Bibliografiya

Diqqat yangi adabiyotlar!

Axborot byulleteni

28. Biologik fanlar.

28.

A 98

7Ahmedov, N. Odam anatomiyasi [Matn] : Atlas / N. Ahmedov : [ Mas’ul muharrir : T. Soatov]. J.II. – Toshkent :“O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 256 b. -ISBN 978-9943-07-642-6

Ushbu kitobda tomirlar sistemasi, qon tomirlar sistemasi, yurak haqida ma’lumotlar berilgan.

40. Qishloq xojaligi va ormon xo`jaligi fanlari

40я2

Ё 53

Ёш деҳқон энциклопедияси [Матн] : энциклопедия / С. Холназаров. – Тошкент : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2019. – 392 б. -ISBN 978-9943-07-697-6

Энциклопедияда қишлоқ хўжалигини юритишнинг илмий ва амалий асослари, Ўзбекистонда ўстириладиган жами экин турлари, боқиладиган чорва зотлари, агрономия, генетика ва селекция, ўсимликшунослик, тупроқшунослик, қишлоқ хўжалиги техникаси ва бошқа соҳаларга доир 300 га яқин мақолалар берилган.

42. Maxsus o`simlikshunoslik

42.16(5Ў)

Ў 31

Неъматов, Ҳ. Ўзбекистон пахтачилигининг ютуқлари [Матн] : пахтачилик ҳақида / Ҳ. Неъматов. – Тошкент : “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2015. – 288 б. -ISBN 978-9943-07-385-2.

Ушбу китобда хусусан, уруғлик пахта етиштириш ва тола сотиш, ўзбек пахта толасининг жаҳон бозоридаги нуфузи, селекция ва уруғчилик соҳасида қўлга киритилаётган муваффақиятлар билан бир қаторда республикамизнинг 14 та маъмурий худудий бирлигида соҳа ривожига муносиб ҳисса қўшиб келаётган пахтакорлар фаолияти ҳам атрофлича ёритилган.

74. Xalq ta`limi. Pedagogika. Pedagogika fani

74.00я2

П 29

Педагогика [Матн] : энциклопедия.III жилд / тузувчилар: / жамоа. – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2017. – 424 б. -ISBN 978-9943-07-572-6.

74. 2

М 91

Мусурманова, Ю. Внеклассное чтение 4. [Текст] : Ю. Ю. Мусурманова. – Ташкент : ИПТД имени Чулпана, 2018. – 208 с. ISBN 978-9943-5086-4-4

Литературные материалы, подобранные в данной книге, помогут формированию у младших школьников умений и навыков чтения, развитию интересов и кругозора, нравственных качеств, познокомят их с устным народным творчеством, обогатят их знания о нашей Родине, семье проведенное после уроков.

74. 2

М 91

Мусурманова, Ю. Внеклассное чтение 3. [Текст] : Ю. Ю. Мусурманова. – Ташкент : ИПТД имени Чулпана, 2018. – 192 с. ISBN 978-9943-5086-3-7

82. Folklor. Folklorshunoslik.

82.3(3)

D 11

Roald, D. Charli va shokolad fabrikasi [Matn] : ingliz ertak-qissasi / tarjimon K. Nosirova. Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-05-725-8

Roald Dalning mazkur ertak-qissasi kambag’al oila farzandi bo’lgan kichkintoy Charli Baketning mashhur va g’ayrioddiy qandolatchi janob Vonkaning shokolad fabrikasida boshidan kechirgan sarguzashtlari haqida.

82.3(5O’)

O 52

Oltin beshik [Matn]: so’z boshi M. Mahmudov; rassomlar : A. Mahkamov, A. G’ulomov. – 11- nashri. – Toshkent :- Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -224 b.: rangli rasm – (O’zbek xalq ertaklari.) ISBN 978-9943-05-782-1

O’zbek xalq ertaklari dunyo badiiy durdonalari sirasiga kiradi. Ularning barchasi bir joyga jamlansa, bir necha o’nlab kitoblar paydo bo’lishi, shubhasiz.Ushu to’plamga xalqimizning eng sara ertaklari kiritildi.

82.(5O’)

Ya 73

Yarimta no’xat [Matn] : o’zbek xalq ertaklari. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-05-596-4

O’zbek xalqining og’zaki ijodini bitmas tuganmas tubsiz ummonga Mengzas mumkin. Bu ummonga sho’ng’ir ekansiz,uchqur xayollar sizni qadim-qadimzamonlarga, devlaru parilar yashaydigan maskanlarga yetaklaydi.

82.3(5O’)

S 97

Susambil [Matn] : o’zbek xalq ertaklari / – Toshkent : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi’ Davlat ilmiy nashriyoti, 2018. – 144 b. ISBN 978-9943-07-658-7

Susambil degan mamlakat bor ekan. U joyda o’tning quyug’I, suvning tinig’I mo’l ekan. Unda birov bilan birovning ishi hamyo’q, azob-uqubat, g’am yo’q, ovqat bisyor, qorning doim to’yib yuradi.

82.3(5O’)

B 83

Bola-podshohdir [Matn]: O’zbek xalq ertaklari / – Toshkent : “O’zbekiston” milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2019.– 208 b. – ISBN 978-9943-07-705-8

Ushbu to’plamda o’zbek xalqining baxshilari, ertakchilari tomonidan aytilib,ular og’zidan yozib olingan tng sara ertaklar jamlangan.

82.3(4Ger)

E 83

Vangeliy, Spirido’n Yettiyulduz [Matn] : olmon xalq ertaklari / tarjimonlar : X. Rahimov va Sh. Salimova – Toshkent : Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 192 b. ISBN 978-9943-05-898-9

83. Adabiyotshunoslik

83.3(5O’)8

O 80

Osim, M. Sehrli so’z [Matn] : hikoyalar / M. Osim.– Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 80 b. ISBN 978-9943-05-945-0

Ushbu to’plamda taniqli yozuvchi Mirkarim Osimning buyuk mutafakkir Alisher Navoiy haqidagi hikoyalari jamlangan. Hikoyalarda ulug’ shoir olijanob inson, sadsoqatli do’st, yosh ijodkorlarga mehribon ustoz sifatida gavdalangan.

83.3(5Ў)6-8

А 50

Алимбеков, А, Юлдузнинг беш қирраси [Матн] : монография / А. Алимбеков. – Тошкент : Чўлпон номидаги НМИУ, 2017. – 328 б. ISBN 978-9943-05-912-2

Ушбу монография Ўзбекистон халқ ёзувчиси, Давлат мукофоти совриндори Муҳаммад Али ҳаёти ва ижодига бағишланган.

83.3 (5U)6

Y 18

XX asr O’zbek hikoyai antologiyasi / Tahrir hay’ati: A. Oripov va boshq.; Tuzuvchi va nashrga tayyorlovchilar: B. Karimov, H. Abdiyev. – Toshkent : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2016. – 624 б. -ISBN 978-9943-07-467-5

Ushbu hikoyalar XX asr o’zbek hikoyasi xazinasidan saralab olindi. Eng muhimi ushbu antologiya muxlislar uchun o’ziga xos sovg’a bo’libgina qolmay,undan oily o’quv yurtlarida qo’shimcha o’quv qo’llanma sifatida ham foydalanish mumkin.

84. Badiiy adabiyotlar (asarlar)

84(5O’)6

T 93

To’xtabayev, X. Sir ochildi [Matn]: qissa va hikoyalar / ikkinchi nashr. X. To’xtabayev. – Toshkent: Cho’lponnomidagiNMIU, 2019. – 184 b. ISBN 978-9943-5380-7-8

Ushbu to’plam bolalarga mehnatsevarlik, mardlik, faollik, to’grilik, mehribonlik kabi ko’plab insoniy fazilatlarnising dirishga xizmat qiladigan qissa vahikoyalarnio’zidajamlagan.

84(5O’)7

T 98

To’xtabayev, X. Tagob qishloq ertaklari [Matn] / Bolaligimdan lavhalar: roman / X. To’xtabayev / to’rtinchichi nashri. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 244 b. ISBN 978-9943-05-909-2

Mazkur roman sevimli adib X. To’xtabayevning yangi asari bo’lib, uni “Jannati odamlar” romanining uzviy davomi deyish mumkin.

84(5O’)6

O 14

Obidjon, A. Mo’ttivoy [Matn] : hangomalar / A. Obidjon / – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 272 b. ISBN 978-9943-5088-6-6

Adibning ichakuzdi hangomalariga yo’grilgan Mo’ttivoy haqidagi asari “Yoshlik” jurnalida bosilishi bilanoq katta shov-shuvga sabab bo’ldi.

84(5O’)6

T 93

To’xtabayev, X. Donishmandbobo ertaklari [Matn] : ertaklar / birinchi qism/ X. To’xtabaye / ikkinchichi nashri. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 92 b. ISBN 978-9943-5380-6-1

Ushbu kitobda tarihiy rivoyatlar,qissa va hikoyalar bugungi zamon tiliga moslab, ertakshaklida taqdim etilgan.

84(5O’)6-44

T 98

To’xtabayev, X. Uch sayyohning safari [Matn] : qissa, ertak va rivoyatlar / X. To’xtabaye / beshinchi nashri. – Toshkent: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 148 b. ISBN 978-9943-05-863-7

Tuman patent va soliq bo’limining bolalarni sevib, ardoqlab ham ma’naviy ham moddiy yordam berib kelayotgan bolaparvar xodimlarga bagishlanadi.

84(5 O’)

M 22

Malik, E. Champootli ilon [Matn]: qissalar / E. Malik. – Toshkent : Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. – 204 b. ISBN 978-9943-05-5383-1-3

Bu kitob, nafaqat ajoyib va garoyib ilonlar vafodor itlar jin va parilar haqida balki urushda bedarak ketib sotqin degan nom olgan bobosining qutlug’ nomini tiklagan nevaralar haqidagi qissalardan iborat.

84(5O’)6

O 14

Obidov, A. Nozikoy va Maymoq [Matn]: ertak-qissa / A. Obidov – Toshkent : Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-5383-8-2

Ezgulik va yaxshilik inson qalbini xoh keksa,xohyosh bola bo’lsin nurlantirad

84(4Mol)

V 21

Vangeliy, S. Gugutsening sarguzashtlari [Matn] : ertaklar to’plami/ S. Vangeliy Tarjimon N. Mirzayeva. Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -160 b. ISBN 978-9943-05-768-5

Siz moldavan yozuvchisi Spiridon Vangeliyning bu asarini o’qib, Gugutsening sarguzashtlari bilan tanishasiz. Asar qahramoni bilan birga sayohat qilib, turli voqealarning guvohi bo’lasiz.

84(4Vel)

C 37

Svift, J. Gulliverning sayohatlari [Matn] :/ Svift ; Tarjimon V. Ro’zimatov. – Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -128 b. ISBN 978-9943-05-773-9

Ingliz yozuvchisi Jonatan Sviftning “Gulliverning sayohatlari” asari jahon bolalar adabiyotining durdonalaridan hisoblanadi. Bu nodir asar juda ko’p tillar qatori o’zbek tiliga ham tarjima qilinib, chop etilgan.Muallif Gulliverning liliputlar va darozlar mamlakatida boshidan kechirgan g’royib sarguzashtlarini tasvirlab, o’quvchilarga zavq bag’ishlaydi.

84(5Қоз)

Қ 54

Қозоқнинг қирқ оқинидан қирқўлан [Матн] : шеърлар / А. Алимбеков. – Тошкент : “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 128 б.

Ушбу тўпламда қардош қозоқ шеъриятининг турли авлодларига мансуб қирқ атоқли шоирнинг энг сара шеърларидан таржималар берилмоқда.

84(2Рос-Рос)

Т 64

Толстой, ЛевАвлиё Сергий [Матн] : қисса / Л. Толстой. – Тошкент : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 12б. -ISBN 978-9943-07-689-1

Ёзувчи тасаввуридаги чин инсон образи- Авлиё Сергийнинг ботиний ва зоҳирий олами, у бутун умри давомида комилликка интилади. Асарда бош қахрамон мисолида инсоний кечинмалар ортиқча бўёқларсиз талқин этилади. Воқеалар замирида инсоннинг руҳий изтиробга чўккан ҳаёт йўлини қайта назардан ўтказади.

84(2Рос-Дог)

Ҳ 24

Ҳамзатов, Р.Менинг Дўғистоним [Матн] : бадиа / Р. Ҳамзатов; А. Мўмин. – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 368 б. ISBN 978-9943-07-688-4

Ушбу китобда Тил, миллат, халқ, қадрият, Ватан меҳри, давр руҳи, севги сеҳри, ҳақиқат ва ёлғон, яхшилик ва ёмонлик, тинчлик ва уруш мавзулари ҳассосана ёритилган.

84(5Ў)6

М 22

Малик, Т.Шайтанат [Матн]: роман / Т. Малик (4-китоб: Оққуш қўшиғи) масъул муҳаррир И. Солиҳова – Тошкент : “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 528 б.ISBN 978-9943-07-639-6

Ушбу китобда жиноятчилик оламининг сир-асрорлари ҳақида сўз юритилади. Асар детектив жанрга ихлосманд китобхонлар учун муносиб туҳфадир.

84(5Ў)6-44

Н 79

Норқобилов, Н.Четдаги одам [Матн] : ҳикоялар / Н. Норқобилов. – Тошкент: Чўлпон номидаги НМИУ, 2019. – 184 б. ISBN 978-9943-05-862-0

Ушбу китобдан ўрин олган ҳикояларида Н. Норқобилов инсоннинг ички кечинмалари, туйғуларини шундай ранг-баранг бўёқлар билан очиб берганки, ўт-ўланлар, ҳайвонлар ҳатто гармсел шамоллар билан сизни ошно қилиб қўядики мириқиб ўқиш ва завқ олишдан бошқа чорангиз қолмайди.

84(5Ў)6

Х 87

Худойшукур, З. Тузоқ [Матн] : қиссалар ва ҳикоялар / З. Худойшукур. – Тошкент: Чўлпон номидаги НМИУ, 2019. – 240 б. ISBN 978-9943-5383-5-1

Истиқлол йилларида бой тарихимиз, миллий урф-одатларимиз ҳамда қадриятларимизни ўрганиш ва уларни келгуси авлодларга бор бўйи билан етказиш ҳарактлари бошланди. Ушбу китобдан ўрин олган “Тузоқ” ва “Оқ ўтовнинг мунгли ўлани” қиссалари ҳамда “Кайвони момом чўпчаклари” туркумидаги ва бошқа ҳикоялар шу эзгу саъй- ҳаракатларга уйғунлиги билан аҳамиятлидир.

84(5Ў)6

В 89

Воҳидов, Э. Севги шундай навбаҳорки [Матн] : шеърлар / Э. Воҳидов. – Тошкент: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти, 2018. – 144 б. -ISBN 978-9943-07-645-7

Ушбу сайланмада Ўзбекистон Қахрамони, Ўзбекистон халқ шоири Эркин Воҳидов қаламига мансуб инсон қалбининг энг инжа туйғуси – муҳаббат тараннуми ҳақидаги шеърлар жамланган

87. Falsafa. Falsafa fanlar

87.7

F 60

Fitrat, A. Oila yoki oila boshqarish tartiblari / A. Fitrat ; tarjimon va izohlar muallifi Sh. Vohidov; mas’ul muharrir H. Boltabayev. – Toshkent :Cho’lpon nomidagi NMIU, 2019. -144b. ISBN 978-9943-05-591-9

Ularda komil inson shaxsini shakllantirish bilan bo’gliq muammolar va ularning yechimi aks ettiriladi.

92. Ensiklopedik lug’atlar. Ma’lumotnomalar

92 ya70

B 94

Bu juda qiziq [Matn] : Bolalar ensiklopediyasi. (“Mening birinchi ensiklopediyam” urkumidan). Tuzuvchi I. Jovliyev – Toshkent: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi’ Davlat ilmiy nashriyoti, 2019. – 96 b. ISBN 978-9943-07-692-1

Kitobda o’zingizga-vujudingizga tayanmog’ingiz lozimligi aytiladi.

Ахборот-кутубхона марказига фондига 2021 йилда келиб тушган адабиётлар

821.512.

E 45

Elbek o’gli, Niyatillo.

Ko’nglimdagilar [Matn] : she’rlar / N. Elbek o’gli. – Toshkent: «Adabiyot” nashriyoti, 2020. -64 b. – ISBN 978-9943-6779-9-9

Ushbu kitobda Niyatilla Elbek o’glining samimiy ko’ngil chiziqlariga, vijdon shakliga ko’zingiz tushadi. Kitobda o’quvchilarni bepoyon kengliklardan olib o’tib shahar tomon yetaklaydi.

821.512

A 37

Aziz, Nurmuhammad.

Zarif qissalar [Matn] : she’rlar / N. Aziz. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. -96 b. – ISBN 978-9943-6779-5-1

Ushbu kitobda jamlangan she’rlarni o’qir ekansiz, Nurmuhammad singari iste’dodli ijodkorlar borligidan quvonasiz. Uning she’rlarida go’zallikka oshiq ko’ngil, ezgulik va adolat tuyg’ulari chinakam sayqallanganini ko’rasiz.

821.512.

A 49

Ali, Bek.

Men axir senman [Matn] : she’rlar / B. Ali. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. -64 b. – ISBN 978-9943-6473-3-6

Mazkur to’plamdan joy olgan she’rlari inson qalb kechinmalari mohir musavvirining chizgan mo’jizaviy suratlaridir. Yosh ijodkor hayotni, insonlarni, borliqni yorug’ tuygularda ifodalaydi.

821.512.

N 52

Ne’mat, Nurulloh.

Tong xumori [Matn] : she’rlar / N. Ne’mat. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. -32 b. – ISBN 978-9943-6781-0-1

Mazkur to’plamda joy olgan she’rlarni o’qib. Nurulloh singari iste’dodli ijodkorlar borligidan quvonmasligingiz dargumon Uning she’rlarida vodiyning samimiy nafasi ufurib turadi..

821.512.

N 52

Ne’matullayev, Feruz.

Kabisa [Matn] : she’rlar / F. Ne’matullayev. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6779-1-3

Ko’plab is’tedodli tengdoshlari ichida ajralib turgan, o’z so’zini aytishga intilayotgan yosh shoir Feruz Ne’matullayevning yangicha nigohi, botin ifodasi, yoniq bir ovozi ta’bi nozik she’rxonni-da befarq qoldirmaydi.

821.512.

G 87

G’ochchiyeva, Rohilabonu.

Olasoyning olmasi [Matn] : hikoyalar / R. G’ochchiyeva. – Toshkent: «Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6780-9-5

To’plamdan joy olgan hikoyalar xalqonaligi, milliy koloritga boyligi bilan ajralib turadi. Muallif qir-adirlar qo’ynida yashaydigan odamlarning o’y-xayollarini, ko’ngil kechinmalarini, samimiy ifodalaydi.

821.512.

E 74

Ergashaliyev, Shahzod.

Ufqqa tutash yo’l [Matn] : hikoyalar / Sh. Ergashaliyev. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6780-7-1

Ushbu kitobchadan o’rin olgan hikoyalarda insonni faqatgina go’zal fazilatlar ulug’lab turishi ifodalangan. Muallif o’zi ko’rgan-bilgan voqea- hodisalarni o’quvchining ko’z o’ngida jonlantiradi.

821.512.

N 79

Norchayeva, Madina.

Kaftdagi yo’l [Matn] : she’rlar / Sh. Ergashaliyev. – Toshkent: «Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48 b. – ISBN 978-9943-6780-7-1

821.512.

M 84

Muzaffar, Mirzohid.

Fosh [Matn] : she’rlar / M. Muzaffar. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 40 b. – ISBN 978-9943-6472-5-1

Mirzohidning hammamiz ko’rib turgan dunyo ichida o’zigagina tegishli ichkin dunyosi bor. Uning teran nigohidan borliqdagi hech bir narsa chetda qolmaydi.

821.512.

U 84

Umirzoqo’va, Mahliyo.

Tuyg’ular alangasi [Matn] : she’rlar / M. Umirzoqova. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 48b. – ISBN 978-9943-6472-7-5

Ushbu kitobda Mahliyoxonning samimiy ko’ngil egasi ekanligiga, vijdoni tozaligiga guvoh bo’lasiz.

821.512.

T 91

Tursunov, Akmal.

Burgutqoya [Matn] : she’rlar / A. Tursunov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6472-9-9

Kitobda yosh ijodkor A. Tursunovning olamga hayrat va o’zgacha, shoirgagina xos zehniyat bilan qarab, o’z kechinmalarini jilovlab o’tirmay bitganlari, yurak tubidan to’kilgan satrlarini o’qiymiz.

821.512.

A 45

Abdurashid, Xurshid.

O’sha men edim… [Matn] : she’rlar / X. Abdurashid. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 72 b. – ISBN 978-9943-6472-3-7

Yoshlar orasida o’z ovoziga ega is’tedodli ijodkorlar yetishib chiqayotgani so’z ixlosmandlarini quvontiradi. Uning an’anaviy yo’lda yozilgan she’rlaridan ham, tuyg’ular misralar qolipidan toshib chiqqan yangicha bitiklarda ham betinim izlanish borligi ayon ko’rinib turadi.

821.512.

F 14

Yahyoxon, Fayz.

Baxtimizning zar tumorlari [Matn] : she’rlar / F. Yahyoxon. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 56 b. – ISBN 978-9943-6472-8-2

Yahyoxonning she’rlarida ona yurt sog’inchi, bolaligi kechgan damlarni, yaqin kishilarini qo’msash kechinmalari yetakchilik qiladi.Hatto dala-dashda mung’ayib turgan cho’ponning g’aribgina kulbasining qadr-qimmati ham egasi uchunqarshilikdan kam emasligini anglashdir.

821.512.

Q 97

Qo’chqorov, Islom.

Seni izlayman [Matn] : she’rlar / I. Qo’chqorov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6779-6-8

821.512.

N 79

Norqulov, Aziz.

Posangi [Matn] : hikoyalar / A. Norqulov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 56 b. – ISBN 978-9943-6780-6-4

Ijod ko’ngil mulki.Uning hikoyalarida sodda, to’pori, jaydari insonlarning turmushini, o’zbekona hayot manzaralarini tasvirlaydi.

821.512.

B 88

Anvar, Botir.

Ulg’ayish [Matn] : g’azallar / A. Botir. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 56 b. – ISBN 978-9943-6473-0-5

Anvar Botirning g’azallari “Endi aruzda hech yozmay qo’yadimi”, degan tashvishdan bizni xalos etadi. Quvonarlisi shundaki, uning g’azallarini o’qiyotib zamonaviy she’riyatdan ko’ra ko’proq mumtoz nazm bo’stonida yurgandek taassurotga ega bo’lasiz.

821.512.

S 21

Sayid, Jaloliddin.

Cho’qqi [Matn] : she’rlar / J. Sayid. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 76 b. – ISBN 978-9943-6781-1-8

Mazkur to’plamda she’r va shoirlok yo’llarini fe’liga xos ravishda sokinlik bilan bosib o’tayotgan ijodkorning ortiqcha shovqindan xoli xayolot tegirmoniga kuzatuv, hayrat, hatto falsafiy qarashlari suv quygan mardonavor, dadil she’rlarini o’qiysiz.

821.512.

Sh 14

Shavkat, Shahriyor.

Ruhim qushlari [Matn] : she’rlar / Sh. Savkat. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978-9943-6779-2-0

Ushbu mo’jaz to’plam yosh shoir Shahriyor Shavkatning ovozli she’rlarini o’ziga jamlangan.

821.512.

O’ 80

O’rmonova, Yulduz.

Uyg’oq yulduzlar [Matn] : she’rlar / Y. O’rmonova. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6473-2-9

Yulduzning she’rlari o’quvchini g’oya yulduzlarning sirli olamiga yetaklaydi, yonadi-kuyadi, kishiga samimiy, mehrga limmo-lim tuyg’ular va ziyoga to’la nur ulashadi, ammo baribir dildagi inja sir-asrorlarini ochib tashlayvermay sirli sandiqda saqlab qolaveradi va shunisi bilan ayollarga xos hayo pardasi ortidan turib kishini o’z jozibasiga maftun etadi.

821.512.

Z 74

Zokirov, Abdurauf.

Ona zamin [Matn] : she’rlar / A. Zokirov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. – ISBN 978-9943-6779-4-4

Ushbu to’plamda jamlangan sherlarini o’qib, Abdurauf singari iste’dodli ijodkorlar borligidan quvonmasligingiz dargumon. Uning sherlarida Surxon vohasining nafasi ufirib turadi.

821.512.

A 45

Allabergenov, Anvar.

Gullayotgan chechaklar [Matn] : Adabiy-tanqidiy maqolalar / A. Allabergenov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 88 b. ISBN 978-9943-6779-4-4

Anvar Allabergenov qoraqalpoq zaminida tug’ilib voyaga yetgan bo’lishiga qaramay, qoraqalpoq adabiyoti bilan birga o’zbek adabiyotini ham chuqur o’rganib, katta jur’at bilan tahlil qilayotganining o’ziyoq ibratli va tahsinga sazovor.

821.512.

H 31

Hasanov, Farrux.

Ichkari [Matn] : she’rlar / F. Hasanov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 68 b. – ISBN 978- 9943-6780-4-0

Ushbu kitobda yosh ijodkor Farrux Hasanovning samimiy ko’ngil kechinmalariga guvoh bo’lasiz. “Ichkari” nomi ostida chop etilgan birinchi kitob, o`quvchisini adoqsiz kengliklardan o’tib, xayoliy mo’jizalar tomon yetaklaydi.

821.512.

M 98

Muxammadiyarov, Aydos.

Manzilsiz xat[Matn] : she’rlar / A. Muxammadiyarov. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6779-3-7

821.512.

A 49

Ali, Bek.

Men axir Senman [Matn] : she’rlar / B. Ali. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6473-3-6

Shoir Bek Alining mazkur to’plamdan joy olgan she’rlari inson qalb kechinmalari mohir musavvirining chizgan mo’jizaviy suratlaridir. Uning she’rlari Vatanga, ona tuproqqa, yurt tonglari va tunlariga, daryolari-yu irmoqlariga, yomg’irlar-u qorlarga jon rishtalari ila bog’liqdir.

821.512.

S 21

Solijonov, Asror.

Sevgirang nigoh [Matn] : she’rlar / A. Solijonov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 80 b. –ISBN 978- 9943-6473-5-0

Ushbu to’plam farg’onalik shoir Asror Solijonovning yillar davomida oq qog’ozga tushirgan tuygulari tajassumidir. Asrorning she’rlarini o’qir ekansiz, yangi gulzor va undagi anvoyi gullar iforini tuyasiz.

821.512.

N 79

Norov, Azizbek.

Eynshteyn jumbog’I [Matn] : she’rlar / A. Norov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 72 b. –ISBN 978- 9943-6780-5-7

Aziz Norovning hikoyalarini o’qir ekansiz, unda voqeabozlikdan yiroq voqealik, qismatning o’yinlari oldida inson qalbining evrilishlari, turfa taqdirlar g’oyatda sinchkovlik va mahorat bilan qalamga olinganiga, yosh yozuvchining hayotni teran nigohlar ila kuzatishiga guvoh bo’lasiz.

821.512.

K 64

Komilov, Orifjon.

Xayol raqsi [Matn] : she’rlar / O. Komilov. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 96 b. –ISBN 978- 9943-6780-3-3

Ushbu kitobda Orifjon Komilovning samimiy qalb yoziqlariga, vijdon pokizaligining insoniylik sharti ekaniga zimdan ishora qiluvchi satrlarga guvoh bo’lasiz. Kitob o’quvchiga tarix va bugunning uyg’un haqiqatlarini bir-bir bayon etadi.

821.512.

H 25

Hamroyev, Bobur.

Shiroqning qaytishi [Matn] : Pyesalar va ssenariylar / B. Hamroyev. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 148 b. –ISBN 978- 9943-6473-9-8

Qo’lingizdagi kitobchada yosh, iqtidorli ijodkor Boburbek Hamroyevning saralangan asarlari joy olgan.

821.512.

H 40

Haqmurod, Ravshan.

Yangi rivoyat [Matn] : she’rlar / R. Haqmurod. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6780-0-2

Kitob o’quvchiga tarix va bugunning uyg’un haqiqatlarini bir-bir bayon etadi.

821.512.

A 90

Ahmedova, Raxshona.

Orzu va dengiz [Matn] : hikoyalar / R. Axmedova. – Toshkent: “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 118 b. –ISBN 978- 9943-6473-8-1

Ushbu to’plamdagi hikoyalarni o’qir ekansiz, unda avvalo ayol qalbi rang-barang hissiyotlari bilan bo’y ko’rsatib turadi.

821.512.

S 52

Siddiq, Muhammad.

Yohu [Matn] : she’rlar / M. Siddiq. – Toshkent : “Adabiyot” nashriyoti, 2020. – 64 b. –ISBN 978- 9943-6779-0-6

Ushbu to’plamdagi hali yosh bo’lishiga qaramasdan o’zining keskin hayotiy xulosalari,chuqur hissiy kechinmalarini she’riy satrlarga mohirona tuza olgan Muxammad Siddiqning she’rlari jamlangan.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Kitob haqida xitob” mavzusida
tematik-badiiy kecha stsenariysi

Toshkent 2021

“Kitob va kitobxonlik” mavzusida bilimdonlar

bellashuvini tashkil qilishga tavsiyalar

Kitob-axborotlarni, g’oya, obraz va bilimlarni saqlash hamda tarqatish, ijtimoiy-siyosiy, ilmiy, estetik qarashlarni shakllantirish vositasi.

“Kitob o’qishni bilasizmi?” nomli kitobning muallifi kim?

“Kitob o’qishni bilasizmi? Nomli kitobni Safo Matjon yozgan.

Yoshlarni kitob o’qishni unutib qo’yishiga sabab nima?

Hozirgi texnika asrida, haqiqatdan ham, ayrim yoshlar kitob o’qishni unutib qo’yishgan. Balki bunga sabab kattalarning, ota-onalarning yoshlarga kitob o’qishning tub mohiyatini zamonaviy usullar bilan ko’rsatib bera olmayotganliklaridir. Targ’ibotetarli bo’lsa, yoshlarning badiiy adabiyotga, umuman, kitobga bo’lgan munosabat o’zgarar. Unga kitob o’qishning naqadar zavqli mashg’ulot ekanligini tushuntirib berish kerak, xolos.

Kitob haqidagi o’zbek xalq maqollaridan namunalar keltiring.

Kitob- aql qayrog’i.

Kitob ko’rmagan kalla –

Giyoh unmagan dala.

Kitobsiz aql- qanotsiz qush.

Ushbu keltirilgan ibratli bitikning mullifini toping.

“Ey aziz! Kishi uchun kitobdan azizroq va yoqimliroq suhbatdosh yo’qdir. Kitob fasohat, balog’atda, latofatda tengi yo’q, munofiqlikdan holi hamrohdir. Yolg’izlikda va g’amli ayyomlarda munis ulfatdir. Unda na nifoq bor-u, na gina. U shunday hamdamki, so’zlarida yolg’on va xato bo’lmaydi.Suhbatidan esa kishiga malollik etmaydi. U o’z do’stinining dilini og’ritmaydi. Yuragini esa siqmaydi. U shunday rafiqdirki, kishi orqasidan g’iybat qilib yurmaydi. Uning suhbatidan senga shunday fayzli foydalar etadiki, bunday foydani odamlardan topa olmaysan. Aksincha, aksar odamlar suhbatidan kishiga zarar etadi. Kitobdek do’st ichida barcha ilmu hilm mujassamdirki, u kishilarni o’tmishdan va kelajakdan ogoh qilib turadi. Shuning uchun ham: “Kitob aql qal’asidir” deganlar.

Yuqorida keltirilgan ibratli bitik: alloma Muhammad Jabalrudiyning qalamiga mansubdir.

Ushbu keltirilgan fikrlar qaysi faylasufning qalamiga mansub?

“Kitoblar bilan bizning munosabatimiz odamlar bilan munosabatimizga o’xshaydi. Juda ko’plar bilan tanishamiz-u faqat ba’zilarinigina o’zimizga do’st bilib bir umrlik samimiy yo’ldosh qilib tanlaymiz.

Yuqorida keltirilgan fikrlar nemis faylasufi Lyudvig Feyerbaxning qalamiga mansub.

Ingliz dramaturglaridan qaysi biri ushbu fikrlarni bildirgan?

“Kitob menga toju taxtdan ortiqroq”.

Yuqorida keltirilgan fikr ingliz dramaturgi Vilyam Shekspirning qalamiga mansub?

O’rta asr sharq olimi Yoqut vatandoshimiz Al-Beruniyning qaysi kitobiga yuqori baho bergan?

O’rta asar sharq olimi Yoqut: “Beruniyning “Ma’sud qonuni” kitobi matematika va astronomiya sohasida ungacha yozilgan jamiki kitoblarning borini bosib ketadi” degan.

Ushbu keltirilgan jumla kimning qalamiga mansub?

“Yangi toifadagi asar yangi toifadagi kitobxonni yaratadi”.

Keltirilgan jumla A. Lunacharskiyning qalamiga mansubdir.

Respublikamizda mutolaa, kitobxonlik va boshqa mavzularda qanday ommaviy tadbirlar o’tkaziladi?

Respublikamizda “Mutolaa bayrami”, “Yil kitobxoni” va boshqa tadbirlar, tanlovlar o’tkaziladi.

Nosir Muhammadning kitob haqida aytilgan bitiklaridan misol keltiring.

“Kitoblar ajdodlarning o’z avlodlariga qoldirgan vasiyatnomasidir.”degan bitigi bor.

Ushbu keltirilgan parcha qaysi yozuvchining qalamiga mansub?

“Har kim bir narsa yozar ekan, oldin vijdonini tarozu qilsinda, qalam yuritsin…”

Yuqorida keltirilgan parcha yozuvchi Abdulla Qodiriyning qalamiga mansub.

Bellashuv yakunini hakamlar ma’lum ball qo’yish bilan yakunlaydilar. Hakamlar hay’atiga adabiyotshunoslar, shoir va yozuvchilar, jurnalistlar va boshqalar taklif etiladi. Sovg’a tariqasida kitoblar, gullar va esdaliklar topshirish mumkin.

“Kitob haqida xitob” mavzusida tematik-badiiy kecha stsenariysi

Tadbirni AKM va kutubxonalarda o’tkazish mumkin. Buning uchun sahna sharoiti ham e’tiborga olinadi.Tadbirda adabiyotlar ko’rgazmasi tashkil qilish va obzor o’tkazilishi maqsadga muvofiq. Stsenariydagi olib boruvchilar va ishtirokchilar so’zi namuna sifatida berilmoqda. Tadbirni Xalqaro kitob va mualliflik huquqlarini himoya qilish kuni (23 aprel), kitobga bag’ishlangan kunlarda yoki bayramlarda o’tkazish mumkin. Tadbirga o’quv yurtlari o’quvchilarini, kitobxonlarni taklif etish mumkin.

Badiiy kechani 2 nafar boshlovchi yigit va qiz olib boradi.

1-boshlovchi: Assalomu alaykum, davra ishtirokchilari, kechamizga xush kelibsiz.

2-boshlovchi: Assalomu alaykum, davra ishtirokchilari, kechamizga xush kelibsiz.

1-boshlovchi: Atoqli o’zbek yozuvchisi Oybek shunday degan edi: “Kitoblar inson tafakkurining javohirlarini yig’ib, avlodlarga meros qilib qoldiradi” yoki Deni Didroning mashhur naqlini eslaylik: “Odamlar kitob o’qishdan to’xtasalar, fikrlashdan ham to’xtaydilar….” Xo’sh, bugungi kunda kitob tanlash, o’qish va mutolaa qanday?

2-boshlovchi: Bizning kutubxonamiz shu munosabat bilan “Kitob haqida xitob” mavzusida kecha tayyorlagan.

1-boshlovchi:

Shunda ochiladi asta kitobing,

Varaqlar kuylaydi ovozing bo’lib.

Unda bor yuraging, mehring, xitobing,

Qushdek qanot qoqar parvozing bo’lib.

2-boshlovchi: Deydilar-ki, kitob-oftob,

Ming oftobga bergusiz kitob.

Kun nuridan ko’z bo’lar ravshan,

Kitob dilga berar obu tob.

1-boshlovchi: E’zozaxon, bugungi kechamizga adabiyotshunos……..ni taklif etamiz. KEling, hozir ularni davraga taklif etsakda, ular bizlarga kitobning inson tafakkurini rivojlanishida o’rni, kitob o’qish intellektual salohiyatni yuksaltirish, har doim mutolaa bilan shug’ullanish haqidagi mulohazalari bilan o’rtoqlashsalar. Marhamat!

Adabiyotshunosning chiqishi.

2-boshlovchi: Sermazmun fikrlaringiz uchun tashakkur.

1-boshlovchi:O’rta asrlarda xorijiy mamlakat zodagon oilalarida ota-ona merosidan mahrum etilarkan. Shunga o’xshash odat hozir ham ba’zi mamlakatlarda bor. Masalan, Meksikada politsiya xodimlari har oyda loaqal bitta kitob mutolaa qilmasa, ishdan bo’shatiladi. Bizningcha, bu munosabatlardan ko’zlangan asosiy maqsad –odamlarni muntazam mutolaa bilan shug’ullanishga da’vat etish, kitobga mehr uyg’otishdir.

2-boshlovchi: Binobarin, kitobsiz yuksak ma’naviyat va ma’rifatni, ertangi kunni, ayniqsa, millat kelajagini tasavvur etib bo’lmaydi.

1-boshlovchi: E’zozaxon, bugungi kechamiz kitob mavzusida ekan, yoshlarning kitob tanlash va mutolaa haqidagi fikrlari bilan tanishsak, yaxshi bo’lardi.

Shu payt sahnadan bir yigit o’tib ketayotgan bo’ladi.

1-boshlovchi: Og’ayni, to’xtang, sizga savolim bor.

Yigit to’xtaydi va boshlovchi bilan salomlashadi.

1-boshlovchi: Aytingchi, kitob siz uchun nima, kitob mutolaa qilib turasizmi?

Yigit bir zum xayol surib qoladi.

Yigit: Kitobmi? Maktabda juda ko’p kitob o’qiganman (Yigit qo’l harakati bilan kitobdan to’yganlikni ifodalovchi harakatni ko’rsatadi). Lekin hozir kitob mutolaa qilmayman. Sabab, savdo bilan shug’ullanaman. Vaqt yo’q. Pul topish asosiy o’rinda turadi. Kitobning boshqa foydali tomonlari ham bor.

2-boshlovchi: Masalan, qanday?

Yigit: Kimgadir sovg’a qilish, bir joydan boshqa joyga borib narxi ustiga pul qo’zyib sotish, ya’ni daromadni ko’paytirish. Xullas, foydali jihatlari bisyor. Boshqa savollar yo’qmi? Men ketdim, xayr.

Yigit shosha-pisha ketib qoladi.

2-boshlovchi: Tovba qildim, bu yigit uchun kitob-daromad topish, pul to’plash ekanda.

1-boshlovchiKeling, endi huv anavi kelayotgan qizni to’xtatib savolga tutamiz.

Sahnada qo’lida kitob bilan bir qiz o’tib ketayotgan bo’ladi. Boshlovchilar uni to’xtatib salomlashadilar.

1-boshlovchi: Siz, albatta, kitob mutolaa qilasiz, to’g’rimi?

Qiz: Ha, mutolaa qilaman.

2-boshlovchi: Kitobni nima maqsadda o’qiysiz?

Qiz: Nima maqsadda bo’lardi? Ko’proq axborot va ma’lumotlar olish, ruhiy dunyomni boyitish, tafakkurimni charxlash, ma’naviy qadriyatlarimiz va boy meroslarimizdan bahramand bo’lish uchun. Yozuvchi Yo. Shukurov aytganlaridek: “ Kitob-ajoyibotlar, javohirlar dengizi bo’lsa, kitobxon uni o’rganuvchidir. Binobarin, dono kitobxon dengiz tubiga chuqurroq kirib, o’z istiqbolini bezaydigan javohirlarni terib olsa, nodon kitobxon dengiz ustidagi po’kak singari suzib yuradi”. Men o’z istiqbolim uchun o’sha javohirlarni terib olishni istayman.

2-boshlovchi: Ammo ba’zilar kitob boshqa, hayot boshqa, deydilar.

Qiz: Menimcha, kitobiy bilim va hayotiy bilim – bu bir-birini uzviy to’ldiruvchi, inson uchun eng zarur narsalar. Aqlli odam intellektual salohiyatini kengaytirish uchun har ikkisiga etarlli e’tibor beradi. Va ikkovini egallamay turib, bittasining o’zini o’zlashtirolmasligini biladi. (qiz sahnadan chiqib ketadi).

2-boshlovchi: Ko’rdingizmi, shunday kitobsevarlar ham bor.

1-boshlovchi: Kelinglar, azizlar, endigi so’z navbatini jurnalist ……..ga bersak. Ularning hozirgi kunda yoshlar qanday adabiyotlarni qiziqish bilan tanlalayotgani va mutolaa qilayotgani haqidagi ma’lumotlari bilan tanishsak.

Jurnalistning chiqishi.

2-boshlovchi: Endigi navbatni san’atkorlarimizga beramiz. Marhamat.

Qo’shiq ijro etiladi.

1-boshlovchi: Rahmat, ijodlaringizga baraka tilaymiz.

2-boshlovchi: Mana, bugungi kechamiz ham poyoniga etib qoldi. Kechamizni yakunlar ekanmiz, barchangizga kitob bilan doimo oshno bo’lishingizni tilab qolamiz.

1-boshlovchi: Keyingi tadbirlarda uchrashguncha xayr.

2-boshlovchi: Xayr, sog’-omon bo’linglar.

Adabiyotlar

Jumaniyozov R. Targ’ibot ta’sirchan bo’lmasa niyatning amalga oshishi mushkul. An’ana

G’ R. Jumaniyozov G’G’ Yangi O’zbekiston, 2021 yil.9 yanv. – B. 5.

Umarova A. Mutolaa-ehtiyoj farzandi G’G’ Hayot va qonun. – 2005.- №2. – B. 71-73.

Sultonova B. Uyingizdagi kutubxona eng katta boylikdir G’G’ O’zbekiston adabiyoti va

san’ati. -2010. -5 fevr.

Ahmedov A Kitobxon xalq – baxtiyor xalq bo’ladi G’ A. Ahmedov G’G’ Yangi

O’zbekiston. – 2020. – 26 dek, 252 – son. – B .6

Uslubiy qullanmalar

Ushbu axborot-byulletenda 2021 yil dekabr oyida Yashnobod tuman AKMga kelib tushgan yangi adabiyotlar ro`yxatini taqdim etadi.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Nazm osmonining yorqin yulduzi”

(O’zbekiston xalq shoiri BAROT BOYQOBILOV tavalludining

85 yilligiga bag’ishlanadi)

(1937. 14.03. – 2006 y. )

ESLATMA

Toshkent 2022

“Nazm osmonining yorqin yulduzi” (O’zbekiston xalq shoiri Barot Boyqobilov tavalludining 85 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma G’ Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2022. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbekiston xalq shoiri B. Boyqobilov tavalludining 85 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.O’zbek adabiyotining eng ulkan vakillaridan biri Barot Boyqobilov – publitsistik tafakkur shoiri. Uning doston va she’rlarida otalarimizning shonli yo’li porloq kelajak sari dadil odim tashlayotgan zamondoshlarimiz jasorati kuylanadi. Shu bilan birga, bu yo’lda to’siq bo’lishga urinayotgan ayrim nobop kimsalar ayovsiz fosh etiladi.

Eslatma B. Boyqobilov shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Kirish

Boyqobilov Barot Tillaevich (1937.14.3, Urgut tumani Kenagas qishlog’i — 2006) — O’zbekiston xalq shoiri (1997). SamDU filologiya fakultetini tamomlagan (1962). O’zbekiston davlat badiiy adabiyot nashriyoti (1962—63), yoshlar gazetasi (1963—68), bolalar adabiyoti nashriyoti (1968—74)da muharrir, bo’lim mudiri, bosh muharrir o’rinbosari, «Muloqot» jurnali bosh muharriri (1991 yildan) bo’lib ishlagan.

Barot Boyqobilovning «Samarqand satrlari» (1962), «Visol» (1965), «Seni izlayman» (1968), «Samarqand ushshog’i» (1969), «Afrosiyob» (1970), «Kim sokin yashaydi O’zbekistonda» (1990) va boshqa she’riy to’plamlari, bir nechta dostonlari nashr etilgan. Uning «Kun va tun» (1968) she’riy qissasida Boburning badiiy obrazi o’zbek adabiyotida ilk bor namoyon bo’ldi. Keyinchalik Barot Boyqobilov Alisher Navoiy hayoti va ijodiga bag’ishlangan «Shukuxli karvon» (1981), «Notinch Xuroson» (1985), «Sokin Xurson» (1992) va «Qonli Xuroson» (1992) dostonlarini, «Hayrat ul-Ahror» (1997) she’riy romanini e’lon qildi. So’ng ular asosida besh dostondan iborat «Yangi xamsa»ni (1998) va «O’zbeknoma» (1999) she’riy romanini yaratdi.

Barot Boyqobilov o’zbek she’riyatida sonet janrining ravnaq topishiga katta hissa qo’shdi. B. Petrarka, V. Shekspir, P. Neruda, R. Hamzatov sonetlarini, o’zbek tiliga tarjima qilgan. Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Respublikasi Davlat mukofoti laureati (1994).

B. Boyqobilov mehnatkash shoir. Mehnat uni she’riyatning ichiga tobora chuqur olib kirmoqda.

B. B. buni yurakdan his qilib turibdi. U xalq taqdiriga yo’ldosh bo’lishni istaydi. Mana shu hissiyotdan uning she’ri rangdorlik va ohangdorlik kasb etadi. Ona diyorni, bunyodkor xalqni, partiya dahosini, yangi barkamol insonni ulug’lagan shoirona so’zning qadri doimo balanddir.

Talantli shoir, Navoiyning chinakam muxlisi Barot Boyqobilov adabiyotimizda ko’pdan buyon Navoiy mavzuida qalam tebratib kelmoqda. Uning Navoiy hayotining Samarqand davriga bag’ishlangan «Shukuhli karvon» nomli she’riy romani kitobxonlar tomonidan iliq kutub olingani hammaga ma’lum. Bundan ilhomlangan shoir navbatdagi asarida Navoiyning bolaligini yoritishga ahd qilgan. Asar “Notinch Xuroson” deb atalgan. Navoiyning bolaligi ko’pdan buyon shoir va adiblarimizning diqqatini o’ziga tortib kelmoqda. Ulug’ Vatan urushidan sal oldin S.Ayniy “Navoiyning bolaligi” nomi bilan bir turkum hikoyalar yozgani ma’lum. Rus adibasi Lidiya Bat “Hayot bo’stoni”, Mirkarim Osim “Zulmat ichra nur” qissalarini Navoiyning bolalik yillari tasviridan boshlashgan. Barot Boyqobilov bu mavzuni she’riy roman doirasida yoritishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan. B.Boyqobilov Alisherning ilk bor shoirona xayollar bilan bog’da kezib yurishini tasvirlar ekan, unga Husayn (Boyqaro) duch keladi va istehzo bilan uning bog’da nima qilib yurganini so’raydi.

Alisher so’ylaydi: “Ajabsen, oshna,

Sayroqi qushlarni qilgum tomosha”.

Romanda Navoiy bolaligi katta hayot fonida yoritilgan. Navoiyning otasi G’iyosiddin Bahodir thukmdorlar bilan aloqali amaldor. Uni podshog’ Shohruhdan, barcha shahzodalardan tortib barcha amaldorlar taniydi. U chin ko’ngildan Ulug’bekni sevadi. Chunki Ulug’bek podshohgina emas, katta olim ham. Shuning uchun uning boshida, uning ilmiy faoliyati ustida qora bulutlar paydo bo’lgan paytda ich-ichidan unga achinadi, reaktsion ruhoniylar bilan birlashib otasining boshiga turli kulfatlar solayotgan Abdullatifni la’natlaydi. Barot Boyqobilov romaniga Sharq she’riyatining masnaviy shaklini tanlagan. Ma’lumki, Sharq xalqlari adabiyotlarida masnaviyda yuzlab dostonlar bitilgan, bu sohada katta tajriba mavjud. Xususan, Navoiyning o’zi she’rning bu shaklini nihoyatda yoqtirgan kengligida ko’rgan. B. Boyqobilov bu shaklni ancha puxta egallagan desak hato bo’lmas.

B.Boyqobilov mehnatkash shoir. Mehnat uni she’riyatning ichiga tobora chuqur olib kirmoqda. B. Boyqobilov buni yurakdan his qilib turibdi. U xalq taqdiriga yo’ldosh bo’lishni istaydi. Mana shu hissiyotdan uning she’ri rangdorlik va ohangdorlik kasb etadi. Ona diyorni, bunyodkor xalqni,yangi barkamol insonni ulug’lagan shoirona so’zning qadri doimo balanddir.

Shoir Barot Boyqobilov ulug’ ustozlar xotirasiga she’riy kitoblar yaratib ezgu bir ish qilgan. Ulug’ Alisher Navoiy aytganlaridek, istaymizki, “ulus ko’ngli oni qabul aylasin”.

Foydalanilgan adabiyotlar

Бойқобилов Б. Замон зайли [Mатн] : шеърлар / Барот Бойқобилов. – Toшкент : Ёш гвардия, 1987. – 256 б.

Бойқобилов Б. Нотинч Хуросон [Mатн] : тарихий-шеърий роман / Сўз боши А. Ҳайтметовники. – Toшкент : Адабиёт ва санъат нашриёти, 1985. – 312 б.
Бойқобилов Б. Сонетлар [Maтн] : сонет / Сўз боши И. Ғафуров. – Toшкент : Адабиёт ва санъат нашриёти, 1982. – 456 б.
Бойқобилов Б. Шукуҳли карвон [Maтн] : шеърий роман ва қисса / Рассом Қ. Башаров . – Toшкент : Aдабиёт ва санъат нашриёти, 1981. – 344 б.
Бойқобилов Б. Ўзбекнома [Maтн] : тарихий-фалсафий ва маънавий-маърифий достон / Барот Бойқобилов. – Toшкент : Шарқ, 1999. -846 б.: ил.; 27 см.
Байкабулов Б. Tревожнқй Хуросон [Teкст] : роман в стихах / Авториз.пер. с. узб. Регистана. – Taшкент : Ёш гвардия, 1985. – 288 с.
Байкабулов Б. Лучезарный караван. День и ночь [Tекст] : роман в стихах / Авториз.пер. с .узб. Г. Регистан и А. Канокин. – Taшкент : Издательство литературы и искусства, 1984. – 352 с.
https://arboblar.uz/ erkin, murojaat sanasi : 14.03.22.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markaz

Axborot-bibliografiya xizmati

“ERK KUYChISIGA EHTIROM”

USMON NOSIR

(1912-1944)

tavalludining 110 yilligiga bag’ishlanadi

ESLATMA

Toshkent 2022

“Erk kuychisiga ehtirom” (O’zbek she’riyatining yorqin va so’nmas yulduzi Usmon Nosirtavalludining 110 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2022. – 5 b.

Ushbu eslatma o’zbek she’riyatining yorqin va so’nmas yulduzi Usmon Nosirtavalludining 110 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Usmon Nosir shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning uning she’riyatidan namunalar, vaqtli matbuot nashrlaridagi maqolalar, shoir haqida chop etilgan kitoblar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Kirish

Prezidentimizning 2022-yil 10 fevralda qabul qilingan Usmon Nosir tavalludining 110 yilligini mamlakat miqyosida keng ko’lamda nishonlash haqidagi qarori otashin shoirning xotirasini abadiylashtirishda muhim dasturamal bo’ldi.

Mazkur hujjat asosida ishchi guruh tomonidan ijodkorning hayoti va faoliyatini, xususan, uning qatag’on davrida kechgan yillarini o’rganish, hozirgi kunga qadar noma’lum bo’lib kelayotgan qo’lyozma asarlarining taqdiri haqida ma’lumotlar to’plash ishlari olib borilmoqda.

Kitoblarini qayta nashr etish, shoir hayoti va ijodiy faoliyati haqida hujjatli film suratga olish, spektakllar sahnalashtirish ko’zda tutilgan.

Usmon Nosir hayoti va ijodi

Usmon Nosir 1912 yil 13 noyabrda Namanganda tug’ildi. Ammo uning keyingi hayoti shoirlar va fozillar shahri sifatida mashhur bo’lgan Qo’qonda kechdi. Usmonning go’zallikka, shehriyatga, ona xalqining ruhiy madaniyatiga muhabbati shu qadar tabiiy va otashin ediki,u hali internatda ta’lim-tarbiya olayotgan kezlaridayoq she’r yoza boshladi, hali navqiron yoshidayoq Qo’qon ahli o’rtasida shuhrat topdi. Shuning uchun ham Usmon o’rta maktabni tugatib, pedagogik kurslarda qisqa muddat ishlaganidan so’ng Kinematografiya institutida tahsil olish uchun Moskvaga yuborildi.

Ammo u kasalligi tufayli bir yildan keyin quyoshli yurtiga qaytib, 1932 yilda Samarqanddagi Pedagogika akademiyasiga o’qishga kirdi. Uning “Quyosh bilan suhbat”, “Safarbar satrlar” deb nomlangan dastlabki to’plamlari shu yili nashr etilib, Usmon Nosirni iste’dodli shoir sifatida mashhur etdi. Usmon Nosir 1935 yilda Toshkentga ko’chib kelib, rang-barang voqea va hodisalarga boy adabiy hayotda faol ishtirok eta boshladi. U shu yillarda o’zining eng sara she’rlarini yaratish bilan birga, Pushkin va Lermontov she’riyatining shohona namunalari – “Bog’chasaroy fontani” va “Iblis” dostonlarini tarjima qildi.

Usmon Nosir o’z iste’dodini dramaturgiya sohasida ham sinab ko’rgan. Bizga uning “Atlas” dramasidan tashqari, “Zafar”, “Dushman”, “So’nggi kun” dramalari va “Go’ro’g’li” operasi librettosini yozgani ham ma’lum. Shoir 1937 yilda tuhmatga uchrab, qatag’on qilindi. “Usmon Nosir ulug’ va abadiy she’riyatning diydasidan oqib ulgurmagan shabnamdir, – deb yozgan edi A.Oripov, – u hali qahqahaga aylanmay lablarimizda manguga qotib qolgan nim tabassumdir”.

“YuRAK”

Yurak, sensan mening sozim,

Tilimni nayga jo’r etding.

Ko’zimga oyni berkitding,

Yurak, sensan ishqibozim.

Senga tor keldi bu ko’krak,

Sevinching toshdi qirg’oqdan.

Tilim charchar, ajabgohi

Seni tarjima qilmoqdan.

Erkin Vohidov shoir haqida quyidagilarni qayd etadi: “Usmon Nosirni ko’rganlar uning mard va o’ktam yigit bo’lganini, shu bilan birga, nozik ruhiyat egasi ekanini ta’kidlaydi. Haqiqatan ham Usmon Nosir hayoti ayanchli kechdi, fojiali yakun topdi. Chunki u yurak shoiri edi. Shu yurak bilan yurt taqdiri uchun qayg’urgan, Vataniga sodiqlikni hayoti va ijodiga shior qilib olgan edi.

Shoir ijodi bilan tanishar ekansiz, avvalo, yurakning bedor urishi eshitiladi, so’ng she’rning ko’z ilg’amas torlaridan taralayotgan ruhiyat ohanglari, nolalari endi sizning yuragingizni bedor qiladi.Sho’ro hukumatining kundasi oldida turgan shoir dorilomon zamonlar kelib, yana e’zozlanishini bilgan va ana shu ishonch unga mislsiz yovuzlik va tengsiz kuchga qarshi kurashda madad bergan.

1937 yilning 13 iyulida hibsga olinganidan to so’nggi nafasiga qadar Usmon Nosir oyning yorug’ kunlarini ko’rmadi. Oyning qorong’i 15 kuni esa uning uchun etti yildan ortiq davom etdi. Stalincha qirg’in yillarida minglab kishilar “Xalq dushmani” sifatida o’lim lagerlarida inson zoti chidash mumkin bo’lmagan azoblarga duchor bo’ldilar. Lekin ular orasida Usmon Nosirchalik do’zax qiynoqlarini boshdan kechirgan jabrdiyda kam topilsa kerak. “Usmon Nosirning so’nggi kunlari” kitobida bunday yoziladi:

“1944 yil, 9 mart, payshanba o’zbek she’riyatining yoqut yulduzlaridan biri Usmon Nosirning so’nggi kuni. Stalincha istibdodga asoslangan tuzum uni shu kuni ajdaho singari, nihoyat, yamlab-yutib yubordi!

Shoir jasadi qariyib bir hafta davomida o’likxonada yotdi. Suslova qishlog’idagi mahbuslar qabristoni hali karaxt uyquda, qalin qor ostidagi tuproq esa toshdan ham qattiq edi. Buning ustiga, murdalarni lager aravasida qabristonga tashuvchi mahbuslar, odatga ko’ra, bir necha kun aravaning to’lishini kutar edilar.

Xullas, 15 mart, chorshanba kuni olis va sovuq rus tuprog’i Usmon Nosirning muzlab qolgan jasadini o’z bag’riga oldi.

Mana, nihoyat, bu dunyoga sig’magan baxtsiz shoir 32 yoshida qora er ostiga kirdi. Bu dunyoga bulbul bo’lib kelgan, ammo qalb tori, she’riy iste’dodi tori endigina tarang tortila boshlagan, o’z yurtining, xalqining peshonasida mustaqillik oftobi nurlarini ko’rishni orzu qilgan shoir – qor zulmning, qora tuhmat va qora hasadning qurboni bo’lgan shoir shu zaylda olamdan o’tdi.

O’Zbekiston Prezidentining “Otashin shoir, tarjimon va dramaturg Usmon Nosir tavalludining 110 yilligini keng nishonlash to’g’risida”gi qarori talantli shoirimizning xalqimiz qalbida mangu barhayot ekanini yana bir karra isbot etdi.

Usmon Nosirning o’zi “Bog’im” she’rida ishonch bilan yozgandi:

Bargdek uzilib ketsam,

Unutmas meni bog’im.

“Tarixga nazar”

Uzoq izlanishlardan keyin tadqiqotchi olimlar tomonidan Usmon Nosirning tug’ilgan joyi, ya’ni onasi Xolambibi kelin bo’lib tushgan mulla Mamatxo’janing xonadoni Namangandagi hozirgi Amir Temur nomidagi mahalla, Jiydakapa ko’chasi, 60-uy manzilida joylashgan 22-maktab yonida ekani aniqlandi, -deydi Usmon Nosir hayoti va ijodini arxivlardan o’rganib, ilmiy tadqiqotlar olib borgan, shu asosda ikkita kitob chop etgan jurnalist Rahimjon Irisov. Arxivlardan topilgan manbalarga ko’ra, o’tgan asrning boshlarida bu joy “Chuqurkuchinskiy daha, ulitsa Chukurkuchinskaya”deb qayd etilgani ma’lum bo’ldi. Keyinchalik u bolshevilar tomonidan Kuybishev ko’chasi (hozirgi Jiydakapa) deb nomlangan.Xuddi ana shu joyda istiqomat qilgan taqvador Mamatxo’ja eshon masjid imomi mulla Adham Oxunning to’ng’ich qizi – Xolambibiga uylangan. To’ydan keyin 1912 yilning 13 noyabrida Usmon dunyoga keladi. Lekin oradan ikki yil o’tar-o’tmas mulla Mamatxo’ja og’ir dardga chalinib vafot etadi. Shundan keyin Xolambibining inilari – Abdurahmon va Abduqayum ularni o’z uylariga ko’chirib ketishadi. Shu tariqa Xolambibi Nosir hoji Masodiqovga turmushga chiqqunga qadar “Tanhogo’r buva” ziyoratgohi yonidagi ota hovlisida yashaydi.

O’tgan asrning 40-50 yillarida Usmon Nosir tug’ilgan xonadon o’rnida sobiq Engels jamoa xo’jaligining idorasi va klubi qurilgan, uning ro’parasidagi katta maydonda Lenin haykali bo’lgan. Klubda Namangan shahridagi 2-bolalar kutubxonasi joylashgan. Keyinchalik ushbu joydan Andijon-Namangan viloyatlaroro qatnaydigan avtobuslarning to’xtash manzili sifatida foydalanib kelingan. Viloyatda tuzilgan ishchi guruhi tomonidan otashin shoir haykalini ana shu maydonga o’rnatish taklifi berilgan va qo’shimcha tarzda viloyat markazidan yana bir xudud tavsiya etilgan. Shaharda Usmon NosirDavlatimiz rahbarining sa’y-harakati bilan mamlakatimizda inson qadrini ulug’lash, Vatan ozodligi uchun kurashgan qatag’on qurbonlarining nomini abadiylashtirish, ularning ruhi-poklariga izzat-ikrom ko’rsatish yo’lida juda ko’p xayrli ishlar amalga oshirilyapti. Vatan sha’ni, yurt ozodligini o’z she’rlarida baralla kuylagan shoir xotirasi yuksak hurmat ehtiromga loyiq.

Foydalanilgan adabiyotlar

Жамолова, Ё. Чақмоқдек умр мўъжизалари (Усмон Носир таваллудининг 110 йиллигига ) / Ё. Жамолова // Янги ЎЗбекистон. – 2022. – 14 июль. – Б. 6.
Остонов, Н. Эрк куйчисига эҳтиром. У туғилган гўшага эътибордан бошлансин. (Усмон Носир таваллудининг 110 йиллиги) / Н. Остонов // Халқ сўзи. – 2022. – 16 июль. – Б.4.
Исажонова, Д. Саҳнага музлатгичдан чиққан “Усмон Носир” / Д. Исажонова // Даракчи. – 2022. -14 июль. -Б. 38.
Usmon Nosir (1912-1944) – WWW.ziyouz.uz / erkin.
Toshkent : Entsiklopediya / Bosh tahrir hay’ati : A. Akromov, B. Sh. Alimov, M. N. Aminov va boshq. – Toshkent : “O’zbekiston Milliy Entsiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. – 784 b. : rangli surat xarita.
Usmon Nosir. 583 b.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Yodimizda, yonimizda…”

(O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, shoir Azim Suyun (1948-2020)

tavalludining 75 yilligiga bag’ishlanadi)

ESLATMA

Toshkent 2023

“Yodimizda, yonimizda…” ( O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, shoir Azim Suyun (1948-2020) tavalludining 75 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2023. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, shoir Azim Suyun (1948-2020) tavalludining 75 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Аzim Suyun shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

1948-yil Samarqand viloyatiga qarashli Nakurt qishlogʻida tugʻilgan. Oliy maʼlumotli. 1977-yilda Toshkent universiteti (hozirgi OʻzMU)ning jurnalistika fakultetini bitirgan. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputati. Azim Suyun harbiy xizmat burchini oʻtab qaytgach, poytaxt qurilishlarida mehnat qildi. Keyinchalik „Toshkent universiteti“ gazetasida adabiy xodim, Gʻafur Gʻulom nomidagi adabiyot va sanʼat nashriyotida muharrir boʻlib ishladi. Oʻzbekiston Matbuot Davlat qoʻmitasida adabiy maslahatchi, Oʻzbekiston yozuvchilar uyushmasida mas’ul kotib, „Xalq soʻzi“ gazetasida boʻlim muharriri, 1993–2002-yillarda „Oʻzbekiston ovozi“ va „Golos Uzbekistana“ gazetalarining Bosh muharriri, „Guliston“ jurnalining Bosh muharriri vazifalarida xizmat qildi. Azim Suyun butunjahon shoirlar kongressi aʼzosi.

Ijodi

Azim Suyun sheʼrlari, sheʼriy turkumlari va kitoblari turk, ingliz, arab, rus, qozoq, tojik, qirgʻiz, turkman, qoraqalpoq, tuva va boshqa tillarda chop etilgan. Azim Suyunning „Sarbadorlar“ tragediyasi, „Zamin taqdiri“, „Oʻzbekiston“, „Bir tomchi suv dengizga aylangan kecha va yoki imorat“ kabi dostonlari mashhur. Azim Suyun keng qamrovli dramaturg, haqsoʻz publitsist sifatida ham tanilgan.

Toʻplamlari

Azim Suyunning oʻzbek tilida nashr etilgan toʻplamlari:

„Mening osmonim“ — 1978-yil.
„Zarb“ — 1979-yil.
„Zamin taqdiri“ — 1981-yil.
„Xayolot“ — 1984-yil.
„Ziyo yoʻli“ — 1986-yil.
„Javzo“ — 1987-yil.
„Olis tonglar“ — 1989-yil.
„Kuyganim-suyganim“ — 1992-yil.
„Sarbadorlar“ — 1994-yil.
„Qora koʻzing sening“ — 1994-yil.
„Saylanma“ — 1997-yil.
„Oʻzlik“ — 1999-yil.

Taniqli shoir Azim Suyun 2020-yil 9- martda 72 yoshida vafot etdi.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Суюн Ахзим – биография – Arboblar.uz/

2. Азим Суюн – Vikipediya

3. Азим Суюн. Ўзлик [Матн] : мақолалар, суҳбатлар, шеърлар. Ҳикоялар, таржималар. – Тошкент : “Шарқ”, 1999. – 448 б.

4.Ibrohim Gʻofurov. „Jimjit bulut ichidan chaqin“, „Oʻzlik“ (toʻplam), Tошкент : 1999, „Sharq“ NMAK, (3–7-betlar)

5.Umarali Normatov. „Soʻz tuzalsa – el tuzalar“, „Xalq soʻzi“ — 1992-yil.

6.Abdulla Oripov. „Bitik – mustaqil janr“, „Tafakkur“ jurnali, 2002-yil, 3-son.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Buyuk olim dahosiga ehtirom”

Buyuk o’zbek mutafakkir olimi Abu Rayhon Muhammad Ibn Ahmad Beruniy

(4.09. 973-1048 y) tavalludining 1050 yilligi

Eslatma

Toshkent 2023

“Buyuk olim dahosiga ehtirom” (Buyuk o’zbek mutafakkir olimi Abu Rayhon Muhammad Ibn Ahmad Beruniy (4.09. 973-1048 y) tavalludining 1050 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2023. – 9 b.

Ushbu eslatma buyuk o’zbek mutafakkir olimi Abu Rayhon Muhammad Ibn Ahmad Beruniy (4.09. 973-1048 y) tavalludining 1050 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Abu Rayhon Beruniy shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Abu Rayhon Beruniy

Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al-Beruniy (4-sentabr, 973, Kat, Xorazm, — 13-dekabr, 1048 G’azna) — Islom oltin davrining zabardast Xorazmlik qomusiy allomalaridan biri.

Prezidentimiz SH. Mirziyoevning 2022 yil 25 avgustdagi “Buyuk mutafakkir va qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy tavalludining 1050 yilligini xalqaro miqyosda keng nishonlash to’g’risida”gi qarori ijrosi yuzasidanjoylarda ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etilmoqda. Shu sababli xalqimiz tomonidanbuyuk qomusiy olim Abu Rayhon Beruniyni ilmiy-ma’rifiy merosini yanada chuqur o’rganishga doir faoliyat avj oldi.

Al-Beruniy nomi forscha „birun“ (“chet” degan maʼnoni anglatadi) soʻzidan olingan boʻlib, u Afrigʻiy Xorazmshohlar poytaxti Kat shahrining chekka tumanida tugʻilgan.

Al-Beruniy hayotining dastlabki 25 yilini Xorazmda oʻtkazdi, u yerda islom, fiqh, ilohiyot, grammatika, riyoziyot, falakiyot, tibbiyot va falsafa, fizika va boshqa ilmlar bilan ham shugʻullandi. Beruniy ona tili boʻlgan xorazmiy tilidan tashqari fors, arab yunon, ibroniy va suryoniy tillarini bilgan va 50 yoshida sanskrit tilini oʻrgandi. Iroqiylarning oxirgi vakili Abu Nasr Mansur ibn Iroq Beruniyning ustozi edi. Al-Beruniy falakiyot, riyoziyot, geodeziya, jugʻrofiya va mineralogiya va tabiiy fanlarni yaxshi bilgan. Shuningdek, tarixchi, xronolog va tilshunos sifatida ham ajralib turardi. U oʻz davrining deyarli barcha fanlarini mukammal oʻrgangani sabab qomusiy alloma deb nomlanadi va koʻplab ilm sohalarida tinimsiz izlanishlari uchun moʻl-koʻl mukofotlangan. Shoh xonadoni va jamiyatdagi boshqa qudratli unsurlar Al-Beruniyning tadqiqotlarini moliyalashtiradi. Oʻziga xos taʼsirga ega boʻlgan Al-Beruniyning oʻzi ham falsafani oʻrganish davomida, boshqa xalqlarning olimlaridan, xususan, yunon olimlaridan ham ilhom olgan.

Beruniy Iroqiylar xonadoniga mansub edi va oʻsha paytda Xorazmdagi hukmron Afrigʻiylarga xayrixoh edi, 995-yil Katni, Xorazmning ikkinchi poytaxti, Gurganj (Urganch)ning amiri Maʼmun ibn Muhammad bosib oladi va Afrigʻiylar sulolasini taxtdan agʻdardi va natijada Beruniy vatanini tashlab Buxoroga ketdi. U yerda u Ibn Sino bilan yozishmalar olib borgan va bu ikki olim oʻrtasida fikr almashilgan.

U oʻzining „Geodeziya“ asarida 990-yil Kat shahrining geografik kengligini aniqlaganini yozadi. Maʼlumki, geografik kenglikni aniqlash uchun geografiya, matematika va astronomiyadan yetarlicha bilimga ega boʻlish lozim. Ray shahriga (hozirgi Tehron yaqinida) keladi. U Rayda mashhur olim — matematik va astronom al-Xoʻjandiy, tabib va faylasuf ar-Roziylar bilan tanishadi. Beruniy Rayda oʻzining „Al-Faxriy sekstanti“ risolasini yozadi. 997-yil Beruniy Katga qaytdi. Bu davrda Xorazmda oʻzgarishlar boʻlib, Maʼmun vafot etib, uning oʻrniga Ali ibn Maʼmun taxtga chiqqan edi. 997-yilda mashhur tabib Abu Ali Ibn Sinoham Urganjga keladi.

998-yil Beruniy Jurjonga keldi. U Jurjonda 1004-yilgacha yashaydi. Oʻzining oʻn beshga yaqin asarini shu yerda yaratdi. Jumladan, olimning „Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“ asari 1000-yil atrofida shu yerda yozilgan. 1004-yilning bahorida Beruniy Xorazmga qaytdi. Bu vaqtda Xorazmning poytaxti Urganj edi. Urganjda u Oy tutilishini kuzatdi. Saroyda al-Masihiy, tabib al-Hammar, Ibn Iroq va boshqalar ishlar edilar.

Urganjda Beruniy matematika, astronomiya bilan bir qatorda fizika va mineralogiyaning baʼzi masalalari bilan shugʻullandi. Minerallarni aniqlash, ularni tizimga solishda solishtirma ogʻirliklardan foydalanish gʻoyasi ham mana shu yerda tugʻildi.

1017-yil yozida turkiy podsho Mahmud Gʻaznaviyning buyrugʻiga koʻra Beruniy asir sifatida Gʻaznaga olib ketildi. U yerda ogʻir sharoitda yashadi. 1019-yildan keyin ilmiy ish bilan shugʻullanish sharoitiga erishdi. 1022—1024-yillarda Mahmud Hindistonga qilgan yurushida Beruniyni oʻzi bilan olib ketdi. Safarda ham Beruniy ilm bilan shugʻullandi. U Panjobdagi Nandna qalʼasi yonida yer shari meridianini bir gradusining uzunligini oʻlchadi va u 110,895 km. ekanini aniqladi. Bu maʼlumot hozirgi zamon oʻlchashlari natijasi — 111,1 km bilan taqqoslansa, Beruniy oʻlchashlarining aniqligi qay darajada ekani koʻrinadi. U umrining koʻp qismini hozirgi Afgʻonistonning janubiy-sharqiy qismidagi oʻsha paytdagi Gʻaznaviylar davlati poytaxti Gʻazna shahrida oʻtkazdi. Hindiston yarimoroliga sayohat qilganda, Hindistonda amalda boʻlgan hinduiylik dinini oʻrganib chiqqandan soʻng 1030-yilda “Tarix al-Hind” (Hindiston tarixi) nomli hind madaniyati haqida risola yozdi. U oʻz davri uchun hayratlanarli darajada xolis yozuvchi edi. Turli xalqlarning urf-odatlari va eʼtiqodlari, uning ilmiy ob’ektivligi 11-asr boshlarida Hindistonni ajoyib tasvirlagani uchun unga al-Ustad („Ustoz“) unvonini berdi.

1030-yilda Mahmud Gʻaznaviy vafot etdi va uning oʻrniga oʻgʻli Masʼud taxtga chiqdi. Masʼud Beruniyga koʻp iltifotlar koʻrsatdi. Shu sababli, Beruniy oʻzining shoh asarini Masʼudga bagʻishlab „Qonuni Masʼudiy“ deb atadi. Bu asar asosan astronomiyaga oid boʻlsa ham Beruniyning matematikaga oid, yaʼni trigonometriya va sferik trigonometriyada qilgan anchagina kashfiyotlari shu asarda bayon etilgan. Beruniyning matematikaga va fanning boshqa sohalariga qoʻshgan hissasini yozib qoldirgan 100 dan ortiq asaridan ham koʻrish mumkin. Ulardan eng yiriklari — „Hindiston“, „Yodgorliklar“, „Qonuni Masʼudiy“, „Geodeziya“, „Mineralogiya“ va „Astronomiya“. Qolganlarini quyidagicha taqsimlash mumkin: matematikaga doirlari — 22 ta; astronomik asboblar haqida — 10 ta; astrologiklari — 21 ta; turli fanlar (fizika, mineralogiya, adabiyot, tarix va boshqalar) — 38 ta; turli tillardan tarjima asarlar — 21 ta. Beruniyning bu asarlaridan atigi 30 ga yaqini bizning kunlargacha yetib kelgan. Beruniy yoshligidayoq koʻp vaqtini turli kuzatishlar bilan oʻtkazgan. U bolaliastronomik asbob yasagan. Xorazmning turli joylari koordinatalarini aniqlash bilan shugʻullangan va 995—996-yillarda Kat shahrida diametri 15 ziroʻ (Ziroʻ — qadimgi oʻlchov birligi, 49 santimetr chamasida) boʻlgan doira va boshqa asboblar bilan astronomik oʻlchash ishlarini olib borgan. Beruniyning 152 asari maʼlum boʻlib, bizgacha uning faqat 30 tasi yetib kelgan. Jami asarlarining 70 tasi astronomiyaga, 20 tasi matematikaga, 12 tasi geografiya va geodeziyaga, 4 tasi mineralogiyaga, 1 tasi fizikaga, 1 tasi dorishunoslikka, 15 tasi tarix va etnografiyaga, 4 tasi falsafaga, 18 tasi adabiyotga bagʻishlangan.

Beruniy jahon astronomiya va geografiya fani olimi

Beruniyning boy ilmiy merosi hali toʻla oʻrganilmagan. Beruniy yirik olim Abu Nosir ibn Iroqdan Evklid geometriyasi, Ptolemeyning astronomik taʼlimotlari boʻyicha dars olgan. 995-yilgacha u astronomiya, geografiya, geodeziya amaliy masalalarini hal etish bilan birga Yer va osmon globusini yasadi hamda astronomiyaga oid bir necha kitoblar yozdi. Olimning ana shunday asarlaridan biri „Geodeziya“ 1025-yilda yozib tugatilgan. Bu asar „shaharlar orasidagi masofalarni aniqlash uchun joylarning chegaralarini belgilash“ga doirdir. Kitobning 4-bobi oxirida Beruniy Yer aylanasining kattaligini oʻlchash haqida fikr yuritgan. Qadimdan insonlar Yerning shakli va kattaligini bilishga qiziqqanlar va turli xalqlar Yer shaklini turlicha tasavvur qilishgan.

Miloddan avval oʻtgan Pifagor, Arastu, Arximed, Eratosfen kabi buyuk olimlar Yer dumaloq va shar shaklida degan fikrni aytganlar. Jumladan, miloddan avvalgi 250-yilda iskandariyalik olim Eratosfen Yer shar shaklida deb, uning oʻlchamlarini quyidagicha aniqlagan. Iskandariya bilan Sienya (hozirgi Asvon) shaharlari orasidagi masofani karvonlarning yurish muddati bilan oʻlchaydi, keyin bu qiymatni ikki shahar kengligining ayirmasiga boʻladi va Yer radiusini 6840 kilometr deb chiqaradi. Bu gradus meridian yoyining uzunligi esa 119,444 boʻladi yoki meridian yoyining uzunligi 70 121 ga tengligini aniqlab, bu yoy meridian aylanasi uzunligining 1050 qismi ekanligini hisoblagan. Yer meridian aylanasining uzunligi 39500 kilometrga yaqin boʻlsa kerak, degan fikrga kelgan. Eratosfendan soʻng Misr, Xitoy va yunon olimlaridan bir qanchasi Eratosfen oʻlchagan usul bilan Yerning kattaligini aniqlaganlar. Oʻrta asrlarda Yerning hajmini aniqlashda yurtimizdan yetishib chiqqan olimlarning xizmatlari katta boʻlgan. Muso Muhammad al-Xorazmiy bir gradus meridian yoyning uzunligi 111,8 kilometrga tengligini isbotlab bergan.

Beruniy hikmatlari

Tenglik hukm surgan joyda sotqinlik, aldamchi ehtiroslar, g’am-g’ussa bo’lmaydi.

Daryolarning doimo dengizga quyilishi uning suviga ta’sir ko’rsatmaganmidek, amal va lazzat – haqiqiy ilm oluvchiga ta’sir ko’rsata olmasligi kerak.

Har bir yangi narsada lazzat bor.

Bugunning chorasini ko’rib, ertaga ehtiyoji qolmagan kishi aqllidir.

Asalarilar ham o’z jinsidan bo’laturib ishlamay, uyadagi asalni bekorga eb yotadiganlarini o’ldirib tashlaydilar.

Minnat qilish berilgan ehsonni yo’qqa chiqaradi.

Ikkala da’vogar rozi bo’lishibdi-yu, qozi rozi bo’lmabdi.

Har bir kun uchun haq va haqiqat hozir narsa.

Tenglik hukm surgan joyda sotqin, aldamchi ehtiroslar, g’am-g’ussa bo’lmaydi.

Ulug’ hodisalar har vaqt yuz beravermaydi.

Buzuq niyatli va yomon axloqli kishilar o’rtaga kirib olishi bilan ish to’g’ri bo’lmaydi.

Fors tilida yozilgan „Kitob al-Tafhim“da Beruniy tomonidan keltirilgan Oyning turli xil fazalari
Bagʻdodda tashkil topgan „Donishmandlik uyi“ nomli oʻsha davrning fanlar akademiyasida Oʻrta Osiyolik olimlardan Xorazmiy, Fargʻoniy, Habash Xasib, Marvaridiy kabi olimlar turli sohalarda ish olib borganlar. Beruniy ham shu „Donishmandlik uyi“ning aʼzosi boʻlib, u yerda 7 yil ishlagan. Uning yozishicha, xalifa Maʼmun buyrugʻiga binoan „Donishmandlik uyi“ning olimlari ikki guruhga boʻlinib, Iroqning Mosul shahri gʻarbidagi Sanjar sahrosida gradus oʻlchash usuli asosida Yer kattaligini aniqlashga kirishishgan, bunda Xolid al-Marvaridiy bir guruhga, Abu ibn Iso as Asturlobiy ikkinchi guruhga rahbarlik qilgan. Har qaysi guruh oʻzi oʻlchab topgan natijalar boʻyicha bir gradus meridian yoyning uzunligini hisoblagan. Birinchi guruhdagilarning hisoblashicha, bir gradus meridian yoyning uzunligi 111,815 kilometrga teng chiqqan, ikkinchi guruh topgan qiymat 1315 metr kam boʻlgan. Beruniy natijalar oʻrtasidagi bu tafovutning sababi ikki xil oʻlchashda, deydi va oʻzi bu natijalarni tekshirib koʻrishga qiziqib, gradus oʻlchash ishlarini olib bormoqchi boʻladi. Buning uchun u Dehiston dashtini (Kaspiy dengizining janubi-sharqiy qismi) tanlagan, lekin yordamchisi va yetarli mablagʻi yoʻqligi uchun bu ishni amalga oshira olmagan. Yer oʻlchamini gradus oʻlchovi usuli bilan aniqlash uchun maʼlum kenglikda tekis joy kerak boʻladi va bu yerda bir necha oʻn kilometr aniq oʻlchanishi lozim. Bu ish koʻp vaqt, katta mablagʻ va puxta tayyorgarlik talab qilardi. Bu haqda Beruniy: „Yer aylanasi uzunligini sahroni kezib yurmasdan quyidagicha aniqlash mumkin. Buning uchun dengiz sohilidagi yoki tekis joyda qad koʻtarib turgan baland toqqa koʻtarilib quyosh chiqishi yoki botishi oldidan quyosh gardishining yarmi ufq orasida boʻlgan vaqtda doirali armillyar asbob bilan uning pasayish burchagi oʻlchanadi“ deydi. Ufq pasayishini oʻlchash usulini chizma va formulalar yordamida tushuntiradi. Bunda, togʻ tepasida quyosh chiqishi yoki botishiga qarab koʻrish nurining togʻ tepasidan oʻtgan gorizontal chiziq bilan hosil qilgan burchak oʻlchanadi.

Abu Rayhon Beruniy Yerning kattaligini oʻlchashda yangi usul qoʻllab, bir gradus meridian yoyning uzunligi 111,16 kilometr ekanligini hisoblab chiqargan. Beruniy Yerning radusini oʻsha davr uchun aniq oʻlchab bergan. U Yerning meridian aylanasining uzunligini 40183 kilometr ekanligini hisoblab chiqargan. Sulton Mahmud Gʻaznaviy Hindistonga qilgan safarining birida Beruniyni ham birga olib ketadi, yoʻlda sharqiy Pokistonning Moʻlton shahrida vaqtincha istiqomat qilishga toʻgʻri keladi. U oʻzga yurtda boʻlishiga qaramay, fursatdan foydalangan holda Moʻltondan 400 kilometr gʻarbdagi Nandna qoʻrgʻonida Yer kurrasi oʻlchamini aniqlashga kirishadi, avval shu joyning geografik kengligini oʻlchab 320001 ga teng ekanligini aniqlaydi. Soʻngra ufqning pasayish burchagini oʻlchaydi. Bu haqda olimning oʻzi quyidagicha yozadi: „Hindiston yeridagi Nandna qoʻrgʻonida istiqomat qilishimga toʻgʻri keldi. Qoʻrgʻonning gʻarb tomonida baland togʻ, janubiy tomonida esa keng sahroni koʻrdim va shu on (ufq pasayishini oʻlchash usulini) sinab koʻrishga kirishdim. Togʻ tepasidan turib yerning lojuvard rangdagi osmon bilan tutashganini yaqqol koʻrdim. Qarash chizigʻi vertikalga perpendikulyar boʻlgan chiziqdan 00 341 pasaydi. Perpendikulyar boʻlgan togʻ balandligini oʻlchadim, u shu yerda qoʻllanadigan oʻlchovda 652,055 choʻzim (gaz)ga teng keldi“.

Beruniyning “Al asar al-baqiya” asaridan, 16 asr qulyozmasi

Beruniy oʻlchab topgan qiymatlar boʻyicha oʻziga xos usul bilan Yer kurrasi radiusining uzunligi 12803337,036 gazga teng ekanligini hisoblab chiqardi. Agar bir gaz 0,4933 metr ekanligini eʼtiborga olsak, Yer kurrasi radiusi uzunligi, Beruniy hisobicha, 6315,886 kilometr boʻladi. Bu raqam hozirgi vaqt¬da olingan qiymatdan juda kam farq qiladi, yaʼni xatolik radius uzunligining 0,9 foizini tashkil etadi. Soʻngra Beruniy shu 320 001 kenglikdagi bir gradus meridian yoyning uzunligi 223550,329 gaz yoki 110,277 kilometr ekanini hisoblab chiqadi. Bu raqamni hozirgi davrda aniqlangan bir gradus yoyning qiymati 110,885 kilometr bilan taqqoslasak, bundan ming yil ilgari Beruniy bir gradus yoy uzunligini hisoblashda atigi 618 metr xato qilganligi maʼlum boʻladi. Yer aylanasining uzunligini aniqlash, Beruniy aytganidek, sahrolarni kezib 10 yoy uzunligini aniqlashga nisbatan aniq va qulay. Shu bois, u trigonometrik usullardan foydalanib, togʻ balandligini oʻlchashda avvalgi astronomlardan ham aniqroq natijaga erishgan. Yer aylanasining uzunligini topish haqida Beruniy bunday deydi: „Yer aylanasining uzunligini topish uchun hamma hollarda ham shu topilgan topilmani, yaʼni radiusni ikkilantirib 22 ga koʻpaytir, hosil boʻlgan koʻpaytmani 7 ga boʻl, shunda sen oʻlchagan birliklarda Yer aylanasining uzunligi kelib chiqadi“.

Beruniy aytgan amallarni bajarganda lq2pR ni aylana uzunligini hisoblash mumkin. Bunda 22G’7q3,14… ni ifodalaydi. Shunday qilib, Beruniy shaxsan oʻzi bir qancha shaharlarning geografik kengliklarini hisobladi. Masalan, Gʻaznaning kengligi 330 351, Kandaniki 330 551, Dumpurniki 340 201. Uning hisoblashiga koʻra, Buxoro shahrining kengligi 390 201 deb topilgan. Hozirgi kunda bu qiymat 390 461 dir. Demak, bu Beruniy hisobidan faqat 00 261ga farq qiladi. Xullas, buyuk bobomiz Abu Rayhon Beruniyning ilmiy va madaniy merosini oʻrganish, uni oʻquvchi va talabalarga yetkazish azaliy qadriyatlarimiz sirasiga kiradi. Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Beruniy oʻrta asrlarning buyuk qomusiy olimlaridan edi. Uning buyukligi oʻsha davrning deyarli barcha fanlariga qoʻshgan betakror ilmiy merosida namoyon boʻladi. Beruniyning olimlilik salohiyatiga mashhur sharqshunos olim I.Yu.Krachkovskiy „uning qiziqqon ilm sohalaridan koʻra qiziqmagan sohalarini sanab oʻtish osondir“ deb baho bergan edi. Gʻarb tadqiqodchilaridan M.Meyerxoff esa „Beruniy musulmon fanini namoyish etuvchi qomusiy olimlarning eng mashhuri boʻlishi kerak“ degan fikrni bildiradi.

Beruniy etnograf va antropolog

Al-Beruniy Hindiston yarim orolidagi xalqlar, urf-odatlar va dinlar toʻgʻrisida ilmiy asar yozgan. Olim Akbar S. Ahmadning soʻzlariga koʻra, zamonaviy antropologlar singari, u ham maʼlum bir guruh odamlar bilan keng ishtirokchilarni kuzatishda qatnashgan, ularning tillarini oʻrgangan va ularning asosiy matnlarini oʻrgangan, oʻz xulosalarini madaniy taqqoslashlar yordamida xolislik va betaraflik bilan taqdim etgan. Axbar S. Ahmad Al-Beruniyni birinchi antropolog deb hisoblash mumkin, degan xulosaga kelgan.

Beruniy Xorazmda 1000-yilga yaqin yozilgan „Qadimiy xalqlardan qolgan yodgorliklar“ asarida Xorazmning turkiy aholisi foydalangan yillarning turkiy nomlarini beradi. Xuddi shu asarida u oy nomlarini turkchada beradi: ulugʻ-oy, kichik-oy, birinchi-oy, ikkinchi-oy, uchinchi-oy, toʻrtinchi-oy, beshinchi-oy, oltinchi-oy, yetinchi-oy, sakkizinchi-oy, toʻqqizinchi-oy, oʻninchi-oy.

Baʼzi asarlarining yaratilish tarixi

Beruniy tibbiyotga bagʻishlangan „Saydana“ asarida mingdan ortiq dorivor moddalar nomini 30 tilda yozib chiqqan. Xorazmdagi siyosiy vaziyatni oʻzgarishi natijasida Beruniy 998-yili Joʻrjon shahriga ketishga majbur boʻladi. U bu davrga qadar Kat va Ray shaharlarida oʻzining dastlabki ilmiy izlanishlarini boshlab yuborgan edi. Jurjonda kechgan yillar (998—1004-yillar) Beruniy uchun yirik izlanishlar va ijodiy kamolot davri boʻldi. Oʻzining ilk astronomik tajribalarni 16 yoshida Kat shahrida boshlagan alloma, Joʻrjonda nafaqat astronomiya va boshqa tabiiy fanlar bilan shugʻullandi, balki tarix va din tarixi bilan ham qiziqdi. Olimning muhim asarlaridan biri „Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“ uning Jurjon saroyida xizmat qilgan davrida yaratiladi. 1000-yili tugallagan bu asar muallifning koʻp qirrali olim ekanini namoyish etdi va unga katta shuhrat keltirdi. Umuman, Beruniy Joʻrjonda 10 dan ortiq asrlarini bitishga muyassar boʻldi. Xorazmning yangi hukmdori Abu Abbos Maʼmun ibn Maʼmun Beruniyni oʻz saroyida katta izzat-hurmat bilan qabul qiladi. Maʼmun rahnamoligida vujudga kelgan ilmiy markazda faoliyat koʻrsatish bilan birga siyosiy jarayonlarda ham Xorazmshohning yaqin maslahatchisiga aylanadi. Xorazmning Mahmud Gʻaznaviy tomonidan bosib olinishi Beruniy hayotini xavf ostiga qoʻydi. U Xorazmshoh saroyidagi aksariyat olimlar, jumladan, ustozi Abu Nasr ibn Iroq, Abul-Xayr Hammar va boshqalar bilan birga Gʻazna shahriga olib ketiladi. Maʼlumki, Xorazm ilmiy mazkazidagi olimlardan faqat Ibn Sino va Abu Sahl Masihiylar Mahmud Gʻaznaviy zulmidan havotirlanib, Gʻaznaga emas, Joʻrjonga qarab yoʻl olgan edilar. Beruniyning 1017—1048-yillarda Gʻaznada kechirgan hayoti moddiy va siyosiy jihatdan mashaqqatli boʻlishiga qaramasdan, uning ilmiy faoliyati uchun mahsuldor davr boʻldi. U Mahmud Gʻaznaviy saroyida kechgan dastlabki yillarda astronomiya va geodeziya masalalariga katta eʼtibor berdi.

Yerning aylana uzunligini oʻlchash

Muallifning ilmiy adabiyotlarda qisqacha „Geodeziya“ deb yuritiladigan „Turar joylar orasidagi masofani tekshirish uchun joylarning oxirgi chegaralarni aniqlash“ nomli astronomiya va geografiyaga bagʻishlangan asari 1025-yilda yozib tugatildi. Beruniyning „Munajjimlik sanʼatidan boshlangʻich tushunchalar“ asari ham 1029-yilda Gʻaznada yoziladi. Oradan bir yil oʻtgandan soʻng u oʻzining „Hindiston“ nomi bilan tanilgan „Hindlarning aqlga sigʻadigan va sigʻmaydigan taʼlimotlarini aniqlash“ kitobini yakunlaydi. Bunda Beruniy hozirgi Amerika qitʼasini mavjudligini Kolumbdan bir necha asr avval ilmiy asoslab bergan. Bu shoh asarning vujudga kelishiga Mahmud Gʻaznavining Hindistonga yurishlari sabab boʻldi. Saroyning eng nufuzli astrologlaridan sanalgan Beruniy Mahmud Gʻaznaviy bilan Hindistonda bir muddat istiqomat qiladi va u yerda sanskrit tilini mukammal egallashga muvoffaq boʻladi. U bu til yordamida hindlarning tarixi, urf-odati madaniyati va fani bilan yaqindan tanishadi va natijada yuqoridagi asarni taklif etadi. 1030-yili Mahmud Gʻaznaviy vafot etib taxtga uning oʻgʻli Masʼudning oʻtirishi Beruniyning ahvolini ancha yaxshilaydi. Olim oʻzining astronomiyaga oid eng yirik asarini mazkur hukumdorga bagʻishlab „Masʼud qonuni“ deb ataydi. oʻrta asrning mashhur olimlaridan Yoqut Al-Xamaviyning yozishiga koʻra, Sulton Masʼud bu asar uchun Beruniyga bir filga ortilgan katta miqdordagi kumush tangalar hadiya etadi. Yoqut Al-Xamaviyning fikricha „Masʼud qonuni“ kitobi matematika va astronomiya boʻyicha ungacha yozilgan barcha kitoblarning izini oʻchirib yuborgan.

Olim Sulton Masʼudning oʻgʻli Mavdudning hukumronlik yillarida (1041—1049) oʻzining „Mineralogiya“ va „Farmakognoziya“ deb atalgan ikki asarini yozadi. Ularning har biri mazkur sohalardagi betakror asarlardan boʻlib, jahon madaniyatiing noyob durdonalaridan hisoblanadi. Abu Rayxon Beruniy 1048-yili Gʻaznada vafot etadi. Olim yozib qoldirgan 150 ga yaqin asarlari bilan astronomiya, astrologiya, matematika, geodeziya, geologiya, mineralogiya, geografiya, arifmetika, tabobat, farmokognoziya, tarix, filologiya va boshqa fanlarning rivojiga noyob xissa qoʻsha oldi. Beruniyning betakror ijodi uning vatani Oʻzbekistonda alohida eʼtibor qozongan.

Qarilik chog’ida ko’z nuridan ayriladi, lekin hayotining so’nggi daqiqalarigacha hayot “mexanizmi” tetik ruhdadir, degan. Erga 1048 yil 11 dekabrida G’azna shahrida qo’yilgan.

XOTIRA

2009 yil iyun oyida Eron hukumati tomonidan Venadagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining bo’limiga hozirda Vena xalqaro markazi Memorial maydonidan joy olgan Fors olimlari pavilonini tortiq etadi. Fors olimlari paviloni o’z ichiga to’rt mashhur olimlarni olgan: Avitsenna, Beruniy, Zokiriy Roziy (Reyz hamda Umar Xayyom).

Al Beruniyning ona shahri 1957 yil uning sharafiga Beruniy nomini olgan.
1973 yil akademik I.M.Mo’minov tomonidan O’zbekistonda Abu Rayhon Beruniy tavalludining 1000 yilligi munosabati bilan tadbirlar o’tkazilgan.
Toshkentdagi Sharqshunoslik ilmiy-tekshirish instituti Abu Rayhon Beruniy nomini olgan.
Toshkentdagi Beruniy metro stantsiyasi.
Toshkent hamda Xorazmdagi Beruniy haykallari.
Toshkent texnika universitetiga ham Beruniy nomi berilgan.
Al Beruniy oy vulqoni hamda asteroid 9936 Al Beruniy ham olim sharafiga nomlangan.
Taniqli olim S.P.Tolstov o’zining “Qadimiy Xorazm sivilizatsiyasi izidan” nomli monografiyasini xorazmlik Abu Rayhon al Beruniyga bag’ishlagan.

ADABIYOTLAR RO’YXATI

Саидов, A. Aбу Райхан Беруни – великий учёный – энциклопедист эпохи первого Ренессанса : [o праздновании в 2022-2023 годах в международном масштабе 1050-летие Абу Райхана Беруни] / А. Саидов // Народное слово. – 2022. – 17 нояб.
Буюк мутафаккир ва қомусий олим Абу Райхон Беруний таваллудининг 1050 йиллигини халқаро миқёсда кенг нишонлаш тўғрисида : Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 25 августдаги Қарори // Халқ сўзи. – 2022. – 26 авг.
Maдрахимова, M. Асрлар қаъридан нур сочган даҳо : [Абу Райхон Беруний асарларида илгари сурилган илмий ғоялар ҳозирги кунда ҳам олимлар учун ўзига хос бир маёқ вазифасини ўтаётганлиги тўғрисида] / M. Maдрахимова // Янги Ўзбекистон. – 2022. – 3 дек.
Aбу Райхан Беруни. Избранные произведения. – Taшкент, AН Уз ССР. – 1957, – 87-89 с.
Буюк юрт алломалари [Mатн] : мақолалар / Тузувчи ва нашрга тайёрловчи У. Уватов ; Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази. Учинчи нашри. – Toшкент : “O’zbekiston” НMИУ, 2020. – 424 б.
Mухаммадиева, Б. Илк ренессанс даврининг ёрқин намоёндаси : [буюк мутафаккир ва қомусий олим Абу Райхон ҳаёти ва фаолияти ҳақида] / Б. Mухаммадиева // Maданият. – 2022. – 1сент.
Қўчқоров, Я. Буюк халқнинг буюк олими : [Абу Райхон Беруний илмий мероси хусусидаги манбалар ҳақида] / Я. Қўчқоров // Янги Ўзбекистон. – 2022. – 30 сент. – Б. 6.
Ma’naviyat yulduzlari [Matn] : to’plam / muharrir F. Hasanov. – Toshkent : O’zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2011, 368 b.
Фёдоров, M. Aбу Райхан [Текст] : новееллы о Беруни / М. Фёдоров. – Tашкент : Издательство “Ёш гвардия”, 1974. – 174 с.
Қаюмов, A. Aбу Райхон Беруний, Aбу Али Ибн Сино [Матн] : рисола / А. Қаюмов. – Tошкент : “Ёш гвардия”, 1987. – 240 б.
Буюк сиймолар, алломалар [Матн] : мақолалар / нашрга тайёрловчи М. Хайруллаев. – Toшкент : A. Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 1995. – 104 б.
Aбдуҳалимов, Б. Беруний даҳосига юксак эҳтиром :[Президентимизнинг “Буюк мутафаккир ва қомусий олим Абу Райхон Беруний таваллудининг 1050 йиллигини халқаро миқёсда кенг нишонлаш тўғрисида”ги тарихий қарори хусусида] / Б. Aбдуҳалимов // Янги Ўзбекистон. – 2022. – 1 сент. – Б. 6.
Бекова, Н. Буюклар ҳаёти – ибрат мактаби : [илк ренессанс даври ёрқин намоёндасининг илмий-маърифий меросини янада чуқур ўрганиш, тарғиб қилиш ҳақида] / Н. Бекова // Янги Ўзбекистон. – 2022. – 16 сент. – Б. 6.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Ikki dil farzandi”

(O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan san’at arbobi, shoir,dramaturg,pedagog Maqsud Shayxzoda (1908-1967)

tavalludining 115 yilligiga bag’ishlanadi)

Bibliografik sharh

Toshkent 2023

Maqsud Maqsumbek oʻgʻli Shayxzoda (Maqsud Shayxzoda) (1908.25.10 (7.11), Ozarbayjon Respublikasi, Ganja viloyati, Oqtosh sh. — 1967.19.2, Toshkent) — shoir, dramaturg, adabiyotshunos, tarjimon, pedagog. Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi (1964). Bokudagi doril-mualliminni tugatgan (1925). Dastlab Darbanddagi l-bosqich ozarbayjon maktabida, Boʻynoqdagi taʼlim va tarbiya texnikumida oʻqituvchi boʻlib ishlagan. 1927-yilda aksilinqilobiy tashkilot aʼzosi sifatida hibsga olinib, 1928-yil fevralda Toshkentga surgun qilingan. Sh. Oʻrta Osiyo universitetining Sharq ftida qisqa muddat oʻqigani (1928)dan keyin „Sharq haqiqati“ (1929—32), ʻʻQizil Oʻzbekistonʼ’, ʻʻYosh leninchi’’ gaz.lari (1932), „Guliston“ jur. (1933—34) tahririyatlarida xizmat qilgan. 1933-yil Bokudagi ped. institutining barcha kurslari uchun imtihon topshirib, Fan qoʻmitasi qoshidagi aspiranturaga oʻqishga kirgan (1934). Ayni paytda Til va adabiyot institutida ilmiy xodim boʻlib ishlagan (1935—38). 1938-yildan umrining oxiriga qadar dastlab kechki, soʻngra kunduzgi ped. Intlarida oʻzbek adabiyoti tarixidan maʼruza oʻqigan.

Dastlabki sheʼriy toʻplami — „Loyiq soqchi“ (1933). Shundan keyin shahrining „Oʻn sheʼr“ (1932), „Undoshlarim“ (1933), „Uchinchi kitob“ (1934), „Jumhuriyat“ (1935), „Oʻn ikki“, „Yangi devon“ (1937), „Saylov qoʻshiqlari“ (1938), „Kurash nechun?“ (1942), „Jang va qoʻshiq“, „Koʻngil deydiki…“ (1943), „Oʻn besh yilning daftari“ (1947), „Yurt sheʼrlari“ (1948), „Zamon torlari“, „Olqishlarim“ (1949), „Yillar va yoʻllar“ (1961), „Sheʼrlar“ (1964) va boshqa sheʼriy toʻplamlari nashr etilgan. shahrining dastlabki ijodida va qisman 50y.lardagi ayrim sheʼrlarida ozarbayjon sheʼriyatiga xos ohanglar, minbar sheʼriyat belgilari ustuvorlik qilgan. Ammo Sh. oʻzbek mumtoz va zamonaviy sheʼriyatining tili va uslubini egallagani sayin uning sheʼrlarida oʻzbekona musiqiy ravonlik kuchaya bordi. Sh. voqelikka faol munosabatda boʻlishga intilib, xalq va mamlakat hayotida roʻy bergan muhim voqealarni tasvirlashga, mehnat va kurash qahramonlari obrazini yaratishga alohida eʼtibor berdi. U shu maqsadda doston janriga qoʻl urib, „Oʻrtoq mulk“ (1933), „Chirogʻ“, „Oʻrtoq“, „Meros“, „Tuproq va haq“ (1936), „Ovchi qissasi“, „Iskandar Zulqarnayn“ (1940), „Oʻn birlar“, „Jenya“, „Oqsoqol“ (1943), „Axmadjonning hikmatlari“, „Uchinchi oʻgʻil“ (1944), „Nurmat otaning tushi“ (1947) singari liroepik asarlar yozdi. Shoirning 30—40y.lardagi sheʼriyatiga ham, keyingi ijodiga ham xos muhim fazilatlardan biri syujetlilikdir. Sh. lirik syujet yaratishga moyil shoir sifatida xalq afsonalari va tarixiy oʻtmish sahifalariga, shuningdek, zamondoshlari hayotiga murojaat etib, oʻz sheʼrlariga balladaga xos poetik belgilar va turli poetik tafsillarni olib kirgan, soʻzning sheʼriy qurilmadagi mavqeini oshirish choralarini koʻrgan. Shu bilan birga Sh. krfiyaning yangi badiiy imkoniyatlarini kashf etib, oʻzbek sheʼriyatiga yangi vazn va shakl koʻrinishlarini olib kirgan. Shoir ijodiga xos bu tamoyil uning, ayniqsa, „Toshkentnoma“ (1958) lirik dostonida yorqin ifodasini topgan.

Shayxzoda Ikkinchi jahon urushi yillarida yozgan „Jaloliddin Manguberdi“ (1944) tragediyasida oʻz yurtining ozodligi va mustaqilligi uchun mugul istilochilariga karshi kurashgan soʻnggi Xorazm shohining jangovar jasoratini tarixan aniq va haqqoniy tasvirlagan. „Mirzo Ulugʻbek“ (1961) tragediyasida Sh. bosh qahramon obrazini Amir Temur va temuriylar davrida oʻzbek xalqi hayotida roʻy bergan Uygʻonishning yorqin timsoli sifatida aks ettirgan. Shekspirona uslubda yozilgan bu asarda Sh. Ulugʻbek hayotining sunggi 2 yilini tasvirlash orqali uning jahon fani tarixidan munosib oʻrin egallagan mashhur olim, adolatparvar va haqiqatparvar davlat arbobi va ayni paytda saltanatning mutaassib kuchlari oldida ojiz bir inson boʻlganini ham haqqoniy koʻrsatgan. Shekspirona koʻlam va harorat bilan yozilgan „Mirzo Ulugʻbek“ tragediyasining maydonga kelishi oʻzbek dramaturgiyasi va teatri tarixida katta voqea boʻldi. Sh. ssenariysi asosida rejissor L. Fayziyev tomonidan yaratilgan „Ulugʻbek yulduzi“ (1964) filmi esa keng xalq ommasiga ulugʻ oʻzbek olimi va uning fojiali takdiri bilan yaqindan tanishish imkonini berdi.

Shayxzoda sheʼriy ijodida, asosan, zamonaviy mavzularda kalam tebratdi, dramaturgiyasida esa, tarixiy utmishga teran nazar tashlab, undagi zamonaviy muammolarni yoritishga yordam beruvchi siymolar va voqealarga yangi badiiy hayot bagʻishladi. U umrining sunggi yillarida Beruniy toʻgʻrisida sunggi sahna asarini yozdi.

Shayxzoda, badiiy ijodning barcha tur va janrlarida asarlar yozibgina krlmay, adabiyotshunos va tanqidchi sifatida ham samarali ijod qilgan. 1941-yildayoq „Genial shoir“ monografiyasini eʼlon qilgan Sh. umrining sunggi kunlariga qadar Navoiy hayoti va ijodi bilan muttasil shugʻullanib keldi. U Navoiyning 500 yilligi munosabati bilan yozgan „Navoiyning lirik qahramoni haqida“ (1948) maqolasidan keyin „Navoiy lirikasining baʼzi bir poetik usullari haqida“ (1959), „Ustodning sanʼatxonasida“ (3 qismli maqola, 1965—66), „Gʻazal mulkining sultoni“ (1966), „Tazkirachilik tarixidan“ (1968) singari yirik ilmiy tadqiqotlar yaratib, navoiyshunoslik fanini yangi taraqqiyot bosqichiga olib chiqdi. Sh. adabiyotshunos va tanqidchi sifatida ham samarali qalam tebratib, oʻzbek xalq ogʻzaki ijodining Fozil shoir singari namoyandalari, „Alpomish“, „Shirin bilan Shakar“ kabi asarlari, oʻzbek mumtoz va zamonaviy adabiyotining Bobur, Muqimiy, Furqat, Oybek, Gʻafur Gʻulom, Hamid Olimjon, jahon adabiyotining Nizomiy Ganjaviy, Sh. Rustaveli, A.S. Pushkin, N.A. Nekrasov, A.N. Ostrovskiy, T.G. Shevchenko, A.P. Chexov singari namoyandalariga bagʻishlangan asarlar yezdi. Pedagog olim va shoir sifatida esa talaygina shoir, adabiyotshunos va tankidchilar avlodining yetishib chiqishiga munosib hissa qoʻshdi.

Shayxzoda adabiy bilim doirasining kengayishi, ijodining mumtoz jahon yozuvchilari badiiy tajribasi bilan boyishida tarjima muxim rol oʻynadi. U Sh. Rustavelining „Yoʻlbars terisini yopingan paxlavon“ (hamkorlikda) eposi, U. Shekspirning sonetlari, A.S. Pushkinning sheʼrlari, „Mis chavandoz“ dostoni, „Motsart va Salyeri“ tragediyasi, M.Yu. Lermontovning sheʼrlari va „Kavkaz asiri“ dostonini, shuningdek, Nizomiy, Fuzuliy, Mirza Fatali Oxundov, Ezop, Esxil, Gyote, Bayron, Mayakovskiy, Nozim Hikmat va boshqa yozuvchilarning ayrim asarlarini oʻzbek tiliga katta mahorat bilan tarjima qildi.

Shayxzoda 1952-yilda ENKVD xodimlari tomonidan hibsga olinib, 25 yillik qamoq jazosiga hukm qilingan va 1954-yilda ozod etilgan.

Adabiyotlar ro’txati

1.Шайхзода, Мақсуд.

Мирзо Улуғбек [Матн] : трагедия / М. Шайхзода. – Тошкент : Ўқитувчи, 1994. – 224 б.

2.Maqsud Shayxzoda [Matn] : nasr va nazm / to’plovchi va nashrga tayyorlovchi Ma’mura Zohidova. – Toshkent : O’zbekiston nashriyoti, 2022. – 376 b.

Ushbu adabiyotning eng sara namunalaridan iborat “Turkiy adabiyot durdonalari” deb nomlangan 100 jildlik kitoblar ichdan Maqsud Shayxzoda hayoti va ijodi, uning adabiy faoliyati yoritilgan.

3.Мақсуд Шайхзода замондошлари хотирасида / Тўпловчилар : М. Зокиров ва Отаёр – Тошкент : Адабиёт ва санъат нашриёти, 1983. – 200 б.

Ушбу тўплам ўзбек ва озарбайжон халқининг фарзанди, ҳассос шоири, олими ва драматурги Мақсуд Шайхзода ҳақида ёзилган дил сўзларидан дасталанди. Ундаги хотираларда ўзига ўта талабчан, ўзгаларга меҳрибон, ҳамкасб дўстлари, шогирдлари ютуғидан бир дунё қувонч туювчи санъаткорнинг қувончли ва ташвишли онлари, ижодкор қиёфаси гавдаланади.

3.Шейхзаде, Максуд.

Южные ночи [Текст] : Стихотворения, баллады, поэмы, драма / М. Шейхзаде ; пер. с узб. / (Сост : Расим Шейхзаде). – Ташкент : Изд-во лит. и искусства, 1991. – 448 с.

В книгу классика узбекской советской литературы Максуда Шейхзоде (1908-1967) вошло лучшее из его поэтического наследия: стихи, поэмы, баллады, историческая трагедия “Мирза Улугбек”.

Будучи сыном своей эпохи, Максуд Шейхзаде отражал и воспевал в произведениях те ценности своего времени, которые не являются ныне столь однозначными, как прежде, и требуют от читателя более здравого и критического подхода.

4.Шейхзаде, Максуд.

Избранные произведения [Текст] : произведения / В 2-х т. Пер. с узб.(Сост. М. Закиров) – Ташкент : Изд. Лит. и искусства, 1978.

– Т. 2. Поэмы. Ист. Трагедия “Мирза Улугбек”. 280 с.

В поэзии Максуда Шейхзаде идет горячая перекличка былого с настоящим, это определяет его словарь, его образы, его темы. Во второй том избранных произведений М. Шейхзаде включены поэмы и историческая трагедия “Мирза Улугбек”.

Послесловие Ибрагима Гафурова.

5.Шейхзаде, Максуд.

Избранные произведения [Текст] : произведения / В 2-х т. Пер. с узб.(Сост. М. Закиров) – Ташкент : Изд. Лит. и искусства, 1978. С.

– Т. 1. Стихотворения,Стихи разных лет. Баллады. 318 с.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Mening kimligimni el bilsa bo’ldi”

Omon Matjon

(1943-2020) tavalludining 80 yilligiga bagíshlanadi

E s l a t m a

Toshkent- 2023

M 12 “Mening kimligimni el bilsa bo’ldi” Omon Matjon [Matn] : eslatma /

Tuzuvchi M. Kavlasheva ; Yashnobod tuman axborot-kutubxona

markazi Axborot-bibliografiya xizmati. – Toshkent, 2023. – 2 b.

Hayoti va ijodi

Yangi o’zbek she’riyatining buyuk darg’alaridan biri Omon Matjon (1943-2020) dir. Omon Matjon 1943 yil 14- fevral kuni Xorazm viloyatining Gurlan tumanida tug’ilgan. Uning otasi Matjon Jumaniyozov (1905-1975) shu tumanda pochta bo’limining boshlig’I bo’lgan. Onasi Xotira Ermatova(1916-1946) qisqa umr ko’rib, o’ttiz yoshga to’lganida to’rt farzandni dunyoga keltirib, vafot etadi. Omon Matjon uch yasharligida onasidan yetim qoladi. Shoirni o’gay onasi O’rozbika opa tarbiyalagan. Omon Matjon ilk qo’liga qalam olib, adabiyotga muhabbat qo’yishida ikkita opasi Gulsara va Oyimjonlarning ham xizmatlari katta bo’lgan. Gulsaraopasiga ergashib Omon olti yoshida Gurlan tumanidagi Orjangidze nomli o’rta maktabga boradi va 1-sinfga o’qishga qabul qilinadi. Opasining dastxati juda chiroyli edi.

Omon Matjon maktab ustozlaridan tashqari, opasi bilan ham o;qish va yozish mashg’ulotlari bilan shug’ullanadi. Gulsara bohi qattiq shamollab, shu dard bilan gullagan o’n olti yoshida olamdan ko’z yumadi. Qizining bevaqt o’limidan chuqur qayg’uga tushgan ota – Matjon akaning bir kunda qop-qora sochlari oppoq bo’lib oqarib ketadi. Omon akaning ikkinchi opasi Oyimjon esa turmushga chiqib, yigirma olti yoshida bevaqt vafot etadi. Omon Matjonning opalaridan tashqari akasi Zarif ham bor edi. Matjon akaning ikkinchiayolidan tug’ilgan farzandlari: Sobir, Hamro, Qadam ismli o’g’illari ham bor. Yosh Omon qalbida adabiyotga, so’z san’atiga mehr-u muhabbatning uyg’onishida ikki opasi, akasi Zarif og’aning ham hissasi katta. Aibatta, shoir shaxsiyatining shakllanishida, uning badiiy tafakkuri, poetik nigohining kamol topishida juda ko’p omillar, ustozlar mehnati, oilaviy muhit bilan birgalikda shaxsiy mutolaa ( gazeta-jurnallar, badiiy adabiyot mutolaasi) ham katta ahamiyatga molik. O’quvchilik yillaridayoq Yangibozor tumani gazetalarida Omonning ilk she’rlari chop etiladi.

Omon Matjon 60-yillardan boshlab matbuotda o‘z she’rlari bilan ko‘rina boshlaydi. U adabiyot oldidagi xizmatlari uchun Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofotiga sazovor bo‘lgan. Omon Matjon O‘zbekiston xalq shoiridir (1993). Hozirgi kunda shoir faol ijod qilmoqda.

Omon Matjon 1943 yili Xorazm viloyatining Gurlan tumanida tavallud topgan. O‘rta maktabni tugatgach, Samarqand Davlat universitetida tahsil oladi. 1969-2002 yillar mobaynida G‘afur G‘ulom nomli Adabiyot va san’at nashriyotida muharrir, bo‘lim boshlig‘i, so‘ngra “Yoshlik” jurnalida bosh muharrir, “Cho‘lpon” nashriyotida direktor bo‘lib ishlaydi. Hozirgi kunda “Gulxan” jurnalining bosh muharriri bo‘lib ishlamoqda.

Shoirning eng yaxshi she’rlari “Ochiq derazalar” (1970), “Karvon qo‘ng‘irog‘I” (1973), “Yonayotgan daraxt” (1977), “Yarador chaqmoq” (1979), “Haqqush qichqirig‘I”, “Seni yaxshi ko‘raman” (1983), “Gaplashadigan vaqtlar” (1986) kabi to‘plamlaridan o‘rin oldi.

Bu to‘plamlardagi “Amu”, “Oybek”, “Shu’lalardan hayratlanish”, “Ona degan so‘z”, “Turnalar”, “Mezon”, “Chorlov”, “O‘n uchinchi eshik”, “Umrimiz haqida” kabi she’rlari hozirgi o‘zbek she’riyatining eng yaxshi namunalaridan bo‘lib, ularda inson qalbining turfa jilolari rang-barang tashbehlarda, jozibali obrazlarda ifodalangan.

Omon Matjon ijodida uning “Cho‘ldagilar” doston xronikasi, ayniqsa, “Gaplashadigan vaqtlar” nomli she’riy qissasi alohida o‘rinni egallaydi. Ular o‘zining yangicha shakli, ohangi bilan kitobxon e’tiborini tortadi.

2000 yilda G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti Avestoning 2700 yilligiga bag‘ishlangan «Ardaxiva» asarini chop etdi.

2002 yilda islom dunyosining buyuk namoyandasi Xo‘ja Ahror Valiy hayoti, taqdiridan hikoya qiluvchi “Xaloskor ruh” asari “Sharq yulduzi” (2002, 3-son) jurnalida chop etildi.

Omon Matjon tarjimon sifatida qardosh va chet el adabiyotlaridan ko‘plab asarlarni ona tiliga mahorat bilan ag‘dargan. Xususan, uning A.Shiller, Sh.Bodler kabi jahon klassiklari ijodidan qilgan tarjimalari e’tiborga loyiq.

Omon Matjon asarlari :

1.Матжон, Омон.

Ҳаққуш қичқириғи [Матн] : шеърлар, достон / О. Матжон. – Tошкент : Ғ. Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1979. – 133 б.

2.Матжон, Омон.

Минг бир ёғду [Матн] : шеърлар, достонлар / О. Матжон. – Tошкент : Ғ. Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1989. – 176 б.

3.Матжон, Омон.

Сени яхши кўраман [Матн] : шеърлар / О. Матжон. – Tошкент : Ғ. Ғулом Адабиёт ва санъат нашриёти, 1981. – 344 б.

4.Матжон, Омон.

Ўртамизда биргина олма [Матн] : шеърлар, достон / О. Матжон. – Tошкент : “Ёш гвардия” нашриёти, 1990. – 96 б.

5.Mатжон, Омон

Эркин ҳаволарда [Матн] : битиклар, драматик достон, шеърий қисса, шеърлар / О. Матжон. – Tошкент : Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1997. – 360 б.

6. Omon Matjon [Matn] : nazm / to’plovchi va nashrga tayyorlovchilar : Marhabo Qo’chqorova, Diyor Matjonov. – Toshkent : “O’zbekiston nashriyoti”, 2022. – 312 b.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“IBRATLI SIYMOLAR”

Shoir, siyosat va ma’rifat arbobi Munavvar qori Abdurashidxon o‘g‘li (1878-1931) tavalludining 140 yilligiga bag’ishlangan

Eslatma

Toshkent 2023

Munavvar qori Abdurashidxonov (1878-1931)

O‘rta Osiyo jadidchilik harakatining yo‘lboshchisi, XX asr o‘zbek milliy matbuoti va yangi usuldagi milliy maktab asoschisi, yangi milliy teatr tashkilotchilaridan biri, adib, shoir, murabbiy, muharrir, ma’rifatparvar, jamoat arbobi Munavvar qori Abdurashidxon o‘g‘li 1878 yilda Toshkent shahrining Shayx Xovand Tohur dahasi Darxon mahallasida mudarris oilasida tug‘ildi. Otasi Abdurashidxon Sotiboldixon o‘g‘li mudarris, onasi Xosiyat otin Xonxo‘ja Shorahimxo‘ja mudarris qizi otinoyi bo‘lgan. U oilada uchinchi o‘g‘il bo‘lib, katta akalari A’zamxon (1872—1919) va Muslimxon (1875—1954) muallim bo‘lishgan. Otasidan yosh yetim qolgani tufayli dastlabki ta’lim-tarbiyani onasidan olgan. So‘ng o‘z davrining mashhur o‘qituvchisi Usmon domladan ilmi qiroat va tajvidni o‘rganib, hofizi Qur’on bo‘lgan. 1885—90 yillarda Buxorodagi Mirarab madrasasida tahsil olgan, ammo tahsilni oxiriga yetkazmay, Toshkentga qaytib, Darxon masjidida imomlik vazifasini bajaradi.

Munavvar qori XIX asrning oxiridan boshlab jadidchilik harakatlarida faol ishtirok eta boshladi. 1901 yilda o‘z hovlisida, keyinchalik Toshkentning turli dahalarida jadid maktablarini ochadi.

1904 yildan ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayotga aralasha boshlagan. 1906 yildan “O‘rta Osiyoning umrguzorligi, taraqqiy”, “Taraqqiy” gazetalarida adabiy xodim. Shu yili noshir va muharrir sifatida “Xurshid” gazetani tashkil etgan. “Shuhrat” (1907), “Tujjor” (1907), “Osiyo” (1908) gazetalarini g‘oyaviy boshqargan va adabiy xodim vazifasini bajargan. So‘ng “Sadoyi Turkiston” (1914—15) gazetasida mas’ul muharrir muovini, “Al-isloh” jurnali (1915—17)da muharrir, “Najot” va “Kengash” (1917) gazetalarida mas’ul muharrir.

U 1909 yili Toshkentda “Jamiyati xayriya” uyushmasini tuzadi va “Turon” nomli jamiyatni ochadi. Munavvar qori 1906-yilda dastlabki o‘zbek matbuoti namunalaridan biri “Xurshid” gazetasini nashr etdi. Keyinchalik “Najot”, “Kengash” gazetalarida bosh muharrir, “Sadoyi Turkiston”da esa bo‘lim muharriri bo‘lib xizmat qiladi.

Sho‘ro davrida u o‘zining ochiq ma’rifiy ishlarini va yashirin siyosiy harakatlarini davom ettirdi. 1918 yilning aprelida Turkiston xalq dorilfununining asoschisi va rektori etib saylanadi. Uning sa’y-harakati bilan 1918 yil 2 iyunda dorilmuallimin ish boshlaydi. U 1918 yilda “Turk o‘chog‘i” ilmiy-ma’rifiy jamiyatini tashkil qiladi.

Munavvar qori 20-yillarda o‘zbek yurtining mustaqilligi uchun kurash vazifasini o‘z oldiga qo‘ygan “Milliy ittihod” va “Milliy istiqlol” yashirin tashkilotlariga rahbarlik qilgan.

Munavvar qori turli jamiyat va uyushmalar tashkilotchisi. U “Jamiyati Imdodiya” (1909), “Turon” (1913), “Turkiston kutubxonasi” (1914), “Umid” (1914), “Maktab” (1914), “Ko‘mak” (1921) jamiyat, tashkilot, shirkat va uyushmalarida muassis, muovin, rais, a’zo. Sho‘rolar hukumati davrida Xalq dorilfununi sho‘rosining raisi, Turkiston Maorif xalq komissarligi turk sho‘basining ish yurituvchisi (1918), Toshkent shahar maorif noziri, Sharq xalqlari s’ezdi (1920, Boku) delegati va hay’ati a’zosi. BXSR Maorif nozirligi vaqf bo‘limi boshlig‘i (1920—21), Toshkent shahar ijtimoiy tarbiya bo‘limi mudiri (1921), Akademmarkaz raisi (1922), Navoiy nomidagi maktab, Narimonov nomidagi pedagogika texnikumi, ayollar pedagogika institutida muallim (1923 — 25), Samarqand shahar muzeyida ilmiy xodim, O‘zbekiston osori-atiqalarni saqlash qo‘mitasining Toshkent-Farg‘ona bo‘limida mas’ul kotib (1927-28).

Munavvar qori bir qancha darslik muallifidir. Uning “Adibi avval” (1907), “Adib us-soniy” (1907), “Usuli hisob”, “Tarixi qavm turk”, “Tajvid” (1911), “Havoyiji diniya”, “Tarixi anbiyo”, “Tarixi islomiya” (1912), “Er yuzi” (1916—17), 4 qismdan iborat “O‘zbekcha til saboqligi” (Shorasul Zunnun va Qayum Ramazon bilan birga, 1925—26, 4-qismi musodara qilingan) darsliklari bir necha marta chop etilgan. 1914 yilda taraqqiyparvar o‘zbek shoirlarining she’rlarini jamlab, “Sabzavor” nomi bilan nashr etgan.

Munavvar qori ijtimoiy-pedagogik faoliyat bilan birga badiiy ijod bilan ham shug‘ullangan. Uning ixcham hikoyalari, talaygina she’rlari o‘sha davrdagi matbuot va o‘zi tuzgan hamda yozgan darsliklarga kiritilgan. Shuningdek, u o‘tkir publitsist adib sifatida tanilgan. Maqolalarida inson va jamiyat, din va

dindorlik, axloq, mustamlakachilik va xurriyat, ziyolilik, uyushma, tashkilot, davlat idorasi masalalariga alohida e’tibor qaratgan.

Munavvar qori o‘z faoliyati davomida pedagogik, matbuotchilik, muharrirlik, adiblik bilan cheklanmay, jiddiy siyosiy faoliyat ham olib borgan, shu sababli mustamlaka hukumati tomonidan bir necha bor hibs qilingan.

Evropa savdo-sanoat, ilm-fanini o‘rganishga chaqirgan, ma’naviy qoloqlikni qoralagan. U vijdon erkinligini inkor etmagan dunyoviy demokratik davlat tarafdori bo‘lgan. Shu sababli Qo‘qon shahrida tashkil topgan Turkiston muxtoriyatini (1917) qo‘llab-quvvatlagan. Umr bo‘yi o‘z vatanini mustaqil ko‘rishni istagan.

20-yillarning o‘rtalarida milliy ziyolilarni ta’qib qilish kuchayishi natijasida Munavvar qori hamma lavozimlardan chetlashtiriladi. Biroq hatto qatag‘on ham Munavvar qori Abdurashidxon o‘g‘lini istiqlol g‘oyalaridan qaytara olmadi.

U 1929 yil 6 noyabrda qamoqqa olinib, Moskva shahridagi Butirka qamoqxonasida qatl qilingan va Vagankova qabristoniga dafn etilgan. 1991 yilda rasman reablitatsiya qilingan.

Foydalanilgan adabiyotlar

Xolboyev, Sotimxon. Jadidlar. Munavvar qori Abdurashidxonov [Matn] : risola / S. Xolboyev. – Toshkent : Yoshlar nashriyot uyi, 2022. -152 b.
Maънвият юлдузлари [Матн] : алломалар, адиблар // Тўпловчи ва масъул муҳаррир : М. Хайруллаев. – Тўлдирилган қайта нашр. – Тошкент : А. Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2001. – 408 б.
Тошкент [Матн] : Энциклопедия / Бош таҳрир ҳайъати : А. Акромов, Б. Ш. Алимов, М. Н. Аминов ва бошқ. – Тошкент : “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2008. – 784 б.

Мунаввар қори Абдурашидхонов, 2008.- 366 б.

Абдурашидхонов, М.Хитобнома [Матн] : маърифий / М. Абдурашидхонов. – Тошкент, 2022.
Каримов, Ислом. Юксак маънавият – енгилмас куч [Матн] : рисола / И. Каримов. – Тошкент : “Маънавият”, 2008. – 176 б.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“IBRATLI SIYMOLAR”

Shoir, yozuvchi, dramaturg, tarjimon, tanqidchi va jamoat arbobi

Cho’lpon(Abdulhamid Sulaymon o’g’li Yunusov 1898-1938) tavalludining 125 yilligiga bag’ishlangan

ESLATMA

Toshkent 2023

O‘zbek adabiyotining yorqin namoyandalaridan biri Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lpon 1897 yilda Andijonning Qatorterak mahallasida savdogar oilasida dunyoga kelgan. Otasi Sulaymonqul Mulla Muhammad Yunus o‘g‘li (1874 — 1929) dastlab dehqonchilik, so‘ngra bazzozlik bilan shug‘ullangan. Taniqli jurnalist va yozuvchi Mo‘minjon Muhammadjonov “Turmush urinishlari” kitobida qayd etishicha, Cho‘lponning otasi Sulaymonqul o‘z davrining yetuk ziyolisi, ma’rifatparvar kishisi bo‘lgan. U “Rasvo” taxallusi bilan she’rlar ham yozgan, devon yaratgan.

Cho‘lpon avval eski maktabda, so‘ngra madrasalar va rus-tuzem maktabida tahsil olib, arab, fors va rus tillarini mukammal o‘zlashtiradi. Mutolaa yo‘li bilan esa turk, nemis va ingliz tillarini o‘rganadi. Sharq va G‘arb ijtimoiy-siyosiy qarashlaridan oziqlanadi. Firdavsiy, Sa’diy, Hofiz, Umar Hayyom, Alisher Navoiy kabi buyuk so‘z san’atkorlari ijodini mehr bilan o‘rganadi.

Cho‘lpon dunyoqarashi va ijodining shakllanishiga asr boshlaridagi demokratik inqiloblar hamda jadidchilik harakati katta ta’sir ko‘rsatgan.

Cho‘lponning ijodi 1913—1914 yillardan boshlangan bo‘lib, u avval “Qalandar”, “Mirzaqalandar”, “Andijonlik” va nihoyat “Cho‘lpon” (Tong yulduzi) taxallusi bilan ijod qildi. U ham shoir, ham nosir, ham dramaturg sifatida o‘z xalqi adabiyoti ravnaqiga salmoqli hissa qo‘shadi. Cho‘lponning dastlabki asarlari “Sadoi Turkiston”, “Sadoi Farg‘ona” kabi mahalliy gazetalarda, shuningdek, Orenburgda chiqadigan “Sho‘ro” jurnalida nashr etiladi. Cho‘lponning “Ishtirokiyun”, “Qizil Bayroq”, “Turkiston”, “Buxoro axbori” kabi gazetalardagi faoliyati ham uning ijodiy shakllanishida maktab bo‘lib xizmat etadi.

Cho‘lpon ocherknavis va publitsist sifatida ham barakali ijod qildi. Bu borada ayniqsa, uning “Adabiyot nadir?”, “Muhtaram yozuvchilarimizga” kabi maqolalari adabiyotning maqsad va vazifalarini anglashda muhim rol o‘ynadi. U 1914—1917 yillarda yaratgan “Qurboni jaholat”, “Do‘xtir Muhammadiyor” singari hikoyalari, “Vatanimiz Turkistonda temir yo‘llar” singari maqolalarida madaniyat va ma’rifat targ‘ibotchisi sifatida maydonga chiqdi. U Oktyabr to‘ntarishidan keyingi 1920—1924 yillarda hayotda sodir bo‘layotgan xush va noxush o‘zgarishlarni qalamga oldi. “Yo‘lda bir kunduz”, “Yo‘lda bir kecha”, “Sharq poyezdi keldi”, “Sharq uyg‘ongan”, “Quturgan mustamlakachilar”, “Yo‘l esdaligi” singari o‘nlab ocherklari va publitsistik maqolalarida chorizm mustamlakachilari va mahalliy hokim sinf yetkazgan jabru jafolar yetmaganidek, fuqarolar urushi davrida ro‘y bergan fojealarni qoraladi. Cho‘lpon 1922 — 1926 yillarda o‘zining “Uyg‘onish”, (1922), “Buloqlar” (1923), “Tong sirlari” (1926), “Soz” (1935) kabi to‘rtta she’riy to‘plamini nashr ettirdi. 30-yillarga kelib, “Jo‘r” kabi she’riy to‘plamini tayyorladi. Ammo “Soz”i chop etiladi-yu, “Jo‘r” to‘plami qatag‘onlik tuzog‘iga ilinib, qolib ketadi. Shoirning to‘plamlari orasida “Buloqlar” (1923) alohida ajralib turadi. To‘plam besh bo‘limdan iborat bo‘lib, ular “Sharq uchun”, “Sezgilar”, “Sevgi”, “Qora yo‘llar” va “Qor qo‘ynida” deb nomlanadi. Shoirning o‘zi qayd etishicha, mazkur she’riy guldasta “jahon fotihlari changalida ezilib yotqon Sharq o‘lkalariga” bag‘ishlangan.

Hurmatli Foydalanuvchilar!

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazining 2023-yil 4-chorak davomida kutubxona fondiga kelib tushgan adabiyotlar axborotnomasini taqdim etamiz. Axborotnoma o’zbek, jahon va ilmiy-ommabop adabiyotidan iboratdir. Adabiyotlar lotin alifbosi, kirill va rus alifbosi tartibida joylashtirilgan.

UO’K 821.512

D-37

Demir, Ramazon.

“Yelkangga ishq qo’nsa…” [Matn] : risola / R. Demir ; turk. tarj. Xos Niyat. – Tоshkent :

“Faktor books”, 2023. – 240 b. – ISBN 978-9943-8769-3-4.

UO’K 821.111

D-67

Doyl, A. Konan.

Boskom vodiysining siri [Matn] : detektiv / A. K. Doyl. – Tоshkent : “Davr Press” NMU,

2019. – 160 b. – ISBN 978-9943-5535-8-3.

UO’K 821.111

D-67

Doyl, A. Konan.

Sherlok Xolms o’lim to’shagida [Matn] : detektiv / A. K. Doyl. – Tоshkent : “Davr Press”

NMU, 2019. – 176 b. – ISBN 978-9943-5554-5-7.

UO’K 821.512

Q-35

Qahhor, Abdulla.

Adabiyot muallimi [Matn] : hikoyalar / A. Qahhor. – Toshkent : Yoshlar matbuoti, 2023. –

128 b. – ISBN 978-9943-27-996-4.

UO’K 821.512

H –71

Hoshimov, O’tkir.

Sirli yulduz [Matn] : qissa va hikoyalar / O’. Hoshimov. – Tоshkent : “Nurli dunyo”

nashriyot uyi, 2022. – 160 b. – ISBN 978-9943-8879-9-2.

УЎК 331.

Б-25

Бакке, Деннис .

Қувонч бахш этадиган иш [Mатн] : келажак бизнес модели / Д. Бакке ; таржимон Г.

Ибрагимова. – Tошкент : “ZUKKO KITOBXON” номидаги нашриёт-матбаа уйи, 2021. –

288 б. – ISBN 978-9943-7591-3-8.

УЎК 33

Д-14

Давлатов, Саидмурод.

Мен ва пул [Матн] / С. Давлатов. – Toшкент : “MATRIX” нашриёти, 2022. – 228 б. –

ISBN 978-9943-7178-0-0.

УЎК 811.111

Д-15

Дадабоева, Тўхтахон.

Инглиз тилининг олтин қоидалари [Maтн] : дарслик / Т. Дадабоева ; тақризчилар Алиқулов.

Х. ва бошқ. – Tошкент : “Янги аср авлоди”, 2021. – 416 б. – ISBN 978-9943-20-704-2.

УЎK 821.512

Д-37

Демиртош, Шодия.

Қайтиш [Mатн] : роман / Ш. Демиртош ; таржимон Зумрад Фозилжон қизи. – Tошкент : “Azon kitoblari”, 2023. – 168 б. – ISBN 978-9943-9283-0-5.

УЎК 821.512

Ж-74

Жавлиев, Жавлон.

Қўрқма [Maтн] : роман / Ж. Жавлиев. – Tошкент : “Ofset-print” МЧЖ, “Nihol” нашриёти 2020. – 368 б. – ISBN 978-9943-23-177-1.

УЎК 330.1

К-80

Ким, Ч. Рене Мабори.

“Мовий океан стратегияси” [Maтн] : бизнес ва тадбиркорликка доир илмий-оммабоп қўлланма / Ч. Ким ; инглиз тилидан Алишер Равшанов ва Эргашбой Матёқубов таржимаси. – Tошкент : “Ilm-ziyo-zakovat” нашриёти, 2021. – 384 б. – ISBN 978-9943-6656-4-4.

УЎK 004.7

К-24

Кларк, Дункан.

Alibaba. Жек Ма бунёд этган маскан [Maтн] : ўқув қўлланма / Д. Кларк. – Tошкент : “Qamar media” нашриёти, 2022. – 400 b. – ISBN 978-9943-7905-0-6.

УЎK 821.512

М-55

Мирмуҳсин.

Темур Малик [Матн] : тарихий роман / Мирмуҳсин. – Тошкент : “Hilol media” нашриёти, 2018. – 480 б. – ISBN 978-9943-5207-8-3.

УЎK 173

Н-18

Назаров, Сардор.

Яхши оталар китоби [Mатн] : рисола / С. Назаров. – Tошкент : “Аkademnashr”, 2022. – 160 б. – ISBN 978-9943-6965-9-4.

УЎК 821.512

О-38

Ойбек, Мусо Тошмуҳаммад ўғли

Нур қидириб [Матн] : қисса / Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. – Тошкент : Ёшлар матбуоти, 2023. – 336 б. – ISBN 978-9943-20-646-5.

УЎК 821.512

С-34

Сафарли, Элчин.

Денгиз ҳақида сўзлаб бер менга [Maтн] : қисса / Э. Сафарли. – Tошкент : “Sharq-ziyo zakovat”, 2021. – 328 б. – ISBN 978-9943-6747-1-4.

УЎК 33

У-30

Уильям Д.Данко, Томас Дж. Стэнли.

“Менинг қўшним миллионер” [Maтн] : бизнес ва тадбиркорликка доир илмий-оммабоп қўлланма / Д. Уильям ; таржимон Муҳаббат Рихсиева – Tошкент : “Zukko kitobxon” номидаги нашриёт-матбаа уйи, 2021. – 416 б. – ISBN 978-9943-7509-6-8.

УЎК 159.9

Ҳ-24

Ҳамдам, Улуғбек.

Биздан рози бўлинг, ота [Maтн] : роман-эссе / У. Ҳамдам. – Tошкент : Янги аср авлоди, 2022. – 352 б. – ISBN 978-9943-20-959-6.

УЎK 37.018

Ш-77

Шомансурова, Р.

Қизлар китоби [Mатн] : рисола / Р. Шомансурова. – Tошкент : Янги аср авлоди, 2020. – 512 б. – ISBN 978-9943-27-780-9.

UO’K 821.512

A – 15

Abdug’afur, B.

Madaminbek : Qonli gullar vodiysi [Matn] : tarixiy roman / B. Abdug’afur. – Tоshkent : Akademnashr, 2021. – 496 b. – ISBN 978-9943-6966-9-3.

UO’K 821.512

A – 15

Abdullaog’li, Ravshan

Bu shaharda hech kim yo’q [Matn] : psixologik roman / R. Abdullaog’li ; tarjimon Selma O’zan. – Tоshkent : Yangi asr avlodi, 2023. – 304 b. – ISBN 978-9943-9082-8-4.

UO’K 821.353

D – 87

Dumbadze, N.

Abadiyat qonuni [Matn] : hayotiy-maishiy roman / N. Dumbadze ; ruschadan Nizom Komilov tarjimasi. – Tоshkent : “Zukko kitobxon”, 2021. – 272 b. – ISBN 978-9943-7023-3-2.

UO’K 821.512

Y – 93

Yoqubov, Odil

“Diyonat” [Matn] : hayotiy-maishiy roman / O. Yoqubov – Tоshkent : “Ilm-ziyo-zakovat”, 2021. – 432 b. – ISBN 978-9943-7552-7-7.

UO’K 821.512

Q – 35

Qahhor, Abdulla.

Sarob [Matn] : roman / A. Qahhor. – Tоshkent : “Zukko kitobxon”, 2021. – 304 b. – ISBN 978-9943-7201-5-2.

UO’K 821.

M – 55

Mirmuxsin.

Me’mor [Matn] : roman / Mirmuxsin. – Tоshkent : “Kamalak”, 2019. – 416 b. – ISBN 978-9943-5167-4-6.

UO’K 821.512

M – 93

Muxtor, Asqad.

Opa-singillar [Matn] : roman / A. Muxtor. – Tоshkent : “Yangi asr avlodi”, 2023. – 544 b. – ISBN 978-9943-9083-6-9.

УЎК 821.133

Д – 95

Дюма, A.

Икки Диана [Mатн] : роман / A. Дюма ; рус тилидан Рустамжон Умматов таржимаси. – Tошкент : “Янги аср авлоди”, 2022. – 784 б. – ISBN 978-9943-27-803-5.

УЎК 821.111

Б – 92

Бронте, Шарлотта

Жейн Эйр [Maтн] : роман / Ш. Бронте ; инглиз тилидан Фозил Тиловатов таржимаси. – Tошкент : “Янги аср авлоди ”, 2022. – 736 б. – ISBN 978-9943-20-948-0.

УЎК 821.512

М – 89

Мурод, Т.

Ойдинда юрган одамлар [Mатн] : қисса / Т. Мурод. – Tошкент : “Sanostandart”, 2017. – 192 б. – ISBN 978-9943-4999-8-0.

УЎК 28-24

Ҳ – 68

Ҳошимжон, Н.

Меърожда фарз бўлган ибодат [Maтн] : қисса ва ҳикоялар / Н. Ҳошимжон. – Tошкент : “Kitobdornashr”, 2022. – 176 б. – ISBN 978-9943-7099-1-8.

УЎК 821.512

М – 23

Мамарасулов, Абдулқосим.

Телба муҳаббат [Maтн] : ҳикоялар / А. Мамарасулов. – Tошкент : Ғ. Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2019. – 448 б. – ISBN 978-9943-5547-6-4.

УЎК 821.111

М – 24

Мандино, Ог.

Дунёнинг энг буюк савдогари [Maтн] : оммабоп нашр / Ог. Мандино ; рус тилидан Рустам Жабборов таржимаси. – Tошкент : “DAVR PRESS” НМУ, 2020. – 224 б. – ISBN 978-9943-6292-3-3.

УЎК 821.112

Р – 84

Ремарк, Эрих Мария

Ортга йўл [Maтн] : роман / Э. М. Ремарк ; таржимон Саиджалол Саидмуродов. – Tошкент : “Faktor books”, 2022. – 320 б. – ISBN 978-9943-7930-7-1.

УЎК 821.112

С – 58

Синдаров, Комил

Терговчи : амирликнинг олтин тахти изидан [Maтн] : детектив қисса / К. Синдоров. – Tошкент : “Янги аср авлоди”, 2022. – 288 б. – ISBN 978-9943-20-518-5.

УЎК 316.46

Т – 76

Трейси, Б, Франк М. Шеелен.

Лидер шахсияти [Maтн] : рисола / Б. Трейси, Франк М. Шеелен ; инглиз тилидан Нилуфар Йўлчиева таржимаси. – Tошкент : “TRUST AND SUPPORT” МЧЖ, “Тирилиш” нашриёти, 2022. – 288 б. – ISBN 978-9943-8217-3-6.

УЎК 821.512

Ҳ – 94

Ҳусайний, Х.

Шамол ортидан югуриб [Maтн] : роман / Х. Ҳусайний ; таржимон Рустам Жабборов. – Tошкент : “Янги аср авлоди” нашриёти, 2021. – 208 б. – ISBN 978-9943-27-758-8.

УЎК 821.161

Ҳ – 24

Ҳамзатов, Расул

Буюк туйғу [Maтн] : шеърлар, достонлар, публицистик мақолалар / Р. Ҳамзатов ; таржимон А. Мўмин. – Tошкент : “Янги аср авлоди” нашриёти, 2021. – 248 б. – ISBN 978-9943-20-864-3.

УЎК 176.1

Ч – 37

Челеен, Нурия

Қалб иффати : Ҳазрати Марям [Maтн] : роман / Н. Челеен ; турк тилидан Ўткирбек Муҳаммадсобир таржимаси. – Tошкент : “TRUST AND SUPPORT” МЧЖ, “Тирилиш” нашриёти, 2022. – 240 б. – ISBN 978-9943-8217-2-9.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Furqat hayoti va ijodiga nazar”

O’zbek shoiri va publitsist Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat (1858-1909) tavalludining 160 yilligiga bag’ishlangan

Eslatma

Toshkent 2023

“Furqat hayoti va ijodiga nazar” (o’zbek shoiri va publitsist Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat (1858-1909) tavalludining 160 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2023. – 4 b.

Ushbu eslatma taniqli o’zbek shoiri va publitsist Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat (1858-1909) tavalludining 160 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Furqat shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Zokirjon Furqat — o’zbek shoiri va publitsist. Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat (ayriliq) tahalluci ostida ijod qilgan shoir 1858 yil Qo’qonda mayda savdogar-hunarmand oilasida tavallud topgan. Eski uslubdagi maktabda tahsil olib, keyinroq madrasada ta’lim olgan.

Oiladagi og’ir moddiy ahvol tufayli 17 yasharli Zokirjon madrasadagi tahsilini tutatishiga to’g’ri keladi. U savdogarlik qilish barobarida, ijod bilan ham shug’ullanadi.

1889 yilning may oyida Furqat Toshkentga ko’chib o’tadi va Ko’koldosh madrasasidan qo’nib topadi. Shoir Toshkentda ikki yashaydi. Ushbu davr Furqat ijodidagi eng samarali bosqich bo’ldi. Endi shoirning qarshisida rus madaniyatiga batamom sho’ng’ish imkoniyati ochiladi.

Toshkentdagi davrida XIX asr o’zbek adabiyoti uchun batamom yangi yo’nalishdagi yozgan asarlarini targ’ibot qilarkan, Furqat yangilik olib kirgan shoir sifatida namoyon bo’ladi. “Gimnaziya”, “Fan haqida”, “Teatr haqida, “Musiqiy to’plam haqida”, “Shoirning o’rni va she’riyatning yuksakligi haqida”, “Ko’rgazma haqida”, “Royal”, “Suvorov” kabi asarlarida Furqat ma’anaviyatning ilg’or himoyachisi sifatida ilgari chiqadi va rus madaniyati va ilmining qo’shilishiga jonbozlik ko’rsatadi. “Fan haqida” nomli she’rida Furqat Rossiyaning texnik jarayoni, temir yo’li, elektr energiyasi va telegrafi haqida ilhomlanib so’zlaydi. Shoir rus olimlarining timsollarini – “donishmandarini” yaratishga urinadi.

1891 yilning may oyida Furqat Toshkendan Samarqandga jo’naydi. U erdan xorijga yo’l oladi. Shoir Turkiya, Yunoniston, Bolgariya, Misr kabi davlatlarda bo’lib keladi. 1892 yilning bahorida Furqat Arab amirligiga ketadi va bir muncha vaqt Makkada yashaydi. 1892 yilning kuzida Furqat Bombeyga keladi va Hindiston bo’ylab sayohat qiladi. 1893 yil mart oyida shoir Kashmirga yo’l oladi, so’ngra Qashqarda yashab, keyinroq Furqat Xitoyning Sintszyansk viloyatiga ko’chib o’tib, yashash uchun Yarkent shahrini tanlaydi.

Furqat qaerda bo’lmasin, qaysi erda yashamasin, hamma joyda xalqdagi nohaq kambag’al hayot tarizini ko’radi: hind, afg’on, qoshg’ar xalqi mahalliy er-mulk egalarining va ingliz mustamlakachilarining sitamlariga bardosh berishardi. Furqat mustamlakachilikka qarshi yo’naltirilgan maqolalar yozadi, ayniqsa, ingliz mustamlakachiligining johil siyosatiga qarshi chiqib, ularning qilmishlarini qoralaydi va mehnatkash xalqning zolimlarga qarshi kurashini ochib beradi.

Furqat umrining oxirigacha xalqlar do’stligini tasdiqlab kelgan. Uzoq o’lkalar bo’ylab sayohatda bo’lib, shoir o’z xalqini ham esdan chiqarmagan. Ona erini qo’msagan.

Furqat umrining so’nggi yillarini Yarkentda o’tkazib, 1909 yil vafot etadi.

Shoirning she’rlari rus, tojik, uyg’ur va boshqa tillarga tarjima qilinib, bir necha bor nashrdan chiqqan. Furqatning she’riyati hanuz kitobxonlar tomonidan o’qilib, ko’p sonli kitobsevarlarni quvontirishda davom etib kelmoqda.

Uning she’rlari XIX asr oxiri — XX asr boshlaridagi o’zbek lirik she’riyatining eng yaxshi namunalaridir. Ko’plab she’rlari kuyga solingan.

Furqat o’zbek shoirlari orasida birinchi publitsist bo’lgan, rus tili, rus ilmi va texnikasini o’rganish uchun zarur ma’lumotlar yozgan. Furqat xalqning ma’naviyati sari intilgan, zero, rus tili orqali jahon madaniyati sari etishish uchun.

Shoir va publitsist Zokirjon Furqat o’zbek madaniyati tarixida yangi sahifa ochdi, adabiyot rivojiga salmoqli hissa qo’shdi. XIX asrning ikkinchi yarmi — XX asrning boshida yashab ijod qilgan taniqli shoirlar Muqimiy, Ahmad Donish, Zavqiy, Komil Xorazmiylar bilan birga Furqat demokratik adabiyot yaratilishida ishtirok etgan.

Istibdod va zolimlikka bo’lgan nafrat, ona vatanining iqtisodiy va madaniy rivoji sari orzulari, madaniyat va taraqqiyot yo’lida o’z xalqiga chin dildan ko’maklashish istagi — shular Furqatni bezovta qilib, uning otashin satrlariga quyilgan. Sotsialistik g’oyalarga to’yingan asarlari bilan birga, Furqat ko’pgina lirik g’azallar yozib, ularda hayot va insonlarga bo’lgan tahsinli muhabbati ifodalangan. Din, taqvo, qabr hayotini shoir insonning dunyoviy quvonchlari — sevgi, do’stlik, tabiat, san’at ila zavqlanish bilan taqqoslaydi.

Furqatning g’azallarida hayotni bor go’zalligini his eta oluvchi inson ovozi jaranglaydi. O’ziga xos uslubi, g’oyalarning nozik va chuqurligi bilan uning she’rlarini XIX asr oxiri — XX asr boshlari o’zbek she’riyatining eng nodir durdonalari sirasiga qo’shishga undaydi. Ko’plab g’azallari xalq qo’shiqlariga kuyga solingan.

Furqatshunoslikda shu paytgacha yaratilgan deyarli barcha tadqiqotlarda shoir taxallusi bir xil – Vatandan ayriliq ma’nosida izohlangan. Bu ham to’g’ri. Lekin, mazkur tadqiqotlarda shoir ushbu taxallusni ona-yurtdan yiroqda yashashga majbur bo’lganligi uchun tanlagan, degan qarash ustuvorligi seziladi. Ya’ni, taxallusning faqat birgina ma’nosiga alohida urg’u beriladi. Savol tug’iladi: axir Furqat Vatanda ekanligidayoq mazkur taxallusni tanlagan edi-ku, buning boshqa sabablari yo’qmikan?

Demak, Furqat Toshkentga kelganidan keyin ma’rifatparvar do’sti, “Toshkand viloyatining a’lam ul-ulamosi” Sharifxo’ja qozi taklifi bilan taxallusini o’zgartirganligini ta’kidlamoqda. Shoirning Furqat taxallusi bilan yozgan ayrim she’rlari aniqlangan bo’lsa-da, shundan keyin ham u o’z asarlarida asosan Furqat taxallusini qo’lladi.

Bizningcha, u Sharifxo’ja qozining taklifini uning hurmati uchungina qabul qilgan. A’lam ul-ulamoga bo’lgan ehtiromi taqozosi o’laroq ma’lum muddat Farhat taxallusida she’rlar ham yozgan. Lekin, o’zi tanlagan taxallusdan butunlay voz kechmagan.

Shoirning o’z taxallusiga bunchalik sadoqatini qanday izohlash mumkin? Nima uchun u ona-yurtda ekanligidayoq, dastlabki she’rlaridanoq Furqat taxallusini tanladi? Buning bosh sababi nimada? Fikrimizcha, masalaning ildizini shoirning e’tiqodidan, dunyoqarashidan axtarish zarur.

Iloho, tashlama Furqatni o’tga,

Muridi hazrati Jiylon, qulungman.

Mazkur bayt ham Furqatning qodiriya tariqati asoschisi, tasavvuf ilmida ulkan maktab yaratgan Shayx Abdulqodir Jiyloniyni o’ziga pir deb bilganligini ko’rsatadi. Bunga shoirning boshqa she’rlarida ham ishoralar mavjud. “Aylang madad” radifli g’azalining maqta’i ham bunga dalil bo’la oladi:

Furqatiy yo’llarda qoldi, G’avsi A’zam dastgir,

Qo’l tutarg’a yo’q erur bir rahnamo, aylang madad.

Manam sho’rida bulbul bo’stonidin adashganman,

Фойдаланилган адабиётлар

Фурқат шеъриятидан [Матн] : шеърлар, назм / Фурқат ; тузувчи Хомид Расул. – Toшкент, Ўзбекистон КП Марказий комитети, 1980. – 134 б.
Furqat hayoti va ijodi elektron resurs : // vikipediya : onlayn –kirish rejimi : https:// www.ziyo.uz/ilm va fan/tarix/furqat-2/
Muqimiy. Furqat. Hamza [Matn] : nazm/to’plovchi Zebo Qobilova/ – Toshkent : “O’zbekiston” nashriyoti, 2022. – 656 b.
Ўзбек шеърияти антологияси. Беш томлик. Учинчи том [Матн] : шеърлар,ғазаллар / – Тошкент : Ўзбекистон Давлат бадиий адабиёт нашриёти, 1961. – 428 б.
Фурқат Зокиржон Холмуҳаммад ўғли. Дуо [шеърият] / З. Фурқат ; шашрга С. Рафъиддин тайёрлади // Хидоят. – 2000. – № 1. – Б. 60-62.

Toshkent shahar “Bilim” axborot-kutubxona

markazi Axborot-bibliografiya xizmati

“Turkiy guliston yohud ahloq”

Abdulla Avloniy

(tavalludining 145 yilligiga bagishlanadi)

Bibliografik sharh

Toshkent – 2024

A13

“Turkiy guliston yohud ahloq” [Matn] : bibliografik sharh / Tuzuvchi M. Kavlasheva ; Toshkent shahar Yashnobod tuman axborot- kutubxona markazi. – Toshkent, 2024. – 4 b.

Hurmatli foydalanuvchilar! E’tiboringizga ma’rifatparvar, jurnalist, davlat va jamoat arbobi Abdulla Avloniy tavalludining 145 yilligiga bag‘ishlab, “Turkiy guliston yohud ahloq” nomli kitoblar ko‘rgazmasiga tayyorlangan bibliografik sharh taqdim etamiz.

“Turkiy guliston yohud ahloq” XIX asr oxiri XX asr boshidagi o‘zbek milliy madaniyatining mashhur vakillaridan biri ma’rifatparvar shoir, dramaturg, jurnalist, olim, davlat va jamoat arbobi Abdulla Avloniydir. U 1878 yilning 12 iyulida Toshkentning Mergancha mahallasida, to‘quvchi Miravlon aka oilasida dunyoga keldi. Bolaligi Mirobod mahallasining egri-bugri ko‘chalarida, ko‘pchilik qismini ruslar tashkil qilgan temir yo‘l ishchilari bolalari orasida kechdi. O‘qchidagi eski maktabda, so‘ng madrasada o‘qidi (1885 – 1886). Mustaqil mutolaa bilan shug‘ullandi. Arab, fors, rus tillarini o‘rgandi. Orenburg, Qozon, Tiflisda chiqib turgan gazeta-jurnallarni kuzatib bordi. Qisqa muddat ichida u ma’rifatparvar sifatida tanildi va o‘lkadagi ijtimoiy-madaniy harakatchilikning faol namoyandalaridan biriga aylandi. Avloniy 1927 yilda Mehnat Qahramoni unvoniga sazovor bo‘ldi. U sovet davrida turli mas’uliyatli lavozimlarda xizmat qildi, qaysi vazifada ishlamasin ilm-ma’rifat tarqatish, ta’lim-tarbiya masalalari bilan shug‘ullanib keldi, bilim yurtlarida, oliy maktablarda o‘qituvchilik qildi. U 1934 yilda vafot etdi. Yosh avlod orasida taniqli jadidning adabiy merosini targ’ib qilish maqsadida, uning asarlari va ijodi haqidagi adabiyotlar bilan tanishtiriishni taklif qilamiz.

Avloniy, Abdulla. Tanlangan asarlar [Matn] : she’rlar, ibratlar. 2 jildlik. J.1. / To‘plovchi, nashrga tayyorlovchi va so‘z boshi muallifi B. Qosimov ; Izohlar va lug‘at O. To‘laboevniki. – Toshkent, «Ma’naviyat», 2009. – 272 b.

Abdulla Avloniy Turkiton milliy uyg‘onish davrining eng faol vakillaridan. O‘zbek teatrining asoschilaridan – Toshkentdagi “Turon” teatrhavaskorlari to‘dasining tuzuvchisi. Afg‘oniston va Turkiston o‘rtasidagi o‘zaro qo‘shnichilik munosabatlarini o‘rnatishga uringan yangi davr diplomatlaridan edi. Ushbu nashrda adib istedodining xilma-xil qirralarini ifoda etuvchi asarlaridan namunalar berishga xarakat qilindi.

Avloniy, Abdulla. Turkiy guliston yoxud axloq [Matn] / A. Avloniy. – Toshkent : Yoshlar nashriyot uyi, 2018. – 96 6.

Abdulla Avloniy merosining shoh asari sanalgan «Turkiy guliston yoxud axloq» asari bolib, unda inson uchun muhim bolgan jamiki axloq-odob meyorlari, talim-tarbiya masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu asar ikki guruhga ajratilib, «yaxshi xulqlar» deb nomlagan qismiga 33 maqolat, «yomon xulqlar» qismiga esa 21 ta maqolat jamlangan. Hayotiy rivoyatlar asosida Avloniy tarbiya va ta’lim bir-biri bilan uzviy bogliqligini, tarbiya avvalo o‘qitish bilan amalga oshirilishini asar maz- muniga singdirib yuborgan.

Avloniy, Abdulla. Djadid adabiyoti namoyondalari [Matn] : pand-nasihatlar / A. Avloniy. – Toshkent : Zabarjad media nashriyoti, 2022. – 432 b.

“Dunyoda eng xor kishi kimdir? Yolgonchi kishidir, xar kimga nima lozim? Rost so’zlik va xushfe’llik. Avloniyning “Yolgonchi chupon” haqidagi she’rida to’gri so’z qutqarar balolardin, deyilgan. Dogi xijron va mojarolardin”, degan goya ham Aziziy goyasiga xamohangdir. Bunday g’oyalar “Birinchi muallim raxbari avval”, “Raxbari muallim” va boshqa darsliklarda xam ko’plab uchraydi.

Avloniy, Abdulla. Afgʻon sayohati [Matn] : kundaliklar, xotiralar / A. Avloniy. – Toshkent : “Sharq yulduzi” nashriyoti, 1990. – 78 b.

1919-melodiy 15-iyunda kech soat 6 da Toshkandan Afg‘onistong‘a qarab harakat qilduk. Bizim ila birga mashhur mustashriqlardan o‘rtoq Brovin ham bor edi. O‘rtoq Brovin bir necha yovrupo tillarin bilmoq ila barobar mukammal forsi tilini (ham) bilurdi. Bizlar ila birga Turkiston Jumhuriyatining «военни атташе» — harbiy qo‘misari o‘rtoq Ivano‘f, savdo va tijorat shu’basi tarafindan o‘rtoq Kuliko‘f, siyosiy qo‘misar o‘rtoq Ziboro‘flardan boshqa bir necha texniklar, havo tilgiromchilari, aftomobil ustolari, o‘n bir nafar qizil askarlar ham bo‘lub, bular(ning) 9 nafari musulmon edi. Bulardan boshqa Afg‘onistondan Turkistonga kelmish afg‘on hay’ati vakolasindan Abdulrahimxon ila birga elli(k) afg‘on askari va bir sartarosh ham bor edi.

Barakaev, R. Abdulla Avloniy va bolalar adabiyoti [Matn] : risola / R. Barakaev. – Toshkent : “Fan” nashriyoti, 2004. – 53 b.

Abdulla Avloniy boshlangich ta’limning mazmunini millat istiqboliga qarab belgilaydi. Unda insonni milliy zaruratga chorlaydigan xalq yaratgan so’z san’atidagi durdonalar o’z aksini topgan. Unda inson qalbiga ziyo nurlarini beradigan ajdodlarimiz meroslari asosiy o’rinni egallaydi. Shuningdek, unda buyuk siymolarning asarlari hamda o’z qalamiga mansub asarlaridan ham foydalaniladi.

Dilova, N. Bolalar adabiyoti va zamonaviylik [Matn] : o‘quv qo‘llanma / R. Dilova. – Toshkent : “Fan” nashriyoti, 1981. – 91 b.

Abdulla Avloniy XIX asr oxiri XX asr boshidagi o‘zbek milliy madaniyatining mashhur vakillaridan biri ma’rifatparvar shoir, dramaturg, journalist, olim davlat va jamoat arbobidir.Turkiston madaniy hayotida yuz bergan inqilobiy o‘zgarishlar davrida millatning tomma’nodagirahnamosi sifatida jadidlarning еtakchi g‘oyalarini ilgari surgan xalq еtakchisi hisoblanadi.Avloniy butun umri davomida ustozlik bilan shug‘ullanib, ko‘plab o‘zbek xalqi farzandlariniilmbulog‘idan suv ichishlariga ko‘maklashdi. U yaratgan ta’rixiy asarlarning tarbiyaviyahamiyatichuqur ma’naviy mazmunga ega.

Qosimov, B. Abdulla Avloniy. [Matn] : hikoyalar / B. Qosimov. – Toshkent : “Fan” nashriyoti, 1979. – 77 b.

XVIII asr fransuz ma’rifatchilari aql va ongning roliga juda yuksak baho bergan edilar. Jahon adabiyotidagi ma’rifatchilik bosqichi bilan shug‘ullangan tadqiqotchilar bu davr Yevropa madaniyatining umuman hamma jabhalarida uning ma’lum darajada ilohiylashtirilganligini e’tirof etadilar. Bu, tabiiyki, Yevropa mamlakatlarida kapitalizmning rivoji, feodal-patriarxal munosabatlarning taraqqiyotga to‘g‘anoq bo‘lib qolishi, jamiyat hayotida ilm-fan rolining birdan kuchayib ketishi kabi qator omillarga bog‘liq edi. XX asr boshlaridagi Turkistonda ham shunga yaqin sharoit maydonga keldi. Nazarimizda, o‘lkamizda 1905 yildan keyin yaqqol ko‘zga tashlangan fikriy uyg‘onish va madaniy ko‘tarilish o‘z mohiyati bilan XVIII asr fransuz ma’rifatchiligiga ko‘p jihatdan o‘xshash edi. Avloniy ma’rifatchiligining ildizi ham shunga borib taqaladi. «Turkiy guliston…»da aql va ilmning, ma’naviy-axloqiy olamning favqulodda ehtiros bilan ulug‘lanishi adib ma’rifatchiligining bevosita mazmunidan kelib chiqadi.

Авлоний, Абдулла. Ватанни суймак [Матн] : мақолалар / Абдулла Авлоний. – Тошкент : “Шарқ” нашриёти, 2019. – 33 б.

Ватан: ҳар бир кишининг туғулиб ўсган шахар ва мамлакатини шул кишининг ватани дейилур. Ҳар ким туғилган, ўсган жойини жонидан ортиқ суяр. Ҳатто бу – Ватан ҳисси – туйғуси ҳайвонларда ҳам бор. Агар бир ҳайвон ўз ватанидан – юртидан айрилса, ўз еридаги каби роҳатда яшамас. Маишати талх бўлур, ҳар вақт дилининг бир гўшасида ўз ватанининг муҳаббати турар.

Қосимов, Б. Абдулла Авлоний [Матн] : адабий-педагогик портрет / Б. Қосимов ; муҳаррир С Аҳмедов. – Тошкент : Ўқитувчи, 1979. – 56 б.

Ушбу мақолада ўзбек ва жадид адабиёти кашфиётчиси, халқаро миқёсдаги олим Бегали Қосимовнинг педагоглик маҳорати ҳақида сўз юритилади. Устоз ва мураббий ҳамда синчков олим Бегали Қосимовнинг педагоглик маҳорати таҳлилга тортилди. Хусусан, “Миллий уйғониш даври ўзбек адабиёти” дарслиги тадқиқотнинг асосий объекти сифатида қаралади ва таҳлилга тортилади.

10. Долимов, У. Абдулла Авлоний – ўзбек педагогикасининг дарғаси: Абдулла Авлоний таваллудининг 140 йиллигига / У. Долимов // Тил ва адабиёт таълими. ‒ 2018. ‒ № 8. ‒ Б. 5-7.

Абдулла Авлоний – шоир, ёзувчи, драматург, театр арбоби. Шу билан бирга, у фаолиятининг илк босқичидан то умрининг соънгги дамларигача оъқитувчилик қилди, педагогика фанининг ҳам назарий, ҳам амалий масалалари билан муттасил шуғулланди, дарслик ва қоълланмалар яратди, янги замон педагогларини тарбиялаб етиштирди. Айтиш мумкинки, у – ХХ аср замонавий ўзбек педагогикасининг асосчиси, ўзбек тили ва адабиётини ўқитиш методикаси фанининг тамал тошини қўйган мутафаккирдир. У ўндан ортиқ дарслик, ўқув қўлланмалар яратди, шўро даврида ҳам педагог кадрлар тарбиялаб етиштиришда фаолият кўрсатди.

Olim, Oltinbek. Jadidlar. Abdulla Avloniy [Matn] : risola. / O. Oltinbek. – Toshkent : Yoshlar nashriyot uyi, 2022. – 156 b.

Abdulla Avloniy – Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyotining yirik vakili. Bu davr adabiyotining biror-bir qirrasi yo’q-ki, Avloniy ijodida bo’y ko’rsatmagan bo’lsa: millatni uyg’otishga va milliy ozodlikka chaqiruvchi she’rlarini deysizmi, teatr sohasidagi faoliyatini hamda dramatik asarlarini sanaysizmi, yangi avlod tarbiyasiga bag’ishlangan pedagogik asarlarini aytasizmi, milliy matbuotni oyoqqa turg’izishdagi sa’y-harakatlari yoxud shuning barchasi bizga Abdulla Avloniy shaxsiyatini millat taraqqiyoti yo’lida fidoyilarcha xizmat qilgan ulkan mutafakkir sifatida namoyon etadi. Ushbu risolada shoir ijodining mana shunday muhim qirralarini qamrab olishga harakat qilindi.

Adabiyotlar keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona мarkazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Odil Yoqubov-sermahsul san’atkor”

(Odil Yoqubov (1926 -2009 y) tavallud topgan kun)

ESLATMA

Toshkent 2024

“Odil Yoqubov-sermahsul san’atkor” (O’zbekiston xalq yozuvchisi, dramaturg Odil Yoqubov tavallud topgan kuniga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2024. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbekiston xalq yozuvchisi, dramaturg Odil Yoqubov tavallud topgan kuniga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma O. Yoqubov shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Odil Yoqubov (1927-yil 20-oktyabr — 2009-yil 21-dekabr) – o’zbek sovet yozuvchisi, davlat va jamoat arbobi.

Faoliyati

1926-yili Qozog’istonning Turkiston tumanidagi Qarnoq qishlogʻida ziyoli oilada tugʻilgan. Ikkinchi jahon urushi boshlangach, urushda qatnashish uchun yoshini katta koʻrsatib, Yaponiya frontiga joʻnagan. 1945-yildan 1950-yilgacha haqiqiy harbiy xizmatda boʻldi. 1951–1956-yillar mobaynida Oʻrta Osiyo Davlat Universiteti (hozirgi Milliy universitet)da taʼlim olgan. Literaturnaya gazeta“ning Oʻzbekiston boʻyicha muxbiri, Oʻzbekiston yozuvchilari uyushmasi raisi, „Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati“ gazetasi bosh muharriri va boshqa mas’ul vazifalarda ishlagan. Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasida adabiy maslahatchi (1955–1959), „Literaturnaya gazeta“ning Oʻzbekistondagi maxsus muxbiri (1959–1963; 1967–1970), „Oʻzbekfilm“ kinostudiyasi va Oʻzbekiston davlat kinematografiya qoʻmitasida bosh muharrir (1963–1967), Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyotida bosh muharrir oʻrinbosari (1970–1982), „Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati“ gazetasi bosh muharriri (1982–1987), Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi boshqaruvining birinchi kotibi (1987–1991), Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Atamashunoslik qoʻmitasi raisi va ayni vaqtda Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati Assambleyasining birinchi vitse-prezidenti boʻlgan. 2009-yil 21-dekabrda Toshkentda vafot etgan. Chigʻatoy qabristoniga dafn etilgan.

Ijodi

Odil Yoqubovning „Er boshiga ish tushsa…“, „Ulugʻbek xazinasi“, „Diyonat“, „Koʻhna dunyo“, „Oq qushlar, oppoq qushlar“, „Adolat manzili“ asarlari oʻzbek adabiyotida psixologik roman maydonga kelishiga zamin boʻldi. Yoqubov qalamiga mansub „Chin muhabbat“, „Olma gullaganda“, „Yurak yonmogʻi kerak“, „Aytsam tilim kuyadi, aytmasam dilim“, „Fotihi Muzaffar yoxud bir parivash asiri“, „Bir koshona sirlari“ kabi dramalar oʻzbek teatrchiligi tarixida muhim ahamiyat kasb etadi. Uning Abdulla Qodiriy, Gʻafur Gʻulom, Oybek, Abdulla Qahhor, Hamid Olimjon, Abdulla Oripov va boshqalar ijodiga bagʻishlangan adabiy portret va maqolalari bor. Asarlari chet tillarga, shuningdek, qardosh turkiy xalqlar tillariga tarjima qilingan. Odil Yoqubov mohir tarjimon, munaqqid, publitsist sifadida ham nom qozongan. Yoqubov ijodi haqida adabiyotshunoslar Matyoqub Qoʻshjonov, Ozod Sharafiddinov, Leonid Terakoyan, Umarali Normatov, Norboy Xudoyberganov, Botir Norboyev va boshqalar ilmiy tadqiqot ishlari qilishgan^[²^].

Mukofotlari

1946-yilda „Yaponiya ustidan qozonilgan gʻalaba uchun“ medali berilgan.

1976-yilda Mehnat Qizil Bayroq ordeni berilgan.

1977-yilda Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti berilgan.

1985-yilda Vatan urushi 2-darajali ordeni berilgan.

1985-yilda Oʻzbekiston xalq yozuvchisi faxriy unvoni bilan taqdirlangan.

1986-yilda Mehnat Qizil Bayroq ordeni berilgan.

1994-yilda Doʻstlik ordeni berilgan^[³^].

1998-yilda El-yurt hurmati ordeni berilgan

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Yoqubov, O. Adolat manzili [Matn] : ijtimoiy-maishiy roman / O. Yoqubov. Abadiy barhayot asarlar” turkumi. – Toshkent : “Zukko kitobxon”, 2022. – 208 b.

2. Yoqubov, O. Ko’hna dunyo [Matn] : tarixiy roman / O. Yoqubov .“Abadiy barhayot asarlar” turkumi. – Toshkent : “Zukko kitobxon”, 2021. – 416 b.

3. Yoqubov, O. Diyonat [matn] : roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “Nurli dunyo” nashriyot uyi, 2024. – 416 b.

4. Yoqubov, O. Er boshiga ish tushsa [Matn] : roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “Nurli dunyo” nashriyot uyi, 2024. – 320 b.

5. Yoqubov, O. Ulug’bek xazinasi [Matn] : roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “ Yangi Kitob”, 2022. – 368 b.

6. Yoqubov, O. Совестъ [Текст] : роман / А. Якубов. – Ташкент : “Советский писателъ”, 1980 г. – 304 стр.

7. Yoqubov, O. Ko’hna dunyo [Matn]: roman / O.Yoqubov. – Toshkent : “O’zbekiston nashriyoti”, 2022. – 400 b.

8. Шарафиддинов, О. Истеъдод жилолари [Матн] : Адабий портретлар / О. Шарафиддинов. – Тошкент : Адабиёт ва санъат нашриёти, 1976. – 232 б.

9. Мирзаев, С. Шермуҳамедов, С. Ҳозирги замон ўзбек адабиёти тарихи [Матн] : ўқув қўлланма / С. Мирзаев / Т. Бобоев таҳр. қилган /. – Тошкент : Ўзбекистон, 1993. – 422 б.

10. Ўзбек ҳикоялари анатологияси [Матн] : ( Танланган ҳикоялар тўплами) // Тўпловчи ва нашр. тайёрловчилар : Т.Ўзтурк, И. Билан, Т. Ойдуған. Маъсул муҳаррир : Қ. Қаҳрамонов). – Тошкент : Шарқ, 1997, – 288 б.

Худойберганов, Н. Парвоз давом этади [Матн] : рисола / Н. Худойберганов. – Тошкент : Ғ. Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1980.
Мирвалиев,, С. Ўзбек адиблари [Матн] : тўплам / С. Мирвалиев . – Тошкент, Ўқитувчи, 2000.
Ёқубов, Одил. Биллур қандиллар [Матн] : қиссалар ва ҳикоялар / О. Ёқубов. – Тошкент : Янги аср авлоди, 2020. – 320 б.

https://uz.wikipedia.org/wiki/Odil_Yoqubov

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Sen elimning yuragida yashaysan”

(Iste’dodli shoir, shodlik va baxt kuychisi, dramaturg, olim, davlat va jamoat arbobi

Hamid Olimjon (12. 12.1909 – 1944 y.) tavalludining 115 yilligiga bag’ishlanadi)

Eslatma

Toshkent-2025

O-49

“Sen elimning yuragida yashaysan” (Iste’dodli shoir, shodlik va baxt kuychisi, dramaturg, olim, davlat va jamoat arbobi Hamid Olimjon (12.12.1909 – 03.07.1944 y.)

tavalludining 115 yilligiga bag’ishlanadi) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : M. Kavlasheva. – Toshkent, 2024. – 7 b.

Ushbu eslatma iste’dodli shoir Hamid Olimjon tavalludining115 yilligiga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma H. Olimjon shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada shoirning o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, shoir haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslari haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Hamid Olimjon hayoti va ijodi

Hamid Olimjon (Hamid Olimjonovich Azimov (1909-yil 12-dekabr, Jizzax – 1944-yil 3-iyul, Toshkent; „Forobiy“ qabristoniga qayta dafn etilgan) – oʻzbek shoiri, adabiyotshunosi va jamoat arbobi.Uning аyolining ismi Zulfiyaxonimdir. Lirik sheʼrlari bilan 20 asr oʻzbek adabiyotiga munosib hissa qoʻshgan. 30-yillarda shodlik va baxt kuychisi sifatida tanilgan. Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi muxbir aʼzosi (1943). Boshlangʻich taʼlimdan soʻng 20-yillarning oxirida Samarqanddagi bilim yurtida (1923–1928), Pedagogika akademiyasining ijtimoiy-iqtisodiy fanlar fakultetida (1928–1931) oʻqigan va ayni paytda „Zarafshon“ gazetasida boʻlim mudiri (1926–1927). „Yoshlar“ gazetasida (1931), „Qurilish“ va „Sovet adabiyoti“ jurnallarida masʼul kotib, Madaniy qurilish ilmiy tadqiqot institutida katta ilmiy xodim (1932–1934), Til va adabiyot instituti (1934–1937) va Oʻquvpedagogika nashriyotida boʻlim mudiri (1938–1939), Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasida masʼul kotib (1939–1944). Hamid Olimjon 1909-yil 12-dekabrda Jizzaxda tugʻilgan.

Asarlari

Hamid Olimjonning soʻz sanʼatiga qiziqishi onasi Komila ayaning ertaklari hamda bobosi Mulla Azim xonadoniga kelib turuvchi Fozil Yoʻldosh oʻgʻlining doston va termalari asosida shakllangan. Dastlabki asarlari – „Koʻklam“ (sheʼrlar, 1929), „Tong shabadasi“ (hikoyalar,1930). “Olov sovchiar” (1931), „Poyga“, „Oʻlim yovga“ (1932), „Daryo kechasi“ (1936), „Sheʼrlar“ (1937), „Oʻlka“, „Oygul va Baxtiyor“ (1939), „Baxt“ (1940), „Qoʻlingga qurol ol!“, „Ona va oʻgʻil“ (1942), „Ishonch“ (1943) sheʼriy toʻplamlari muallifi.

Sheʼrlari

Hamid Olimjon ijodining 1-davrida hikoyalar yozgan boʻlsada, uning isteʼdodi koʻproq lirik sheʼriyat tabiati bilan uygʻun boʻlgan. Dastlabki sheʼrlarida yangi adabiyot va yangi adabiy shakllar yaratish gʻoyasi hukmronlik qilgan. 30-yillarning oʻrtalariga kelib, hayotiy va ijodiy tajribasi oshishi bilan Hamid Olimjon ona-yurt tabiatidan, jamiyat va xalq hayotidan olgan boy taassurotlarini lirik sheʼr doirasida yorqin badiiy ifodalash sanʼatini egallay boshlagan („Kuychining xayoli“, „Ofeliyaning oʻlimi“, „Holbuki, tun…“, „Ishim bordir oʻsha ohuda“ va boshqalar). Ikkinchi jahon urushigacha boʻlgan ijodida 20-asr oʻzbek lirikasining yaxshi namunalari hisoblangan „Oʻrik gullaganda“, „Sevgi desam…“, „Tinim-sizdir yolgʻiz shabboda…“, „Shodlikni kuylaganimning sababi“, „Oʻzbekiston“ singari lirik sheʼrlarini yozgan. Bu sheʼrlar gʻoyaviy mundarijasi, shakli, goʻzal tili va uslubi bilan eʼtibor qozongan.

Dostonlari

1916-yil Jizzax qoʻzgʻolonining shafqatsizlik bilan bostirilganini koʻrgan shoir 30-yillarda sovet mamlakatida olib borilgan qurilishlar, roʻy bergan iqtisodiy va madaniy oʻzgarishlarni koʻrib, kelajakka katta umid bilan qaragan. Hamid Olimjon qalbi va shuurini egallagan shunday nekbin tuygʻu va xayollar uning ijodida romantik tasvir metodining shakllanishiga sababchi boʻlgan. Shoir faqat lirik sheʼrlaridagina emas, balki shu davrda yaratgan „Ikki qizning hikoyasi“ (1937), ayniqsa, „Zaynab va Omon“ (1938) dostonlarida ham voqelikni shu metod yordamida tasvir etishga intilgan.

Hamid Olimjon „Oygul bilan Baxtiyor“ (1937) hamda „Semurgʻ yoki Parizod va Bunyod“ (1939) dostonlarini xalq ertaklari motivlari asosida yaratgan. Bu asarlar erksevarlik gʻoyalari, oʻz taqdirini xalq va mamlakat taqdiri bilan bogʻlagan qahramonlari hamda badiiy jozibasi bilan kitobxonlar eʼtiborini qozongan. Ikkinchi jahon urushining dastlabki yillarida Hamid Olimjon oʻzbek folklori uchun xarakterli boʻlgan ona va oʻgʻil obrazlaridan, shuningdek, xalq ogʻzaki ijodiga xos tasvir usuli va vositalaridan yana ham keng foydalanib xalqni kurashga, mardlik va jasoratga ilhomlantiruvchi sheʼrlar yozgan („Qoʻlingga qurol ol!“, „Sharqdan Gʻarbga ketayotgan doʻstga“, „Qamal qilingan shahar tepasidagi oy“ va boshqalar). Ayni paytda u romantik tasvir usulidan foydalangan holda „Sevgi“, „Sen tugʻilgan kun“, „Jangchi Tursun“, „Roksananing koʻz yoshlari“ singari sheʼr va balladalarini yaratgan. Pogodin, Uygʻun va Sobir Abdulla bilan hamkorlikda „Oʻzbekiston qilichi“ (1942) dramasini yozgan, front safari (1943-yil, fevral) taassurotlari asosida esa publitsistik maqola va ocherklarini eʼlon qilgan.

Oʻzbek madaniy merosiga qoʻshgan hissasi

Hamid Olimjon adabiy ijod bilan birga IT ishlari bilan ham mashgʻul boʻlgan. Ammo u shu davrda yozgan maqolalarida vulgar sotsiologizm taʼsiridan chiqib keta olmay, ayrim millatparvar yozuvchilar ijodini qoralagan. 30-yillarning 2-yarmida esa Hamid Olimjon “Alpomish” xalq eposini nashrga tayyorlash va Navoiyning 500 yillik yubileyi munosabati bilan uning adabiy merosini oʻrganish jarayonida mumtoz oʻzbek adabiyoti va xalq ogʻzaki ijodiga katta mehr bilan yondashgan va madaniy merosimizning bu oltin sahifalarini toʻgʻri ilmiy pozitsiyadan turib talqin etgan. U Navoiy komitetining masʼul kotibi sifatida ulugʻ shoir merosini oʻrganish va asarlarini rus tiliga tarjima qilish ishiga katta hissa qoʻshgan. Hamid Olimjon tomonidan nashrga tayyorlangan „Alpomish“ dostoni (Fozil Yo’ldosh o’g’li) esa uzoq yillar davomida xalq ogʻzaki ijodi asarlarini oʻrganish va ilmiy nashrini tayyorlash ishida asos boʻlib xizmat qilgan.Hamid Olimjon adabiy ijodining muhim qismini badiiy tarjima tashkil etgan. U Pushkinning “Kavkaz asirasi” va “Suv parisi” dostonlari, M. Lermontovning “Zamonamiz qahramoni qissasidagi “Bela” va Gorkiyning “Chelkash” hikoyalari, N. Ostrovskiyning “Polat qanday toblandi” romani, A. Korneychukning “Platon Krechet” pyesasi, shuningdek, Bayron, Pushkin, Shevchenko, P.Tichina, M. Bezimenskiy, M. Svetlov, K. Simonov, V. Inber kabi shoirlarning ayrim sheʼrlarini oʻzbek tiliga tarjima qilgan.

Xotira

Hamid Olimjon 35 yoshida avtomobil halokati natijasida vafot etgan. Toshkent metropoliteni bekatlaridan biri, Yozuvchilar uyushmasining Adabiyotchilar uyi, Samarqanddagi viloyat teatriga Hamid Olimjon nomi berilgan. Toshkent shahrida shoir nomi bilan atalgan maydonda unga haykal oʻrnatilgan (1990). Ushbu hudud yaqinidagi mahalla ham adib nomi bilan ataladi.

Hamid Olimjonning o’zbek tilidagi asarlari

Oygul bilan Baxtiyor [Matn] : ertak- dostonlar / X. Olimjon. – Toshkent : Yangi asr avlodi, 2017.- 112 b. – ISBN 978-9943-27-988-9.

Hamid Olimjon. Zulfiya [Matn] : nazm / to’plovchi Sh. Otamurod. – Toshkent :

“O’zbekiston” nashriyoti, 2022. – 376 b. – ISBN 978-9943-8723-5-6.

Hamid Olimjon. Tong shabadasi [Matn] : hikoyalar,ocherklar, she’rlar / H. Olimjon. – Toshkent : “ Read book “ nashriyoti MCHJ, 2024-y. – 128 b. – ISBN 978-9910-9179-4-3.

Олимжон, Ҳ. Семурғ ёки Ойгул билан Бахтиёр [Матн] : достон / Ҳ. Олимжон. – Тошкент : Ўзбекистон, 1991. – 55 б.

5. Мукаммал асарлар тўплами : [Матн] : публицистика / таҳрир ҳайъати : С.

Азимов ва бошқ. – Тошкент : “Фан”, 1984. – 248 б.

Hamid Olimjonning rus tilidagi asarlari

6. Алимджан, Х. Избранные произведения [Текст] : стихи / Х. Алимджан ; пер.

узб.- Ташкент : “Г. Гуляма”, 1971. – 336 с.

7. Гулям, Айбек, Х. Алимджан [Текст] : стихотворения и поэмы / Г. Гулям.-

Москва : “Советский писателъ”, 1980. – 800 с.

8. Солнышко на листьях [Текст] : антология узбекской поэзии / сост. : А.

Наумов. – Ташкент : Ёш гвардия, 1989. – 240 с.

Hamid Olimjon haqidagi kitoblar

Мамажонов, С. Шоир дунёси [Матн] : рисола / С. Мамажонов. – Тошкент : ”Адабиёт ва санъат нашриёти”, 1974. – 224 б.

Мирзаев Сайдулла, Шермухамедов Саид. Хозирги замон ўзбек адабиёти

тарихи [Матн] : қўлланма / Т. Бобоев таҳр. – Тошкент : Ўзбекистон, 1993. –

11.Она тили ва адабиёти : [Матн] : дарслик / А. Рафиев, Н. Ғуломова. –

Тошкент : “Шарқ”, 2002.- 304 б.

12.Ўзбек шеърияти [Матн] : шеърлар / тўпловчи ва нашрга тайёрловчи У.

Қўчқоров. – Тошкент : ”Маънавият”, 2010. – 240 б. – Тит.в. ва матн парал.

ўзб. , рус, инг.тилларда. – ISBN 978-9943-04-116-5.

Internet sahifalaridan olingan ma’lumotlar

13. Hamid Olimjon hayoti va ijodi [Elektron resurs] : tafakkur. net /. – onlayn. –

Kirish tartibi : https://tafakkur.net/hamid-olimjon

14. Hamid Olimjon hayoti va ijodi [Elektron resurs] : tafakkur. net /. – onlayn. –

Kirish tartibi : https://tarix.sinaps.uz/hodisa/hamid-olimjon/

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Ziyo istagan qalblar uchun”

(O’zbek adabiyoti so’z san’atkori Asqad Muxtor

(1920.23.12 — 1997.17.04) tavallud topgan kuniga bag’ishlanadi).

Eslatma

Toshkent 2025

001

M 92

“Ziyo istagan qalblar uchun” (o’zbek adabiyoti so’z san’atkori Asqad Muxtor

(1920.23.12 — 1997.17.04) tavallud topgan kun) [Matn] : Eslatma / Tuzuvchi : N. Isaqova. – Toshkent, 2024. – 4 b.

Ushbu eslatma O’zbek adabiyoti so’z san’atkori Asqad Muxtor (1920.23.12 — 1997.17.04) tavallud topgan kuniga bag’ishlab yaratilgan bo’lib, eslatmada shoirning hayoti va ijodi keng yoritilgan.

Eslatma Asqad Muxtor shaxsiyati va ijodini yanada mukammalroq tushunishimizga katta yordam beradi. Eslatmada yozuvchining o’zbek va rus tillarida nashr etilgan asarlari, yozuvchi haqida chop etilgan kitoblar, vaqtli matbuot nashrlaridan maqolalar, internet resurslaridan u haqida bibliografik ma’lumotlar keltirilgan. Bibliografik tavsif alfavit tartibida joylashtirilgan. Eslatma keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Bu yil atoqli adib, O’zbekiston xalq yozuvchisi Asqad Muxtor tavalludiga 104 yil to’ldi. Garchi u kishi vafotidan buyon salkam chorak asr o’tgan bo’lsa-da, asarlari bugun ham biz bilan birga yashamoqda. So’zi o’lmagan adibning o’zi ham o’lmaydi.

Asqad Muxtor – adabiyot mohiyatini teran anglagan va adabiyot xususida fikr almashmoq mumkin bo’lgan juda kam sonly adiblar sirasiga kirardi.

Asqad Muxtor (taxallusi; fam. Muxtorov, 1920.23.12, Farg‘ona—1997.17.4, Toshkent) — O‘zbekiston xalq yozuvchisi (1980). O‘rta Osiyo universitetining filol. fakultetini tugat-gan (1942). Andijon pedagogika institutida kafedra mudiri (1942— 45). “Yosh leninchi”, “Qizil O‘zbekiston” gaz.larida mas’ul kotib, bo‘lim mudi-ri (1945—48). O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi boshqaruvi kotibi (1957-69, 1985-88), uyushma boshqaruvi raisining o‘rinbosari (1965), “Sharq yulduzi” (1960—65), “Guliston” (1969—80) jur.lari, “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gaz.si bosh muharriri (1981-82).Dastlabki dostoni — “Bizning avlod-lar” (1939) Buxoro mehnatkashlarining o‘tmish hayoti haqida. Adib ijodida o‘zbek xalqining ma’naviy kamolotini ko‘rsatish masalasi muhim o‘rin egal-lagan. Bu niyatini u o‘zbek ishchi sinfi hayotini tasvirlash orqali amalga oshi-rishga intiladi. Shu jihatdan “Po‘lat quyuvchi” (1947) poemasi bilan “Daryolar tutashgan joyda” (1950), “Opa-singil-lar” (1954), “Tug‘ilish” (1961) asarla-ri o‘rtasida mushtaraklik bor. “Davr mening taqdirimda” (1964), “Chinor” (1969) romanlarida mehnat kishisining yuksak insoniy fazilatlari tasvir-langan. “Chinor” romani mazmun va sha-kliga ko‘ra o‘ziga xos asar bo‘lib, unda o‘zbek xalqi bosib o‘tgan tarixiy yo‘l, kishilar ruhiyati ifoda etiladi. Mehnat kishisi obrazi, uning yaratuvchilik fa-oliyati “Bo‘ronlarda bordek halovat” (1976) qissasida yangi qirralari bilan aks etdi. “Amudaryo” (1986) romani Afg‘onistondagi voqealar haqida hikoya qiladi. Adib qahramonlari fikrlovchi, mushohada yurituvchi, bahslashuvchi ki-shilardir. Bu hol uning lirikasi uchun ham xosdir. “99 miniatyura” (1962), “She’rlar” (1966), “Sirli nido” (1984) va boshqa kitoblariga kirgan nazmlari bilan o‘zbek poeziyasining boy imkoniyatla-rini namoyish qildi. Uning poetik ijodi hayotiy mazmunga to‘la, ko‘proq voqeaband, hajviyotga moyil. Ularda in-son hayotining o‘tkinchiligi va haqiqati haqidagi o‘ylar, inson va tabiat muno-sabatlariga oid mu-rakkab savdolar aks etgan. “Mardlik cho‘qqisi” (1948), “Yax-shilikka-yaxshilik” (1949), “Chin yurak-dan” (1956), “Dunyo bolalari” (1962), “Ildizlar”, “Jar yoqasidagi chaqmoq” (1984), “Kumush tola” (1988) va boshqa asar-lari bolalarga bag‘ishlangan. “Tong bilan uchrashuv” (1987) pesalar to‘plami nashr etilgan. “Uyqu qochganda” (1997) kitobi hozirgi hayot, ma’naviyat, madaniyat va ijod masalalariga bag‘ishlangan. Sofokl, Shekspir, shuningdek jahon adabiyoti yirik namoyandalarining ay-rim asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Asarlari bir qancha xorijiy tillarda bosilgan. Hamza nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofoti laureati (1972). “Do‘stlik” ordeni bilan mukofot-langan (1995). Asqad Muxtorning „Poʻlat quyuvchi“ poemasi va „Daryolar tutashgan joyda“, „Opa-singillar“, „Tugʻilish“ asarlari oʻrtasida mushtaraklik bor. „Chinor“ romanida esa mehnat kishisining yuksak insoniy fazilatlari tasvirlangan. „Chinor“ romani mazmun va shakliga koʻra oʻziga xos asar boʻlib, unda oʻzbek xalqi bosib oʻtgan tarixiy yoʻl, kishilar ruhiyati ifoda etiladi.Mehnat kishisi obrazi, uning yaratuvchilik faoliyati „Boʻronlarda bordek halovat“ (1976) qissasida yangi qirralari bilan aks etdi. „Amu“ (1986) romani Afgʻonistondagi voqealar haqida hikoya qiladi. Adib qahramonlari fikrlovchi, mushohada yurituvchi, bahslashuvchi kishilardir. Bu hol uning lirikasi uchun ham xosdir.Soʻngra u „Yosh leninchi“, „Qizil Oʻzbekiston“ gazetalari, „Sharq yulduzi“, „Guliston“ jurnallarida ishladi. Oʻzbekistondagi birinchi haftalik gazeta – „Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati“ning tashkilotchilaridan biri boʻldi. Yozuvchilar uyushmasida kotiblik qildi. Uning poetik ijodi hayotiy mazmunga toʻla, koʻproq voqeaband, hajviyotga moyil. Ularda inson hayotining oʻtkinchiligi va haqiqati haqidagi oʻylar, inson va tabiat munosabatlariga oid murakkab savdolar aks etgan. Asqad Muxtor jahonning Sofokl, Tagor, Pushkin, Lermontov, Blok, Mayakovskiy singari buyuk adiblarning asarlarini oʻzbek tiliga tarjima qildi va oʻzbek kitobxonlarining mehriga sazavor boʻldi. 1997 yil 17 aprelda Toshkent shahrida vafot etgan.

U haqida

1.Хозирги замон ўзбек адабиёти [Матн]: ўқув қўлланма / С. Мирзаев. –

Тошкент : Ўзбекистон, 1993. – 422 б.

2. Ризаев Ш. “Олам дарди чўктирган одам” : [Асқад Мухтор ҳақида сўз] / Ш.

Ризаев // Янги Ўзбекистон. – 2020. – 24 дек. – Б. 6.

3. Ғайрат Мажид. “Ватан борки, ҳаёт – саодат бор” : [Асқад Мухтор ҳақида

сўз] / М. Ғайрат // Янги Ўзбекистон. – 2020. – 24 дек. – Б. 6.

4. Ҳазратқулов, М. “Талабчан муҳаррир, меҳрибон устоз” : [Асқад Мухтор

таваллудининг 100 йиллигига] / М. Ҳазратқулов // Янги Ўзбекистон. –

2020. – 22 дек. – Б. 6.

5. Ҳамдамов, У. “Севдим мен замондош наслимни” : [Асқад Мухтор

таваллудининг 100 йиллигига] / У. Ҳамдамов // Янги Ўзбекистон. –

2020. – 10 дек. – Б. 6.

O’zbek tilidagi asarlari

Мухтор А. Чинор [Матн] : ривоятлар, ҳикоятлар, қиссалар / А. Мухтор. – Тошкент : Ўқитувчи , 1983. – 390 б.
Мухтор А. Бўронларда бордек ҳаловат… [Матн] : қисса / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1976. – 280 б.
Мухтор А. Тонг билан учрашув [Матн] : пьесалар / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1987. – 216 б.
Мухтор А. Илдизлар [Матн] : қиссалар ва ҳикоялар / А. Мухтор. – Тошкент : Ёш гвардия, 1984. – 176 б.
Мухтор А. Бухоронинг жинкўчалари [Матн] : қисса / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1981. – 144 б.
Мухтор А. Аму [Матн] : роман / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1986. – 320 б.
Мухтор А. Танланган асарлар. 4 томлик [Матн] : роман / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1972. – 648 б.

8. Мухтор А. Асарлар. 4 жилдлик [Матн] : шеърлар, достонлар / А.

Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1983. – 352 б.

9.Мухтор А. Асарлар. 3 жилд [Матн] : роман, қисса / А. Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1982. – 528 б.

Мухтор А. Асарлар. 1 жилд. Опа – сингиллар [Матн] : роман / А.

Мухтор. – Тошкент : Адабиёт ва санъат, 1980. – 509 б.

Asqad Muxtor [Matn] : nasr va nazm / to’plovchilar : G’ayrat Majid, Ikrom Iskandar. – Toshkent : “ O’zbekiston ”, 2022. – 392 b.
Asqad Muxtor. Chinor [Matn] : roman / “Abadiy barhayot asarlar” turkumi. – Toshkent : “ Ilm-ziyo – zakovat”, 2020. – 432 b.

13. Asqad Muxtor. Opa – singillar [Matn] : roman / A. Muxtor. – Toshkent : “ Yangi asr avlodi”, 2023. – 544 b.

14. Asqad Muxtor. Bo’ronlarda bordek halovat [Matn] : qissa / A. Muxtor. –

Toshkent : “ Qaqnus media”, 2020. – 320 b.

15. Asqad Muxtor. Chodirxayol [Matn] : hikoyalar / A. Muxtor. – Toshkent :

“O’zbekiston”, 2021. – 192 b.

Rus tilidagi asarlari

1. Мухтар А. Молния над обрывом [Текст] : для детей среднего школьного возраста / А. Мухтар. –Ташкент : Юлдузча, 1988. – 240 стр .

2. Мухтар А.Чинара [Текст] : роман в легендах, рассказах и повестях / А. Мухтар. – Ташкент : Художественная литература, 1973. – 320 стр.

3. Мухтар А. Сестры [Текст] : роман / А. Мухтар. – Москва : Художественная литература, 1962. – 509 стр.

4. Мухтар А. Избранное [Текст] : роман в легендах, рассказах и повестях / А. Мухтар. – Москва : Художественная литература , 1990. – 559 стр.

5. Мухтар А. Узки улочки Бухары [Текст] : роман / А. Мухтар. – Москва : Советский писатель, 1988. – 415 стр.

6. Мухтар А. Каракалпакская повестъ [Текст] : повестъ / А. Мухтар. – Ташкент : Ташкент, 1958. – 528 стр.

7. Мухтар А. Время в моей судъбе [Текст] : роман / А. Мухтар. – Ташкент : Ташкент, 1965. – 485 стр.

8. Мухтар А. След руки [Текст] : роман / А. Мухтар. – Ташкент : Литература и исскуства, 1980. – 350 стр.

9. Мухтар А. Советский Узбекистан [Текст] : роман / А. Мухтар. – Ташкент : Узбекистан, 1974. – 240 стр.

Yashnobod tuman axborot-kutubxona markazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Oybek – betakror adib, chin inson, buyuk qalb sohibi”

Oybek (10.01.1905 – 01.07.1968) tavalludining 120 yilligiga bag’ishlanadi.

Tavsiyaviy adabiyotlar ro’yxati

Toshkent 2025

001

O-38

“Oybek – betakror adib, chin inson, buyuk qalb sohibi”(10.01.1905 – 01.07.1968) tavalludining 120 yilligiga bag’ishlanadi [Matn] : tavsiyaviy adabiyotlar ro’yxati / Tuzuvchi : N. Isaqova. – Toshkent, 2025. – 4 b.

Hurmatli foydalanuvchilar! E’tiboringizga ulkan iste’dod sohibi, hozirgi zamon o’zbek adabiyotining mumtoz adibi, tom ma’nodagi xalqchil ijodkorga bag’ishlab tayyorlangan tavsiyaviy adabiyotlar ro’yxatini taqdim etamiz.

Ushbu qo’llanmadan mavzuga oid adabiyotlar o’rin olgan.

Oybek lirik shoir va ulkan adib sifatida dong taratgan . Uning kamalakdek tovlanuvchi serjilo va qudratli she’riyatini, purviqor va hikmatli nasrini kitobxonlar sevib o’qimoqda.

Oybek (taxallusi; asl ism-sharifi Musa Toshmuhammad oʻgʻli; 1905-yil 10-yanvar — Toshkent — 1968-yil 1-iyul) — shoir, yozuvchi, adabiyotshunos olim va jamoat arbobi. Oʻzbekiston xalq yozuvchisi (1965), Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi (1943). Oybek hunarmand-boʻzchi oilasida tugʻilgan. Dastlab Oqmasjid mahallasidagi eski maktabda (1911-1917), soʻng Munavvarqori Abdurashidxonov tashkil etgan „Namuna“ maktabida (1918-1921) boshlangʻich maʼlumot oladi. Shundan keyin Navoiy nomidagi taʼlim va tarbiya texnikum-internatida tahsil olgach (1921-1925), Toshkent unversitetining ijtimoiy fanlar fakultetida (1925-1927), Leningrad xalq xoʻjaligi institutida (1927-1929) oʻqiydi va ogʻir xastalikka chalingani sababli yana Toshkentga qaytib, Toshkent unversitetida oʻqishni tugatadi (1930). Oybek mehnat faoliyatini talabalik yillaridan boshlab, oʻrta maktab, texnikum va ishchilar fakultetlarida (1925-1927), va Xalq xoʻjaligi, Qishloq xoʻjalik va Pedagogika institutlarida til va adabiyot fanlaridan dars beradi, Toshkent institutining iqtisod fakultetida esa assistent sifatida xizmat qiladi (1930-1935-yillarda). Ayni paytda Madaniy qurilish ilmiy tadqiqot instituti (1933-yil) va Fanlar komiteti huzuridagi Til va adabiyot institutida (1934-1937-yillarda) ilmiy xodim boʻlib ishlaydi. 1937-yilda Sovet davlati qatagʻon siyosatining avj olishi Oybekning „millatchi“ va „milliy ittiqodchilar“ga xayrixoh kishi sifatida ishdan haydalishi hamda tazyiqqa uchrashiga sababchi boʻladi. Kambagʻal oiladan chiqqanligi va internatda tarbiyalanganligi tufayli qatagʻondan omon qolgan Oybek 1938-yil oxiridagina Oʻzbekiston oʻquv-pedagogika nashriyotiga tarjimon-muharrir sifatida ishga qabul qilinadi. 1941-1945-yillar urushining boshlanishi bilan u yana nomatlub shaxs sifatida quvgʻinga uchraydi. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasining tashkil etilishi bilan akademiyaning gumanitar boʻlimiga (1935-1951-yillar), Hamid Olimjon vafotidan keyin esa Oʻzbekiston yozuvchilari uyushmasi hayʼatiga rais, „Sharq yulduzi“ jurnaliga bosh muharrir (1945-1959-yillar) etib tayinlanadi; Til va adabiyot institutining direktori (1950-1952-yillar) hamda „Oʻzbek tili va adabiyoti“ jurnalining bosh muharriri (1958-1968-yillar) vazifasini bajaradi. 50-yillar avvalida yana qatagʻon toʻlqinining boshlanishi bilan Oybek insult xastaligiga uchraydi va uzoq, davom etgan xastalik oqibatida vafot etadi. Oybek adabiy faoliyatini shoir sifatida boshlagan. „Cholgʻu tovushi“ degan birinchi sheʼri 1922-yil „Armugʻon“ jurnalida bosilgan. Bu vaqtda u Choʻlpon, shuningdek, „yosh usmonlilar“ sheʼriyati taʼsirida boʻlib, ular ruhidagi sheʼrlaridan iborat „Tuygʻular“ (1926-yil) va „Koʻngil naylari“ (1929-yil) toʻplamlarini eʼlon qilgan. Oybek dastlabki ijodida davrning oʻtkinchi mavzulariga bagʻishlangan sarbast sheʼrlar yaratgan, ularning aksariyati „Mashʼala“ (1932-yil) toʻplamidan oʻrin olgan. Keyinchalik shoir lirik tuygʻu va kechinmalar tasviriga katta eʼtibor berib, „koʻngil lirikasi“ namunalarini yaratishga intildi. Uning bu boradagi izlanishlari, ayniqsa, „Yevgeniy Onegin“ sheʼriy romanini tarjima qilishi (1936-yil) jarayonida orttirgan tajribasi tufayli va Aleksandr Pushkin asarlaridagi lirizm taʼsirida yaxshi samaralar berdi. Oybekning „Chimyon daftari“ turkumiga kirgan, oʻzbek tabiatining fusunkor tarovati va betakror ranglarini oʻziga simirgan sheʼrlari nafaqat shoir sheʼriy ijodining, balki umuman oʻzbek lirikasining shoh namunalaridan biri boʻldi. Shoir bu sheʼrlari bilan oʻzbek sheʼriyatiga oybekona nafis lirizmni olib kirdi, nozik tuygʻu va kechinmalarni tasvirlash madaniyatini yanada mukammallashtirdi, lirik sheʼriyat tilini nafosat yogʻdulari bilan jilolantirib yubordi.

U haqida

1. Хозирги замон ўзбек адабиёти [Матн] : ўқув қўлланма / С. Мирзаев. –

Тошкент : Ўзбекистон, 1993. – 422 б.

2.Ойбек замондошлари хотирасида [Матн] : тўпловчи : Л. Қаюмов . –

Тошкент : Адабиёт ва саньат, 1979. – 224 б.

3.Каримов,Н. Ойбек. Ажойиб кишилар хаёти [Матн] : рисола / Н. Каримов. –

Тошкент : Ёш гвардия, 1985. – 200 б.

O’zbek tilidagi asarlari

1.Oybek [Matn] : nasr / to’plovchi Humoyun Akbar. – Toshkent : “O’zbekiston nashriyoti”, 2022. – 544 b.

2.Oybek. Bolalik xotiralarim [Matn] : qissa / Oybek. – Toshkent : “G’afur G’ulom”, 2018. – 272 b.

3. Oybek. Bolalik xotiralarim [Matn] : qissa / Oybek. – Toshkent : “Oltin qalam”, 2024. – 272 b.

4. Oybek. Bolalik [Matn] : qissa / Oybek. – Toshkent : “Sharq”, 2002. – 304 b.

5. Oybek. Navoiy [Matn] : roman / Oybek. – Toshkent : “Navro’z”, 2019. – 480 b.

6. Oybek. Qutlug’ qon [Matn] : roman / Oybek. – Toshkent : “Yangiyul Poligarph Service ”, 2019. – 368 b.

7.Ойбек. Қутлуғ қон [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Ўқитувчи”, 1975. – 345 б.

8.Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 2-том [Матн] : шеърлар / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1975. – 470 б.

9. Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 6-том [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1976. – 720 б.

10. Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 7–том [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1976. – 536 б.

11. Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами.14-том [Матн] : мақолалар / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1979. – 440 б.

12. Ойбек ижодий методи ва бадиий маҳорати [Матн] : тўплам / Ойбек ; масъул муҳаррир Ғаффор Мўминов. – Тошкент : “Фан”, 1985. – 206 б.

13. Ойбек. Асарлар. 1-том [Матн] : шеърлар / Ойбек. – Тошкент : “Ғафур Ғулом”, 1986. – 432 б.

14. Ойбек. Асарлар. 10-том [Матн] : таржималар / Ойбек. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат”, 1975. – 320 б.

15. Ойбек. Асарлар. 4-том [Матн] : роман / Ойбек. – Тошкент : “Ғафур Ғулом”, 1969. – 424 б.

15. Ойбек. Нур қидириб [Матн] : қисса / Ойбек. – Тошкент : “Бадиий адабиёт”, 1957. – 250 б.

16. Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. 10- том. Шонли йўл [Матн] : киноқисса / Ойбек. – Тошкент : “Фан”, 1977. – 405 б.

17. Ойбек. Асарлар. 9-том. [Матн] : тадқиқотлар ва мақолалар / Ойбек ; масъул муҳаррир Ҳомил Ёқубов. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат”, 1974. – 352 б.

18. Ойбек. Болалик хотираларим [Матн] : / Ойбек ; масъул муҳаррир Ҳомил Ёқубов. – Тошкент : “Адабиёт ва санъат”, 1974. – 352 б.

19. Ойбек. Болалик хотираларим [Матн] : қисса / Ойбек. – Тошкент : “Ёш гвардия”, 1963. – 272 б.

20. Ойбек. Бола Алишер[Матн] : қисса / Ойбек ; масъул муҳаррир Н. Каримов. – Тошкент : “Чўлпон”, 1995. – 80 б.

Rus tilidagi asarlari

1. Айбек. Мой голос [Текст] : стихотворения и поэмы / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1987. – 286 стр.

2. Айбек. Навои [Текст] : роман / Айбек . – Ташкент : Ёш гвардия, 1984. – 376 стр.

3. Айбек. Том второй. Навоий [Текст] : роман / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1985. – 368 стр.

4. Айбек. Навои [Текст] : роман / пер. с узб. М. Салье ; Стихи в пер В. Липко. – Ташкент : Гафур Гулям, 1983. – 424 стр.

5. Айбек. Навои [Текст] : роман / пер. с узб. – Москва : Писатель, 1948. – 400 стр.

6. Айбек. Навои [Текст] : роман / Айбек ; пер. с узб. / худож. Д. Шимилис. – Москва : Худож. лит., 1989. – 382 стр.

7. Айбек. Навои [Текст] : роман / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1968. – 200 стр.

8. Айбек. Далекая звезда моя [Текст] : стихи и поэмы / Айбек . – Ташкент : Гафур Гулям, 1974. – 290 стр.

Bibliografiya

Munavvar qori Abdurashidxonov (1878-1931)

Yashnobod tuman axborot-kutubxona мarkazi

Axborot-bibliografiya xizmati

“Odil Yoqubov-sermahsul san’atkor”

(Odil Yoqubov (1926 -2009 y) tavallud topgan kun)

ESLATMA

Toshkent 2024

Faoliyati

Mukofotlari

Popular Articles

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories