va oʻzaro taʼsirining murakkab jarayonining jihatlari hisoblanadi.

„Taʼviz ul-oshiqin“ devoni

Ogahiy xalq orasida koʻproq lirik shoir sifatida mashhur. Umrining oxirgi yillarida tuzgan lirik kulliyoti – „Taʼviz ul-oshiqin“ („Oshiqlar tumori“, 1872) bizgacha toʻla yetib kelgan. Devon anʼanaviy tartibda tuzilgan, 470 gʻazal, 3 mustazod, 89 muhammas, 5 musaddas, 2 murabba, 4 musamman, 4 tarjeʼband, 7 qitʼa, 80 ruboiy, 10 tuyuq, 1 mulamma, 4 chiston, 2 muammo, 4 masnaviy, 1 bahri tavil, 1 munojot, 1 oshiq va maʼshuq savol-javobi, 20 taʼrix, 19 qasida – jami 18000 misradan iborat. Devonga „Ashʼori forsiy“ nomi bilan Ogahiyning fors tilidagi 1300 misra sheʼri ham kiritilgan. Devondagi asarlar mazmun-mundarijasi markazida ishq mavzusi turadi. Ogahiy ijodining mavzu doirasi keng. Ammo u qaysi mavzuga murojaat qilmasin, ishqni chetlab oʻtolmaydi. Ishq uning qalamida mavzuni yoritishda, gʻoyani ilgari surishda asosiy badiiy vosita; sheʼriyatida ishq – iymon, eʼtiqod, vatan, zakovat timsoli kabi lirik qahramonning oʻy-kechinmalari, faoliyati, dunyoqarashini harakatlantiruvchi kuch. Ogahiy devonida zamon va zamondoshlari tasviri ham katta oʻrin egallagan. Shoir oʻzi yashab ijod etgan murakkab davrni mahorat bilan badiiy umumlashtirganda, zamon va uning ahliga munosabat bildirganda, baho berganda, insonparvarlik, xalqparvarlik nuqtai nazaridan yondashgan. Ogahiy janr imkoniyatlariga ijodiy yondashib, ularni takomillashtirgan: oʻzigacha boʻlgan 7—8, 10—12 baytli gʻazal yozish tartibini 23 baytgacha yetkazgan, mustazod janrining qoʻsh orttirma misrali yangi shaklini kashf etgan: Ey yor, sango ushbu jahon bogʻi aro gul bir oshiqi hayron, diydoriga shaydo,Bir shuyftadur kokili mushkulinga sumbul ham holi parishon, ham boshida savdo. Shoir aruzning juda koʻp bahrlaridan foydalangan. Uning gʻazallari „Shashmaqom“ning hamma kuylariga tushadi, Xorazm xalq ohanglariga mos keladi.

Tarixiy asarlari

Ogahiy „Riyoz uddavla“ („Saltanat bogʻlari“, 1842), „Zubdat uttavorix“ („Tarixlar qaymogʻi“, 1843—1846), „Jomeʼ ul-voqeoti sultoniy“ („Sultonlik voqealarini jamlovchi“, 1855), „Gulshani davlat“ („Davlat gul-shani“, 1865), „Shohidi iqbol“ („Iqbol guvohi“, 1872) va boshqa tarixiy asarlarida Olloqulixon, Rahimqulixon(1843—1846), Muhammad Aminxon (1846 – 1855), Sayid Muhammadxon (1856—1864), Muhammad Rahim II (1864—1910) hukmronligi davrida Xorazmda yashagan oʻzbeklar, turkmanlar|turkman, qoraqalpoqlar|qoraqalpoq, qozoqlar|qozoq xalqlarining tarixi, madaniy va ijtimoiy hayoti, Xiva xonligining boshqa xonliklar bilan munosabati va boshqa tarixiy voqealar aks etgan.

Tarjima asarlari

Ogahiy „Ravzat us-safo“ (Mirxond), „Tarixi jahonkushoyi Nodiriy“ (Muhammad Maxdiy Astrobodiy), „Badoyeʼ ul-vaqoyeʼ“ (3. Vosifiy), „Miftoh ut-tolibin“ (Mahmud binni Shayx Ali Gʻijduvoniy), „Tabaqoti Akbarshohiy“ (Muhammad Muqim Hirotiy), „Tazkirai Muqimxoniy“ (Muhammad Yusuf Munshiy), „Ravzat us-safoyi Nosiriy“ (Rizoqulixon Hidoyat), „Axloqi Muhsiniy“ (Koshifip), „Qobusnoma“, „Zubdat ul-hikoyot“, „Sharhi daloil ulhayrat“ (Muhammad Voris), „Guliston“ (Saʼdiy), „Yusuf va Zulayho“ (Jomiy), „Shoh va gado“ (Hiloliy), „Haft paykar“ (Nizomiy) va boshqa tarixiy-badiiy asarlarni fors tilidan oʻzbekchaga tarjima qilgan. Ogahiy „Haft paykar“ni nasriy yoʻl bilan, „Guliston“ni qisqartirib, keng kitobxonlarga tushunarli qilib tarjima etgan. „Yusuf va Zulayho“ hamda „Shoh va gado“ dostonlarini esa baytma-bayt tarjima qilib (kirish qismidan tashqari), aniq ijodiy tarjima namunasini yaratgan. „Miftoh ut-tolibin“ (inv. № 8473), „Ravzat us-safoyi Nosiriy“ (D-125), „Tabaqoti Akbarshohiy“ (TNS—106), „Tazkirai Muqimxoniy“ (TNS—105), „Firdavs ul-iqbol“ (S—571), „Shohi-di iqbol“ (S—572), „Yusuf va Zulayho“ (TNS—117), „Taʼviz uloshi-qin“ asarlarining qoʻlyozma nusxalari Toshkent, Dushanba va Sankt-Peterburgda saqlanadi. „Zafarnoma“ (Ali Yaz-diy), „Bahoriston“, „Salomon va Ibsol“ (Jomiy), „Hasht behisht“ (Xus-rav Dexlaviy) asarlarining Ogahiy tarjimasi hanuzgacha topilmagan.Ogahiy 1874-yili Xivada vafot etgan. „Taʼviz ul-oshiqin“ Xivada toshbosmada nashr etilgan (1905—1909). Oʻzbekistonda koʻchalar, maktablar, Xorazm viloyati musiqali drama va komediya teatri, istirohat bogʻi va boshqa muassasalarga Ogahiy nomi berilgan. Qiyot qishlogʻida Ogahiy bogʻi tashkil etilib, shoirning uy muzeyi ochilgan; muzey oldida Ogahiyga haykal oʻrnatilgan.

Ogahiyning o’zbek tilidagi asarlari

1.Ogahiy. Taʼvizul-oshiqin [Matn] : nazm / Ogahiy. – Toshkent : Yangi asr avlodi, 1960. – 208 b.

2. Ogahiy. Asarlar [Matn] : nazm / nashrga tayyorl : Gʻ.Karimov va S.Dolimov. Olti jildlik. – Toshkent : Adabiyot va san’at, 1971. – 208 b.

3. Ogahiy. Ishq ahlining tumori [Matn] : nazm / nashrga tayyorl. F.Gʻanixoʻjaev v.b. – Toshkent : Yangi asr avlodi, 1999. – 178 b.

4. Ogahiy. Sarv qomat ko’rmisham [Matn] : nazm / she’rlar / M. R.Ogahiy. – Toshkent : “Yangi asr avlodi”, 2007. – 264 b.

5. Munis va Ogahiy. Firdavs ul–iqbol [Matn] : nazm / Munis,Ogahiy. – Toshkent : “Yangi asr avlodi”, 2010. – 520 b.

Shoir haqida adabiyotlar

Majidiy, R. Ogahiy lirikasi. [Matn] : nazm / R. Majidiy. – Toshkent : O’zbekiston

FA, 1953. – 238 b.

Dolimov, S. Ogahiyning hayoti va ijodi [Matn] : darslik / S. Dolimov. – Toshkent :

O’zbekiston FA, 1963. – 120 b.

Munirov, Q. Munis, Ogahiy va Bayoniyning tarixiy asarlari [Matn] : o’quv

qo’llanma / Q. Munirov. – Toshkent : Adabiyot va san’at, 1961. – 245 b.

Komilov. Ogahiyning tarjimonlik mahorati. [Matn] : nazm / A. Komilov. –

Toshkent : Yangi asr avlodi, 1970. – 175 b.

Safarboev, M. Ogahiyning ijtimoiy-siyosiy va estetik qarashlari [Matn] : o’quv

qo’llanma / M. Safarboev. – Toshkent : G’afur G’ulom, 1993. – 25 b.

Jumaxoʻja, N. Adizova, I. Soʻzdin baqolirogʻ yodgor yoʻqdur [Matn] : nazm / N. Jumaxo’ja, I. Adizova. – Toshkent : Adabiyot va san’at, 1995. – 87 b.
Primqulov, A. Ogahiy masnaviylari [Matn] : nazm / A. Primqulov. – Toshkent :

O’zbekiston FA, 1998. – 45 b.

Atoqli shoir, tarixnavis, tarjimon. Maqolalar. – Toshkent : O’zbekiston FA, 1999.

– 35 b.

Abdugʻafurov, A. Muhammad Rizo Ogahiy [Matn] : o’quv qo’llanma / A.

Abdug’afurov. – Toshkent : Meros, 1999. – 154 b.

Hojiahmedov, A. Ogahiy dahosining olmos qirralari [Matn] : nazm, she’rlar / A.

Hojiahmedov. – Toshkent : “Abdulla Qodiriy” nomidagi xalq merosi ,1999. – 120 b.

11. Matyoqubova, M. Ogahiy ijodida kichik sheʼriy janrlar [Matn] : she’rlar / M.

Matyoqubova. – Toshkent : Yangi asr avlodi, 2000. – 83 b.

12. Sultonova, Q. Ogahiyning „Gulshani davlat“ asari adabiy manba sifatida [Matn]

: o’quv qo’llanma / Q. Sultonova. – Toshkent : G’afur G’ulom, 2000. – 231 b.

13. Matyoqubova, T. Ogahiy sheʼriyatida anʼanaviy obrazlar talqini [Matn] : o’quv

qo’llanma / T. Matyoqubova. – Toshkent : O’zbekiston FA, 2001. – 56 b.

14. Hasanov, F. Ma’naviyat yulduzlari [Matn] : o’quv qo’llanma / F. Hasanov. –

Toshkent : O’zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2011. – 368 b.

15. Sirojiddinov, Sh. Muhammad Rizo Ogahiyning o’zbek mumtoz adabiyoti rivojida

tutgan o’rni [Matn] : o’quv qo’llanma / Sh. Sirojiddinov. – Toshkent: Toshkent

Navoiy universiteti, 2020. – 265 b.

16. Rafiddinov, S. Ogahiy [Matn] : nazm / to’plovchi va nashrga tayyorlovchi S.

Rafiddinov. – Toshkent : “O’zbekiston”, 2022. – 720 b.

17. Шарипов, Ж. Огаҳийнинг таржимонлик фаолияти [Матн] : рисола /

Ж. Шарипов. – Тошкент : ТДШУ, 2021. – 52 б.

Bibliography

Yashnobod tuman axborot-kutubxona мarkazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Odil Yoqubov-sermahsul san’atkor”

(Odil Yoqubov (1926 -2009 y) tavallud topgan kun)

ESLATMA

Toshkent 2024

Faoliyati

Mukofotlari

#yashil_makon

Popular Articles

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories